به گزارش الف، پایگاه خبری "مدرن دیپلماسی" در گزارشی، ضمن اشاره به آخرین تحولات مرتبط با احیای برجام و ابراز امیدواری های بین المللی جهت دستیابی به یک توافق در آینده نزدیک، به تاثیرِ احیا یا عدم احیای برجام بر روند تنش زدایی های منطقه ای و سناریوهای محتمل در این رابطه پرداخته است.
پایگاه خبری مدرن دیپلماسی در این باره می نویسد:
«احیای احتمالی توافق برجام به احتمال زیاد، پایداری و دوامِ تلاش های خاورمیانه ای جهت کاهش تنش ها و مدیریت اختلافات از طریقِ بهبود روابط دیپلماتیک و تقویت همکاری های اقتصادی را به آزمایش خواهد گذاشت. در این راستا در مدت اخیر شاهد آن بودیم که دو کشورِ عرب حاشیه خلیج فارس(امارات و کویت) که پیشتر به دلیل اختلافات با تهران، سفرای خود را از این کشور فراخوانده بودند، بار دیگر سفرایشان را به ایران بازگرداندند.
این دو کشور به همراه عربستان سعودی در سال 2016 و پس از اعتراضات گسترده در ایران به اقدام دولت عربستان در اعدام "آیت الله نمر" روحانی شیعی و متعاقبا حمله به سفارت سعودی در تهران، سفرای خود را از این کشور فراخوانده بودند.
جدایِ از تنش زدایی های کویت و امارات متحده عربی با ایران، عربستان سعودی نیز در ماه های اخیر با میانجی‌گریِ دولت عراق، در حال انجام مذاکرات تنش زدایی با تهران با محوریت مسائل امنیتی بوده است. مذاکرات در این حوزه بیش از هر چیز دیگری بر مساله جنگ یمن و نفوذ قابل ملاحظه ایران بر حوثی های یمنی معطوف بوده است.
گشایش های دیپلماتیک اخیرِ کشورهای عربی منطقه در قبال ایران، پس از تحرکات آن ها در راستای عادی‌سازی روابطشان با رژیم اسرائیل در قالب "توافق ابراهیم" انجام می شود. در عین حال در ماه های اخیر شاهدِ افزایش همکاری و رایزنی ها میان رژیم سعودی با اسرائیل، بهبود روابط عربستان و امارات و مصر با ترکیه، و البته احیای روابط دیپلماتیک میان اسرائیل و ترکیه نیز بوده ایم.
با این همه، واقعیت این است که کلیه این اقدامات و تنش زدایی ها، عملا به مویی بند هستند. در واقع در چهارچوب این روندهای تنش زدایانه اینطور تصور می شود که بهبود ارتباطات، ایجاد منافع متقابل اقتصادی، و همچنین شکل گیری این درک مشترک که منازعات مسلحانه می تواند تبعات ویرانگری را داشته باشد، در نهایت موجب خواهد شد اختلافات میان کشورهای منطقه کاهش یابند و یا حتی شاهد حل و فصلِ اختلافات در بلند‌مدت باشیم.
اضافه بر این ها، رویه های تنش زدایانه در منطقه تا حد زیادی برآیند و نتیجه انتظارات قدرت های جهانی نظیر آمریکا، چین و روسیه از کشورهای منطقه جهت به عهده گرفتن مسوولیت های بیشتر برای مدیریتِ درگیری های منطقه ای و کاهش تنش ها و البته تکیه بیشتر بر خودشان جهت حراست از منافع و امنیتشان استوار بوده است.
در عین حال، کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به همراهِ آمریکا و اروپا، این امید را داشته اند که کاهش سطح تنش ها، تا حد زیادی اتحادهای منطقه ای ایران در کشوری نظیر عراق را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد و می‌تواند برای آن ایجاد مشکل کند.
با این حال، رقابت میان قدرت های منطقه ای به نحوی ظریف همچنان ادامه می یابد. برای مثال، رقابت برای نفوذ منطقه ای، ترکیه و قطر را از یک سو، و امارات متحده عربی را از سوی دیگر واداشت تا این قبیل بازیگران وارد نوعی تقابل جهت به دست گرفتنِ کنترل فرودگاه بین المللی کابل و حصول یک توافق با طالبان در این رابطه شوند. البته که این نوع از رقابت ها را در رویه های منطقه ایِ ترکیه و عربستان سعودی در سطوح کلان تر نیز می توان مشاهده کرد.
