به گزارش خبرگزاری تسنیم اززابل، اسفند 97 انتشار تصاویر باز شدن دریچه‌های سد کمالخان و ورود آب رودخانه هیرمند به سمت دشت هامون در استان سیستان و بلوچستان به شدت در فضای مجازی دست به دست شد. اتفاقی که برخی آن را نشانه تعامل و بهبود روابط طالبان با ایران در دوره جدید و اعطای حقآبه ایران از هیرمند تعبیر می‌کردند اما این اتفاق بیشتر از یک ماه دوام نیاورد. با کاهش بارندگی و نزولی شدن حجم ورودی آب به پشت بند کمالخان دریچه‌های سد بسته و هامون دوباره تشنه شد. گروهی از کارشناسان معتقد بودند که رهاسازی آب ارتباطی با تحویل حقآبه ایران ندارد و تنها جریانی است که به دلیل افزایش بارندگی در ماه‌های پیش از آن و برای تأمین امنیت سد و جلوگیری از وقوع سیل در افغانستان رها شده است.
موضوع حقآبه هیرمند از زمان جدایی هرات از خاک ایران در سال 1857 میلادی جدی شد. سال 1351 قراردادی موسوم به کمیسیون دلتا افغانستان را ملزم کرد که از جریان هیرمند ثانیه‌ای 26 متر مکعب یعنی سالانه 850 میلیون متر مکعب آب در اختیار ایران قرار بدهد تا اینکه سال 1396 هنگام آغاز به کار ساخت سد کمالخان؛ مسئولان دولت غنی ارتفاع تاج سد را از آنچه مورد نظر بود بالاتر بردند و این اتفاق بر خشکی هامون اثر زیادی گذاشت. اشرف غنی در روز افتتاح سذ کمالخان گفته بود: «آب را به کسی مفت نمی‌دهیم و فرآورده‌های خودمان را به همسایه‌ها می‌فروشیم.»
سال گذشته عمر حکمرانی اشرف غنی به پایان رسید و نیروهای طالبان بعد از استقرار، وعده‌هایی درباره اعطای حقآبه را بر زبان آورده‌اند اما همچنان در این رابطه اقدام درخور توجهی صورت نگرفته است. این اتفاق با اعتراض رسمی مقامات ایرانی در دستگاه دیپلماسی و وزارت نیرو نیز همراه بوده است؛ چرا که به سبب ساختار ایجاد شده بر رود هیرمند بخش زیادی از آب پشت سد به جای آزادسازی به سمت ایران به شوره‌زار گودزره هدات می‌شود.
در سفر چندی پیش وزیر نیرو به افغانستان، وزیر آب و انرژی هیئت حاکمه افغانستان در مصاحبه‌ای عنوان کرد "ما به جمهوری اسلامی ایران اطمینان دادیم حتی یک قطره از آب سد کمال خان به شوره‌زار گودزره نرود." اما چگونه می‌توان بدون در نظر داشتن ماهیت اصلی این سازه آبی و بدون ارائه طرحی اصلاحی بر این سامانه آبی بزرگ که هدف نهایی آن انحراف آب از مسیر اصلی رودخانه هیرمند آن هم در 85 کیلومتری مرز سیستان و بلوچستان است، ضمانت دهند حتی یک قطره آب به سمت گودزره نرود؟
علیرضا سروری نژاد کارشناس آبخیزداری و آبخوان‌داری در این رابطه در گفت‌گو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: وزارت آب و انرژی هیئت حاکمه افغانستان حتی اگر اراده‌ای برای انحراف آب رودخانه هیرمند به سمت گودزره نداشته باشد، اساساً بدون تغییر در ماهیت سیستم طراحی و اصلاح اصولی بند انحرافی کمالخان نمی‌تواند به گفته خویش جامه عمل بپوشاند؛ مگر اینکه از ابتدا قصد و نیت آن‌ها با کلامشان متفاوت باشد! زیرا بند انحرافی کمال خان که دارای طولی حدود دو کیلومتر و ارتفاعی معادل 20 متر است، در ساحل سمت چپ آن، سد کنترلی دیگری به طول 540 متر احداث شده که اختلاف ارتفاع آن نسبت به تاج سد 10 متر پایین‌تر است که در عمل این سازه نقش انحراف آب از مسیر رودخانه هیرمند را داشته و بخش قابل توجهی از سیلاب‌های رودخانه «هلمند» یا «هیرمند» از طریق این گیت بزرگ سمت چپ رود به «بیابان» گسیل می‌شود، که متاسفانه پس از طی مسیری بالغ بر 10 کیلومتر، مجدداً روی رود بیابان، سدی به نام «قلعه افضل» احداث شده که دارای سرریزی است که سیلاب‌ها را نهایتاً به دشت «رام‌رود» هدایت می‌کند.
سروری‌نژاد که متخصص فیزیک و حفاظت خاک است، ادامه داد: نکته حائز اهمیت اینکه تاج سد قلعه افضل پنج متر از تاج سرریز کنار بند انحرافی کمالخان بالاتر است؛ که خود ماهیت پنهان این سیستم بزرگ طراحی و به اجرا درآمده کنونی را آشکار می‌کند و آن همان هدایت جریان‌های اصلی آبی و سیلابی است که پس از گذر از یک حوضچه وسیع که می‌تواند خود در حکم سامانه تغذیه مصنوعی این اراضی(دارای بافت درشد دانه) باشد را به نوعی ایفا می‌کند.
