از همان روزهای نخست ورود آیت الله «سیدابراهیم رئیسی» به پاستور، تقویت مناسبات با کشورهای مختلف قاره آفریقا در کنار ترمیم مناسبات با کشورهای همسایه و منطقه در صدر برنامه های دولت قرار گرفت.
بر همین اساس، رئیس دولت سیزدهم در دیدارهای متعدد با مقام‌ها و شخصیت‌های مختلف کشورهای آفریقایی همواره بر تقویت روابط سیاسی، اقتصادی، تجاری و امنیتی تاکید کرده است.
رئیس جمهوری سطح کنونی روابط میان دو طرف را قابل قبول ندانسته از وزارت امور خارجه خواسته است تا سازوکار عملیاتی را برای شناسایی همه ظرفیت ها و افزایش مناسبات میان ایران و قاره سیاه را مورد بررسی و طراحی قرار دهد.
تور آفریقایی اخیر (دوشنبه ۳۱ مرداد ماه) «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان به چند کشور این قاره (مالی، تانزانیا و همچنین زنگبار جمهوری متحد تانزانیا) در همین زمینه قابل تحلیل است.
رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان در جریان این سفر با شماری از مقامات کشورهای آفریقایی دیدار و گفت وگو کرد تا قدم‌های دیگری از سوی ایران در راستای گسترش تعاملات سیاسی و اقتصادی با این قاره برداشته شود.
«ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان در پستی اینستاگرامی نوشت که «سفر موفق اخیر حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان به چند کشور آفریقایی، بشارت دهنده جهشی جدید در روابط سازنده ایران و آفریقاست.»
وی ادامه داد: انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران همواره در قاره آفریقا، مایه امیدبخشی، تقویت خودباوری و اعتماد به نفس به مردم آفریقا برای پایداری و مبارزه علیه استعمار و استکبار، بی‌عدالتی و تقویت آرمان مقدس استقلال و آزادی بوده است.
کنعانی توجه به قاره آفریقا را از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران عنوان کرد و نوشت که «نگاه ایران به کشورهای آفریقا مبتنی بر احترام و منافع متقابل است.»
روابط با آفریقا پس از انقلاب اسلامی
یکی از مناطقی که از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی جایگاه خاصی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پیدا کرد، قاره پهناور آفریقا بود؛ ازاین رو، روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی با کشورهای قاره آفریقا در اولویت های سیاست خارجی کشور قرار گرفت. انقلاب اسلامی ایران به دلیل ماهیت و روح آزادیخواهی، استعمارستیزی و خدامحوری برمبنای اصول ۲، ۳، ۹، ۱۱، ۵۶، ۱۵۲ و ۱۵۴ قانون اساسی به سرعت مورد توجه مردم کشورهای آفریقایی قرار گرفت و با کسب جایگاه ارزشمندی نزد ملت های آفریقایی، از وجهه و اعتبار خاصی برخوردار شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، گسترش و تعمیق روابط با کشورهای قاره آفریقا در تمامی ابعاد آن، یکی از مهم ترین رویکردها در سیاست خارجی جمهوری اسلامی قرار گرفت؛ از این رو، از ابتدای پیروزی انقلاب، به نحو چشمگیری بر میزان سطح همکاری با کشورهای آفریقایی افزوده شد و در حال حاضر به گونه ای با تمام کشورهای آن قاره روابط سیاسی برقرار است.
قاره آفریقا، مجموعه ای از کشورهای در حال توسعه با درجات پیشرفت و توسعه متفاوت است. این قاره در کنار ظرفیت های سیاسی و فرهنگی چشمگیر، سرزمینی غنی از لحاظ مواد خام و معدنی، استعدادهای بسیار کشاورزی، ظرفیت های اقتصادی و اجتماعی فراوان، بازار بکر و گسترده، نیروی کارگر ارزان و بدون چالش های مربوط به اتحادیه کارگری می باشد؛ همچنین مورد توجه جدی قدرت های اقتصادی غرب و مقصد برنامه های میان و بلندمدت قدرت های اقتصادی میانی (چین، هند، برزیل، آفریقای جنوبی و...) و اولویتی مهم در سیاست خارجی این کشورهای محسوب می شود. جمهوری اسلامی ایران نیز در این خصوص، سیاست خارجی خود را در آن قاره بر مبنای بسط و گسترش روابط با کشورهای آفریقا قرار داده است.
سایت خبری «۱۹۸ نیوز چین» چندی پیش با انتشار گزارشی در این زمینه نوشت: تجارت ایران با کشورهای جنوب صحرای آفریقا در سال‌های ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۸ (۱۳۵۷ تا ۱۳۹۶) به ترتیب با سودان (۳.۵۳ درصد)، جیبوتی (۱.۰۹ درصد)، سومالی (۰.۶۱ درصد)، توگو (۰.۱۵ درصد)، موزامبیک (۰.۱۳ درصد) و گینه بیسائو (۰.۰۱ درصد) بوده است.
این تارنمای چینی افزود: اگرچه همکاری و تجارت با موزامبیک، توگو و گینه بیسائو نسبت به دیگر کشورها کمتر به چشم می‌خورد اما به عنوان شریک تجاری، دارای اهمیت تاریخی و راهبردی مهمی هستند؛ افزون بر اینکه پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، موزامبیک اصلی‌ترین متحد ایران بود و در سال ۱۳۶۴، رهبر ایران به منظور توسعه همکاری و تقویت روابط، از این کشور و سه کشور دیگر در شرق آفریقا –تانزانیا، آنگولا و زیمباوره- دیدار کرد.