در این چهارچوب مثلا شاهد سفر اخیر "محمد بن سلمان" ولیعهد عربستان سعودی به یونان بودیم که اندکی پس از سفر وی به ترکیه صورت گرفت (یونان و ترکیه سال هاست روابط پُر تنشی را با یکدیگر تجربه می کنند) و در عین حال، رژیم اسرئیل نیز اقدام به فروش سامانه گنبد آهنین به قبرس در بحبوحه وضعیتی کرده که تنش‌های ترکیه، یونان و قبرس در منطقه مدیترانه شرقی هر لحظه شانس اوج گیری دارند.
تردیدی نیست که سامانه گنبد آهنین در راستای اهداف دفاعی قبرس علیه ترکیه استفاده خواهد شد. ترکیه ای که 38 سال پیش به جزیره قبرس حمله کرده و در منطقه قبرس شمالی سرباز و حضور نظامی نیز دارد. البته که در این میان ترکیه به دقت توسعه روابط رژیم سعودی با یونان را نیز رصد می کند. در این میان، ترکیه تاکید کرده که احیای روابط آن با اسرائیل به معنا کاهش یافتن حمایت های آن از ملت فلسطین نیست. در میان همه این ها، ترکیه نگرانی های جدی دارد که نتواند با نظام سیاسی سوریه به ریاست جمهوری بشار اسد نیز به توافقی در مساله کردهای شمالی سوریه برسد. مساله ای که مخصوصا با توجه به تلاش های یک دهه اخیر ترکیه علیه شخص بشار اسد و دولت سوریه، ابعاد و زوایای خاصی را به خود می گیرد و حامل چالش هایی جدی برای آنکارا است.
در نهایت، زمانی که صحبت از ترکیه می شود، احتمال اینکه تنش های این کشور با ناتو به دلیل مخالفت آن با عضویت سوئد و فنلاند در سازمان مذکور بالا بگیرد نیز کاملا وجود دارد. مساله ای که می تواند تاثیرگذاری قابل توجهی را بر ملاحظات و محاسبات منطقه ای ترکیه نیز داشته باشد.
ترکیه خواستارِ استرداد شماری از رهران کُرد و پیروان فتح الله گولن، مخالف سیاسی مشهور اردوغان به دولت ترکیه از سوی دولت های سوئد و فنلاند شده است. در این فضای نسبتا ملتهب، کاملا واضح است که دستیابی به یک توافق میان ایران و غرب با محوریت احیای برجام، بسیار بهتر از شکست روندِ مذاکرات با این کشور است.
با این همه، بعید است که احیای برجام بتواند ختم به ایجاد تغییرات قابل توجه در محیط منطقه ای شود. دلیل اصلی این مساله نیز روشن است: زیرا در شرایط کنونی ایران و آمریکا دلایل و مشوق های بسیار کمی جهت حرکت کردن ورای دشمنی و رقابت های جدیِ کنونی خود دارند. در همین فضا است که اگر اقدامات جدی جهت انجام تنش زدایی های گسترده میان ایران و آمریکا انجام نشود، احتمال اینکه حتی حصول توافق جدید، به چالش‌ها و مشکلات خطرناک ترِ بیشتری در ادامه راه منجر شود، بسیار زیاد است. در این فضا، احیای برجام به همان اندازه ای که می تواند در خاورمیانه ایجاد ثبات کند، می تواند از این امکان برخوردار باشد که منجر به بی‌ثباتی منطقه ای نیز شود.
احیای توافق برجام موجب بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی و کاهش خسارت های تحریم نفت روسیه از سوی غرب خواهد شد. در نتیجه، این مساله به احتمال زیاد موجب کاهش یافتن قیمت نفت و البته تضعیف تسلط روسیه و عربستان بر قیمت گذاری های عمده در حوزه انرژی خواهد شد.
البته که امکان دارد عربستان سعودی جهت جلوگیری از قدرت گیری ایران در غیاب یک توافق هسته ای و البته چالش ها و تنش هایی که در نبودِ یکچنین توافقی ایجاد می شوند، با روندِ احیای برجام و متعاقبا کاهش بهای نفت موافقت هم کند.
