به گزارش خبرگزاری فارس از قزوین، ۹ شهریور ماه سالروز انتخاب شهر قزوین به عنوان پایتخت از سوی شاه طهماسب صفوی است و به این مناسبت امروز به نام این کهن شهر به ثبت رسیده است.
به همین بهانه با محمدحسن سلیمانی پژوهشگر تاریخ معاصر ایران و کنشگر میراث فرهنگی و گردشگری در قزوین گفت‌وگویی انجام داده ایم که از نظر می‌گذرد.
قزوین در کدام دوره به شهر تبدیل شد؟ چند سال از شهر بودن قزوین می‌گذرد؟
قزوین یک شهری است که بیش از ۱۸۷۰ سال از تاسیس آن در دوره ساسانیان می‌گذرد. دلیل تاسیس این شهر بیش از اینکه ضرورت‌های ناشی از اسکان و یکجانشینی مردمی خاص باشد ناشی از یک ضرورت استراتژیک نظامی بوده است. قلعه و دژی که در دشتی که قزوین مستقر بوده مسئولیت کنترل این دشت به ویژه تحرکات دیلمیان را بر عهده داشته است.
شهر قزوین بنا به ضرورت‌های استراتژیک نظامی شهری بود که پیرامون قلعه یا دژ نظامی احداث شد. البته این خطه مشکلات اقلیمی خاص خود را داشت و دغدغه آب، شاخص‌ترین مسئله شهر جدیدالتاسیس قزوین در دوره ساسانیان بود چراکه تا شعاع ۳۰ تا ۴۰ کیلومتری آن رودخانه دائمی وجود نداشت و تامین آن از طریق نزولات جوی تامین می‌شد.
آب شرب و کشاورزی در شهر قزوین چگونه تامین می‌شد؟
البته چند رودخانه فصلی وجود داشت که در دو فصل دارای آب بود اما با استفاده از نزولات آسمانی آب شهر قزوین تامین می‌شد.
برای تهیه و تامین آب مورد نیاز در بخش های شرب، کشاورزی و باغداری از طریق کاریز یا قنات از بالادست آب به پایین دست یعنی دشت قزوین و مشخصا شهر قزوین و پیرامون آن منتقل می‌شد که بعدها از دوران صفویه به بعد آب انبارها گسترش زیادی یافت.
روزگاری قزوین بیش از ۱۴۰ آب انبار خانگی و عمومی داشت که عموما وقف بودند.
دلیل نامگذاری قزوین در 9 شهریور چه بوده است؟
یکی از روایت‌ها و در واقع گفته‌هایی که در متون تاریخی وجود دارد این است که ۹ شهریور سال ۹۳۸ هجری شمسی مطابق با ۱۸ ذی‌القعده سال ۹۹۶ هجری شمسی را زمان انتقال پایتخت صفوی از تبریز به قزوین ذکر کرده‌اند.
البته این تاریخ در برخی متون زمان دیگری عنوان شده اما کسانی که بانیان این کار بوده‌اند این تاریخی را بر اساس یکی از متون أخذ و این روز را به نام روز قزوین نامگذاری کرده‌اند.
قزوین چند سال پایتخت ایران بود؟
۲۱ آبان ۹۷۶ هجری شمسی مطابق با دوم ربیع‌الثانی ۱۰۰۶ هجری قمری شاه عباس پایتخت صفویه را از قزوین به اصفهان منتقل کرده که بر اساس این روایت، قزوین بیش از ۳۸ سال پایتخت ایران بوده و اینکه برخی ۵۰ سال و یا ۵۴ سال ذکر می‌کنند، اعتبار ندارد و دلیلش این است که از زمانی که قزوین توسط شاه طهماسب به عنوان پایتخت انتخاب شد تا عمارت‌ها و کاخ‌ها و بناهای حکومتی ساخته شود ۱۰ سال زمان برده و برخی این ۱۰ سال را به ۳۸ سال اضافه کرده‌اند و حدود ۵۰ سال قزوین را پایتخت دانسته‌اند؛ گرچه باید گفت مدت زمان واقعی پایتختی قزوین بیش از ۳۸ سال بوده و به اعتقاد من قزوین اولین پایتخت جهان تشیع بوده است.
دلیل اینکه قزوین را پایتخت جهان تشیع می‌دانید، چیست؟
قبل‌ها قاهره را داشتیم که پایتخت فاطمیون اسماعیلی مذهب بود اما پایتختی منوط به یک کشور محدودی بود و افرادی هم که این شهر را به عنوان پایتخت انتخاب کردند شیعه هفت امامی بودند اما مد نظر ما شیعه ۱۲ امامی یا شیعه امامیه است.
ممکن است گفته شود آل بویه شهر بغداد را فتح کردند که شیعه 12 امامی بود اما باید اذعان کرد پایتخت آل بویه مستقل از خلفای عباسی نبود و بغداد شهری سنی و شیعه بود و شیعه خالص نبود.