توگو روابط تجاری قوی با ایران ندارد اما با توجه به اینکه از سال ۱۹۶۶ (سال ۱۳۴۴) تا به حال روابط با این کشور را حفظ کرده، به عنوان قدیمی‌ترین شریک تجاری ایران در نظر گرفته شده است.
ایران و گینه بیسائو به دنبال توسعه روابط دیپلماتیک در نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله «جنبش عدم تعهد»، «سازمان همکاری اسلامی» و «اتحادیه آفریقا» هستند و در سال های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۳ (۱۳۹۰ تا ۱۳۹۱)، برای تقویت حمایت گینه بیسائو در این نهادها، مذاکرات دوجانبه‌ای انجام دادند و قراردادهای مشارکت همکاری در زمینه‌های تولید و کشاورزی، استخراج از معادن، امنیتی، بهداشت و درمان، ساخت‌وساز، برق و انرژی امضا کردند.
جایگاه آفریقا در سیاست خارجی دولت رئیسی
همان طور که پیشتر اشاره شد، گسترش همکاری ها با آفریقا از جمله اولویت های اصلی دولت سیزدهم در این مدت محدود یکساله بوده است.
به گزارش اندیشکده «میدل ایست انستیتو»، تاکنون رئیسی با مقام‌های موزامبیک، توگو و گینه بیسائو دیدار کرده و از ابتدای ریاست جمهوری خود خواستار توسعه همکاری با آفریقا و شناخت توانمندی‌های مادی و نیروی انسانی آن شده است.
رئیس‌جمهوری کشورمان سوم اسفند ۱۴۰۰ نیز با «فیلیپه نیوسی» همتای موزامبیکی خود دیدار و بر توسعه همه‌جانبه سطح همکاری با کشورهای آفریقایی در زمینه مختلف اقتصادی، تجاری، سیاسی و فناوری اطلاعات تاکید کرد.
وی افزود: «ایران همیشه روابط دوستانه و خوبی با کشورهای آفریقایی داشته؛ آنها از ظرفیت‌های لازم برای توسعه و بالندگی برخوردارند و ما از استقلال، پیشرفت و رفاه مردم آفریقا حمایت می‌کنیم.»
همچنین یک ماه قبل از آن (۴ بهمن ۱۴۰۰)، رئیسی در دیدار «رابرت دوسی» وزیر امور خارجه توگو با بیان اینکه کشورهای آفریقایی از ذخایر طبیعی، معدنی و نیروی انسانی غنی و با استعدادی برخوردارند، اظهار داشت: تهران به دنبال توسعه همه‌جانبه روابط با آفریقا از جمله توگو در راستای منافع مشترک ملت‌هاست.
علاوه بر این آیت الله رئیسی تاکنون با مقام‌های کشورهایی که دارای اهمیت تاریخی، دیپلماتیک و راهبردی هستند، دیدار داشته و می‌توان این فرآیند را به عنوان تلاشی برای احیای دوباره روابط ایران با سایر کشورها در سراسر جهان، در نظر گرفت.
برخلاف دولت قبل که تا سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) از بیش از ۵۵ کشور مختلف در اروپا، آسیا و آمریکا بازدید کرد و محور همکاری را گسترش روابط در چارچوب برجام و حفظ آن پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال دوباره تحریم‌ها در سال ۲۰۱۸ (۱۳۹۷) قرار داد، رئیسی تاکنون در توسعه روابط با کشورها به خوبی عمل کرده و انتظار می‌رود در آینده‌ای نه چندان دور، ایران به تقویت روابط دوجانبه خود با سایر کشورها به ویژه کشورهای آفریقایی بپردازد.
بر اساس آمار اعلام شده در حال حاضر واردات آفریقا، حدود ۵۸۰ میلیارد دلار است و سهم ایران از این میزان با وجود همه تلاش‌های صورت گرفته، همچنان اندک است و در حال حاضر ایران توانسته ۱.۲ میلیارد دلار از این بازار را به دست آورد همچنین سهم صادرات خدمات فنی و مهندسی به آفریقا ۳۰۰ میلیارد دلار است؛ اما سهم ما در سال گذشته با وجود افزایش در دولت سیزدهم، به ۲۰۰ میلیون دلار رسید که همچنان اندک است.
از دیگر سو در قاره آفریقا کشورهایی هستند که در شرایط تحریم قرار دارند و امکان افزایش تجارت و مراودات تجاری با آنها فراهم است، این در حالی است که طی سال‌های اخیر استفاده از بسیاری از فرصت‌های تجاری با این قاره به نوعی معطل مذاکره با غرب مانده بود و اکنون زمان آن رسیده است که با برجام و یا بدون برجام نگاهی نو به تعاملات با این قاره داشته باشم.
باید توجه داشت که قاره آفریقا از نظر رشد جمعیت در میان سایر قاره‌های جهان رتبه نخست را دارد و طبق پیش بینی‌ها با توجه به پتانسیل بالا، قاره آفریقا از نظر اقتصادی به یکی از قطب‌های برتر اقتصادی در قرن ۲۱ تبدیل می‌شود.
در همین راستا بسیاری از کشورها که در قرن ۲۱ برنامه هایی برای جهش اقتصادی دارند، در تلاش هستند که حضور و سطح روابط خود را در قاره آفریقا ارتقا و گسترش دهند.
این امر بیانگر آن است که قاره آفریقا آینده درخشانی از نظر تجاری، اقتصادی و علمی و صنعتی دارد و کشورهایی که بیشتر در این حوزه ورود و سرمایه‌گذاری کنند از این ظرفیت‌ها بهتر می‌توانند برای توسعه اقتصاد ملی خود استفاده کنند؛ واقعیتی که دولت سیزدهم آن را درک کرده و قدم در مسیر تقویت همکاری های فی مابین گذاشته است.