با این همه مقام های ارشد اسرائیلی همچنمان مخالفت خود را با دستیابی به یک توافق با ایران اعلام می دارند. در این راستا اسرائیلی ها اخیرا از توجهِ آمریکا به دغدغه های خود در رابطه با ایران خبر داده اند و در کنار همه این ها مدام ادعا می کنند که گزینه نظامی علیه ایران را برای خود حتی در صورت دستیابی به یک توافق با تهران حفظ خواهند کرد.
همین جنس تاکیدات اسرائیل بر حفظ به اصطلاح حق خود جهت عملیاتی کردن گزینه های نظامی علیه ایران، می تواند به راه افتادن یک جنگ منطقه ای ختم شود. اضافه بر این، حتی اگر اسرائیل چنین نکند و در عوض به انجام عملیات های مخفی علیه ایران مبادرت ورزد، باز هم امکان اوج گیری تنش های منطقه ای در سطحی گسترده وجود دارد.
در این میان، اقدامات و تقابلات احتمالی اسرائیل و حزب الله لبنان نیز از اهمیت ویژه ای برخودارند. حزب الله لبنان به طور خاص تهدید کرده که عدم تعیین درست و دقیق مرز دریایی میان اسرائیل و لبنان و بهره برداری‌های غیرقانونی اسرائیل از میدان گازی کاریش بدون توجه به حقوق لبنان، موجب خواهد شد که این جنبش دست به اقدامات و گزینه های نظامی علیه اهداف اسرائیلی در دریای مدیترانه بزند.
در این فضا، چشم انداز بازگشت احتمالی بنیامین نتانیاهو به قدرت به عنوان نخست وزیر جدید رژیم اسرائیل نیز بر شدت و عمق عدم قطعیت ها در سطح خاورمیانه می افزاید(در پی برگزاری انتخابات ماه نوامبر سال جاری میلادی در اراضی اشغالی). فراموش نکنیم که نتانیاهو خود یک نیروی محرک قوی در پسِ خروج دولت ترامپ از توافق برجام و راه اندازی کارزار فشار حداکثری علیه ایران بود.
البته که اسرائیل و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس ابراز نگرانی می کنند که اولا ایران با انعقاد توافقی جدید، منابع مالی سرشاری را جهت حمایت از متحدان منطقه ای خود پیدا خواهد کرد. ثانیا از نگاه این دسته از کنشگران، ایران پس از نهایتا سه سال، بار دیگر می تواند قدرت هسته ای خود را به نحو قابل توجهی گسترش بخشد و اگر توافقی دیگر با آن منعقد نشود، عملا دستِ ایران در بسیاری از معادلات تقویت خواهد شد. و در نهایت اینکه آن‌ها معتقدند که ایران با یا بدون یک توافق، همچنان به تقویت توانمندی های اتمی خود ادامه خواهد داد و این مساله در نوع خود ورود بازیگران جدید نظیر ترکیه و عربستان را به مدار معادلات اتمی و تلاشششان جهت هماهنگ‌شدن با توان و قدرت ایران را به دنبال خواهد داشت. مساله ای که البته انحصار اتمی اسرائیل در منطقه را نیز در هم می شکند.
درست به همین دلیل است که می توان گفت اساسا معماری سیاسی و امنیتی خارومیانه در شرایط کنونی، وضعیت شکننده ای دارد. در این رابطه "پل راجرز" دانشمند علوم سیاسی می گوید: "چیزهایی که به ظاهر با ثبات و محکم به نظر می رسند، وقتی از نزدیک به ان ها نگریسته شود، شکاف و سستیشان بیش از پیش نمایان می‌شود.» در این چهارچوب، احیای برجام می تواند تا حد زیادی پایداری و ثبات تلاش های خاورمیانه ای جهت کاهش تنش ها و مدیریت اختلافات از طریقِ بهبود روابط دیپلماتیک و تقویت همکاری های اقتصادی را به آزمایش بگذارد.
لینک:
https://moderndiplomacy.eu/2022/08/28/revival-of-iran-nuclear-agreement-likely-to-test-middle-eastern-detente/amp/