سبزوار مرکز سربداران هم شاید نخستین پایتخت شیعه گفته شود که باید گفت یک حکومت محلی بود؛ از سویی اولجایتو سلطان محمد خدابنده در سال ۷۰۹ که به مذهب شیعه ۱۲ امامی درآمد به دلیل مخالفت اهل تسنن و مهیا نبودن فضا از اقدام خود عقب‌نشینی کرد. از زمان آل بویه تا فاطمیون و سربداران و سلطان محمد نتوانستند یک پایتخت شیعی خالص در یک منطقه خاص برقرار کنند. دولت صفوی در سال ۹۰۷ تاسیس و شاه اسماعیل مذهب شیعه را در تبریز رسمی کرد اما به دلیل اینکه این شهر زیاد رنگ و بوی شیعه نگرفت و صفویه چندان در تبریز ماندگار نشد نمی‌توان از آن به عنوان پایتخت جهان تشیع نام برد.
مقدمات انتقال پایتخت از تبریز به قزوین بیش از ۱۰ سال زمان برد و از زمان تصمیم تا انتقال و جابه جایی پایتخت قزوین به اصفهان تغییر و تحولات گسترده‌ای در قزوین رخ داد و این شهر را به عنوان شهری شیعی و نخستین پایتخت شیعه تبدیل کرد چرا که شاه طهماسب مرکز حکومت صفویه را به میل خود و متناسب با دولت شیعی در قزوین ساخت و بعد از انتقال پایتخت از تبریز به قزوین، گروه‌های بزرگی از اشراف و بزرگان به قزوین مهاجرت کردند و هجرت علما مقدمه‌ای برای تاسیس مدارس و مراکز فرهنگی شیعه در قزوین شد.
مزارها به شدت مورد توجه قرار گرفت از جمله مزار منسوب به حسین فرزند خردسال امام رضا علیه السلام که اساسا شاه طهماسب تلاش کرد مزار شاهزاده حسین علیه‌السلام را به عنوان نماد شیعی پایتخت مطرح کند و در کتیبه در منبت شمالی بقعه شاهزاده حسین، خود سند این ادعا است که قزوین نخستین پایتخت شیعه است چون نشان می دهد که شاه طهماسب در تنها وصفی که برای او آمده رواج دهنده مذهب اثنی عشر معرفی شده است و نکته دیگر این که این کتیبه تنها حدود ۱۰ ماه بعد از انتقال رسمی پایتخت به قزوین نوشته شده که نشانگر آن است از همان ابتدای پایتختی و بلکه از زمان نوسازی شهر، قزوین را نخستین پایتخت شیعه فرض کرده اند.
برنامه‌های روز قزوین چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند؟
لزوما باید با اقدامات و برنامه‌های فرهنگی موثر، هویت دیرینه و پیشینه کهن فرهنگی و تاریخی خود را مطرح کنیم و از اجرای برنامه‌های دم دستی، کم‌اثر و بدون تاثیرگذاری در حوزه فرهنگی خودداری شود. باید تلاش شود اعتبارات و هزینه‌های روز قزوین و هفته فرهنگی در جای درست مصرف شود و تاثیرات خودش را بر جای بگذارد.
برنامه‌های اجرا شده تاکنون در تقویت نگاه ملی به قزوین موثر بوده است؟
تجربه نشان می دهد طی یک دهه اخیر، برنامه‌های فرهنگی آن چنان موثر نبوده و در تقویت نگاه ملی به قزوین چندان تاثیرگذار نبوده است. بنابراین باید تلاش کنیم قزوین به عنوان نخستین پایتخت شیعی جهان اسلام مطرح شود و بتوانیم از این رهگذر در حوزه گردشگری، جاذبه‌های فراوانی را با استفاده از داشته‌ها و توانمندی‌ها ایجاد کرده و اقتصاد مبتنی بر گردشگری را به نفع مردم رقم بزنیم.
چه برنامه‌هایی برگزار شود، بهتر است؟
امسال در هفته فرهنگی برنامه‌های خوبی اجرا شد که نشان می داد فکر شده است از جمله تکریم و تجلیل از پروفسور ساروخانی از چهره های ماندگار قزوین در عرصه جامعه شناسی یا پدر جامعه‌شناسی در ایران یا بازمعرفی هویت فرهنگی در دانشگاه بین المللی که برنامه دقیقی بود اما دوری مسافت مکان برگزاری این برنامه تا داخل شهر و حضور اندک مردم، تاثیرگذاری این برنامه ها را کم می‌کند.
برخی از برنامه‌های فرهنگی که می‌تواند تاثیرگذاری خوبی داشته باشد باید در داخل شهر و در کنار نماد قزوین یعنی عمارت چهلستون یا کلاه فرنگی آثار باقی مانده از دوره صفوی برگزار شود تا مردم عادی هم بتوانند دسترسی به این برنامه‌ها داشته باشند و این موضوع بتواند در تقویت نگاه عمومی به پیشینه و هویت قزوین بسیار موثر باشد.
گزارش از هاجر عبدالهی
انتهای پیام/
