«شناخت راهبرد رسانه‌های فارسی‌زبان بیگانه، در مدیریت تصویر نهاد ولایت فقیه»[۱] عنوان مقاله‌ای به قلم «پرویز امینی»، «سیدابوذر خوش‌بیان» و «سیدمحمدرضا فیاضی» است که در فصلنامه راهبرد منتشر شده است.
گسترش اهمیت رسانه‌ها در دیپلماسی عمومی جهانی سبب شد کشورهای متخاصم اقدام به راه‌اندازی رسانه‌های فارسی زبان کنند. هر بنگاه خبری و تبلیغاتی در راستای سیاست‌ها و اهدافش و روی خط عملیات رسانه‌ای پیرامون موضوعات مدنظر خود، الگویی راهبردی دارد که براساس آن عمل می‌کند. این راهبردها، علاوه بر مشخص کردن هدف نهایی و جهت‌گیری کلان رسانه، به عنوان نقشه راهی است تا رسانه را در مسیر هدف اصلی خود قرار دهد. بنابر این، شناخت راهبردهای عملیات رسانه‌ای این شبکه‌ها، برای مقابله با آنها حائز اهمیت است.
القای تعارض وجود نهاد ولایت فقیه با منافع ملی، حقوق عامه و مردم‌سالاری دینی به شکلی جدی در دستور کار رسانه‌های معاند است
در این میان، نهاد ولایت فقیه به عنوان شاهرگ حیاتی نظام جمهوری اسلامی ایران، همواره مورد هجمه رسانه‌های یادشده بوده است. پژوهش حاضر مختصات این هجمه و راهبردهای ترویج انگاره‌های مورد نظر شبکه‌های فارسی‌زبان را در خصوص این نهاد حیاتی شناسایی و تبیین می‌کند.
تصویرسازی هدفمند از نهاد ولایت فقیه
این رسانه‌ها به طور عمده از طریق «بازنمایی» به «مدیریت تصویر» نهاد ولایت فقیه می‌پردازند. مدیریت تصویر به دنبال ایجاد و ارائه انگاره‌هایی از اشخاص، رویداد و موضوعاتی است که متناسب با اهداف یک رسانه بوده و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های پرداختی و فرآوری رسانه‌ای بتواند تا حد امکان انگاره‌ای حساب شده و مطلوب را به مخاطبان منتقل سازد.
رسانه‌ها واقعیت را بازتاب نمی‌دهند بلکه آن را به صورت رمز و نشانه درمی‌آورند و به صورت نمادین و نه مبتنی بر واقعیت، انعکاس می‌دهند. بازنمایی هم خود بخشی از فرآیندی است که به تولید معنا و مبادله آن میان اعضای یک فرهنگ می‌پردازد و شامل زبان و نشانه‌هایی است که به بازنمایی می‌پردازد. رسانه‌های معاند در چارچوب ایدئولوژی خاص خود به نهاد ولایت فقیه نگاه می‌کنند و تصویری که از آن به مخاطب ارائه می‌کنند، نیز تحت تاثیر آن خواهد بود.
رسانه‌های فارسی‌زبان بیگانه برای ارائه تصویر انحرافی خود از نهاد ولایت فقیه تلاش می‌کنند که ابتدا گلوگاه‌ها و محورهای مهم تصویر مثبت این نهاد در اذهان مردم را واسازی و تخریب کنند تا سپس انگاره‌های مدنظر خود را در ذهن مخاطبان برساخت کنند.
سرفصل‌های مانور رسانه‌های فارسی‌زبان بیگانه در تصویرسازی انحرافی از ولایت فقیه را می‌توان در محورهای زیر دسته‌بندی کرد:
به دلیل حساسیت بالای جامعه نسبت به مقوله فساد، رسانه‌های معاند می‌کوشند نهاد ولایت فقیه را عامل فساد سیاسی-اقتصادی در کشور معرفی کنند
۱.اعتبارزدایی از بنیان‌های دینی و فکری نهاد ولایت فقیه
رسانه‌های معاند با ادعای تعارض ولایت فقیه با مبانی اندیشه و سنت تشیع در طول تاریخ اسلام، تلاش می‌کنند چنین القا کنند که این نظریه بیشتر به مدل تشکیل حکومت توسط خلفا در اندیشه اهل سنت شبیه است.
این رسانه‌ها در تلاشند با طرح مباحث جعلی در تاریخ، این شبهه را در ذهن مخاطب ایجاد کنند که شیعه معتقد است در دوران غیبت، نمی‌توان حکومت تشکیل داد. بر اساس این ادعا، جمهوری اسلامی حکومتی معرفی می‌شود که با این اصل در تضاد بوده و بنیانگذار انقلاب نیز به ایجاد بدعت در اندیشه و سنت تشیع متهم می‌شود.
ارتباط دادن نهاد ولایت فقیه با اهل تصوف نیز از دیگر اقداماتی است که این رسانه‌ها از طریق آن به تخریب نهاد ولایت فقیه می‌پردازند. به عنوان نمونه شبکه «من و تو» در مستند «ولایت فقیه» در سال ۹۷، تلاش کرد ادعای دروغین خود در مورد تاثیر صوفیه در نگاه و کنش امام خمینی (ره) را به مخاطبان بقبولاند.
همچنین معرفی این نهاد به عنوان ابزاری برای سوء‌استفاده از دین در راستای کسب قدرت، تاکید بر ادعای عدم حمایت علما و مراجع شیعه از نظریه ولایت فقیه و معرفی این نهاد به عنوان عامل تخریب فقاهت از دیگر تاکتیک‌هایی است که برای اعتبارزدایی از این نهاد استفاده می‌کنند.
۲.اعتبارزدایی از بنیان‌های قانونی ولایت فقیه
جایگاه نهاد ولایت فقیه در قانون اساسی و کنش‌های سیاسی مقام معظم رهبری مبتنی بر اختیاراتی که قانون اساسی به ایشان داده یکی از جنبه‌هایی است که از جانب رسانه‌های معاند مورد حمله قرار می‌گیرد. زیر سوال بردن مشروعیت قانون اساسی و متعاقب آن نهاد ولایت فقیه و تاکید بر آنچه «دور باطل» در انتخاب رهبری و نبود امکان نظارت بر رهبری خوانده می‌شود، تلاش برای ایجاد دوقطبی ساختگی میان وجه جمهوریت نظام و نهاد ولایت فقیه، ادعای غیر قانونی بودن انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان جانشین امام خمینی (ره) و ادعای عدول ولی فقیه از قوانین کشور در حکمرانی و ... محورهایی است که این رسانه‌ها تولیدات خود را در راستای القای آنها آن تهیه می‌کنند. این انگاره‌ها با هدف اعتبار زدایی قانونی از ولایت فقیه بازتولید و تکرار می شوند.
جایگاه نهاد ولایت فقیه در قانون اساسی و کنش‌های سیاسی مقام معظم رهبری مبتنی بر اختیاراتی که قانون اساسی به ایشان داده یکی از جنبه‌هایی است که از جانب رسانه‌های معاند مورد حمله قرار می‌گیرد
۳.اعتبارزدایی از بنیان‌های مردمی نهاد ولایت فقیه
القای تعارض وجود این نهاد با منافع ملی، حقوق عامه و مردم‌سالاری دینی در دستور کار رسانه‌های معاند است. این رسانه‌ها ولایت فقیه را نهادی «شخصی‌شده» معرفی می‌کنند که تحت کنترل شخص ولی فقیه بوده و ساختاری «تمامیت‌خواه» به خود گرفته است. این رسانه‌ها نهاد ولایت فقیه را در تعارض با اصول دموکراسی و نهادهای انتخاباتی برآمده از آن و غیر قابل نقد و نظارت تصویر می‌کنند.
۴. القای «ستم» این نهاد در حق مردم
عدول از عدالت و روا داشتن ستم بر مردم، محور دیگری است که این رسانه‌ها تلاش می‌کنند از طریق بحث پیرامون آن تصویری جعلی از نهاد ولایت فقیه به مخاطبان خود ارائه دهند که با حقوق و آزادی مردم در تعارض است.
۵.ادعای فریب مردم و پنهان کردن وقایع حاکمیت از مردم
در این زمینه تلاش می‌شود با ایجاد شبهه در مسائلی مانند فرایند تصویب قانون اساسی و اضافه شدن نهاد ولایت فقیه به آن، نحوه اعلام وضعیت جسمانی بنیانگذار انقلاب و نحوه انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای و ... مخاطب بپذیرد که در برهه‌هایی رهبران انقلاب مردم را فریب داده‌اند.
۶.اعتبارزدایی از بنیان‌های کارآمدی نهاد ولایت فقیه
رسانه‌های بیگانه تلاش می‌کنند کارآمدی نهاد ولایت فقیه را مورد تردید قرار داده و آن را عامل تمام مشکلات سیاسی و اقتصادی کشور معرفی کنند. به دلیل حساسیت بالای جامعه نسبت به مقوله فساد، رسانه‌های معاند نهاد ولایت فقیه را عامل فساد سیاسی-اقتصادی در کشور معرفی می‌کنند.
این رسانه‌ها ریشه برخی مشکلات ساختاری به ویژه در بخش نیروی انسانی را در نهاد ولایت فقیه جست‌وجو می‌کنند. بر این اساس، ادعا می‌شود سرچشمه عدم شایسته‌سالاری و حاکم بودن شاخص‌های غیرتخصصی که منجر به حذف نخبگان و تداوم و تشدید ناکارآمدی‌ها در کشور شده را باید در این نهاد جست.
در برابر راهبرد رسانه‌های معاند و برای نسل جدید، درگیر کردن مخاطبان به صورت عاطفی از طریق تکرار شعارها کارآمدی چندانی ندارد و به جای آن باید با بهره‌بردن از اسناد تاریخی، روایت منطقی و مستدل ارائه کرد
محور دیگر برای تصویرسازی منفی از نهاد ولایت فقیه، ذیل مساله اتخاذ تصمیم‌ها و اقدامات «تنش‌زا» از سوی ولی فقیه تعریف می‌شود. این رسانه‌ها آنچه را سیاست‌خارجی «تنش‌زا» و «در تضاد با منافع ایرانیان» معرفی می‌کنند عامل تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی کشور قلمداد کرده و می‌کوشند از این طریق مشکلات را به ولایت فقیه نسبت دهند.
۷- تخریب مستقیم علیه امام و رهبری
بخش نهایی تصویرسازی منفی از نهاد ولایت فقیه به تلاش برای تخریب مستقیم امام خمینی (ره) و شخص مقام معظم رهبری اختصاص دارد. این رسانه‌ها تلاش می‌کنند ضمن تخریب انگاره‌های مثبت موجود از شخصیت رهبری، به برساخت و تثبیت تصویری منفی از ایشان بپردازند.
جمع بندی
رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان، انگاره‌های مثبت موجود از نهاد ولایت فقیه در افکار عمومی ایرانیان را واسازی کرده و برساختی جدید و هدفمند از این نهاد به مخاطبان ارائه می‌دهند. سپس از لزوم حذف این نهاد از ساختار سیاسی ایران صحبت می‌کنند و با زمینه‌سازی‌های صورت گرفته در مباحث مختلف مخاطب را به این نتیجه می‌رسانند که نهاد ولایت فقیه در اداره جامعه با انسداد مواجه شده و در حکمرانی ناکارآمد است.
بستر زمانی این تصویرسازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مخاطبانی که امروز درگیر مشکلات معیشتی هستند، هنگامی که در معرض تصویرسازی این رسانه‌ها قرار می‌گیرند، زمینه پذیرش بیشتری برای قبول گزاره‌های القایی می‌یابند.
برای مقابله با عملیات روانی این رسانه‌ها باید روایت واقعی که تاکنون از سوی نظام صورت پذیرفته تقویت شده و در ذهن ایرانیان بازسازی آن صورت گیرد. نظام باید با به دست گرفتن روایت‌گری تاریخ معاصر، از غلبه روایت سوگیرانه و غرض‌ورزانه تاریخ از سوی رسانه‌های وابسته به بیگانگان جلوگیری کند. برای نسل جدید درگیر کردن مخاطبان به صورت عاطفی از طریق تکرار شعارها کارآمدی چندانی ندارد و به جای آن باید با بهره بردن از اسناد تاریخی، روایت منطقی و مستدل ارائه کرد.
۱- پرویز امینی، سیدابوذر خوش‌بیان و سیدمحمدرضا فیاضی، «شناخت راهبرد رسانه‌های فارسی‌زبان بیگانه، در مدیریت تصویر نهاد ولایت فقیه»، فصلنامه راهبرد، سال بیست و نهم، شماره ۹۴، بهار ۹۹، صص ۲۲۸-۱۹۷