سروری‌نژاد ادامه داد: بنابراین سوال اساسی این است که با این سامانه و سیستم اجرا شده و با فرض اینکه طرح‌‌های توسعه‌ای در سامانه‌های مورد اشاره متصور نباشیم، چگونه می‌شود این سیستم عریض و طویلی که فقط در سمت راست سد انحرافی کمالخان به اجرا درآمده را نادیده گرفت و به تحلیل‌های بسیار ساده بسنده کرد و به جملات و قول‌های ساده طرف مقابل خوش‌بین بود؟
این کارشناس آبخیزداری و آبخوان‌داری گفت: به نظر می‌رسد اظهارنظر مقامات طالبان مبنی بر اینکه "یک قطره هم به گود زره نمی‌رود" را باید صرفاً در زمره کارکردهای سیاسی برون مرزی تعبیر کرد ولاغیر! چرا که تصاویر آبگیری‌های اسبق و جدید نیز گویای هدایت اتوماتیک‌وار سیلاب‌ها به این سامانه‌های آبگیر است که در نهایت آب‌ها در گودزره تجمیع می‌شوند.
وی اضافه کرد: این‌ها همه سوای برنامه‌هایی است که افغانستانی‌ها برای ساحل سمت راست بند انحرافی کمال خان در نظر گرفته‌اند که پیرو آن افزایش میزان هدایت آب به منظور توسعه و احیاء اراضی کشاورزی و تأمین آب خانگی ولایت نیمروز و دشت‌های مارگو و امثال آن را در نظر دارند.
سروری‌نژاد تصریح کرد: بنابراین باید کمیساران داخلی، وزارت امور خارجه و شخص رئیس جمهور با نگاه ویژه، ضمن رصد موشکافانه همه موضوعات و با اهتمام به نقطه نظرات جوامع محلی، نخبگان دانشگاهی، تحقیقاتی و کارشناسان دستگاه‌های اجرایی بومی و غیربومی مرتبط با موضوع، طرحی نو دراندازند تا با استیفای بحق ساکنین خطه سیستان و بلوچستان و مرزنشینانی که علاقه و محبتشان نسبت به دولت و نظام در طول انقلاب اثبات شده، با عزمی راسخ برای رفع مشکلات مردم تلاش مضاعف‌تری مبذول دارند، تا دولت افغانستان نسبت به تعهدی که طبق معاهده 1351 دارد، در حداقل زمان ممکن نسبت به رهاسازی آب اقدام کند.
سروری‌نژاد ادامه داد: همچنین لازم است در گامی فراتر، متولیان وزارت امور خارجه با هماهنگی سایر دستگاه‌های مرتبط و بهره‌گیری از پشتوانه‌های حقوقی، عرفی و رایج در عرصه‌های بین‌المللی با نگاه ویژه به مباحث هیدروپلیتیک منطقه و محوریت آب‌های مرزی و حق‌آبه‌های زیست محیطی تالاب‌های سه‌گانه "هامون" بتوانند با ارائه برنامه‌ای جامع که برای هر دو کشور ایران و افغانستان با پیشه کردن راهبردهای برد-برد، به ویژه در حوزه‌های انرژی، تجارت و بازرگانی و با ارائه بسته‌های پیشنهادی که مورد وثوق دو طرف باشند، موضوع انعقاد قراردادی جامع‌تر که صراحتاً حقآبه زیست محیطی تالاب هامون نیز در آن لحاظ شود، تنظیم کنند.
نصب دستگاه‌های سنجش آب ورودی به ایران از افغانستان
محمد سرگزی نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در تشریح جزئیات سفر اخیر به همراه وزیر نیرو به کشور افغانستان بابت پیگیری حقآبه منطقه سیستان و بلوچستان، اظهار داشت: طبق توافق صورت گرفته مقرر شده ظرف روزهای آینده سه نقطه به عنوان محل تحویل آب برای نصب ایستگاه‌های سنجش مشخص شود تا میزان آبی که به ایران تحویل می‌شود مورد سنجش قرار گیرد.
نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی افزود: با توجه به سازه ایجاد شده در بند «کمال خان» متاسفانه تاکنون سرریز و مازاد آب در افغانستان مسیر طبیعی خود به سمت ایران را طی نمی‌کرده و سمت «گودزره» که شوره‌زاری بی‌آب و علف محسوب می‌شود هدایت با به عبارتی منحرف می‌شده که طرف افغانستانی در خصوص اصلاح این اقدام غیرمنطقی قول مساعد داد.
وی عنوان کرد: با در نظر گرفتن جمیع جوانب ما باید در موضوع تامین آب منطقه سیستان و بلوچستان به سمتی پیش برویم که وابستگی منطقه به آب ورودی از افغانستان قطع شود.
سرگزی تصریح کرد: دولت و در رأس آن شخص رئیس جمهور به جد پیگیر موضوع حقآبه و تامین آب منطقه سیستان و بلوچستان است و به طور مشخص وزارت نیرو و وزارت امور خارجه این موضوع را با حساسیت دنبال می‌کنند.
پرداخت دائمی حقآبه سیستان و بلوچستان بعید به نظر می‌رسد
حسینعلی شهریاری نماینده مردم زاهدان در مجلس شورای اسلامی نیز به خبرنگار تسنیم گفت: با بررسی جمیع شرایط و جوانب موضوع بعید می‌دانم بتوان شرایط را به سمتی پیش برد که بتوانیم از سوی کشور افغانستان برای منطقه سیستان و بلوچستان شاهد پرداخت دائمی حقآبه بود.
وی تصریح کرد: متاسفانه عدم پرداخت حقآبه و خشکسالی حاکم بر سیستان و بلوچستان و به ویژه خشکی کامل تالاب بین‌المللی هامون که بستر آن منشأ ریزگردها محسوب می‌شود در کنار وزش بادهای 120 روزه در نیمی از سال و پراکنده شدن گرد و خاک و ریزگرد مشکلات چشمی و تنفسی فراوان را برای مردم سیستان و بلوچستان به دنبال دارد به نحوی که برخی مواقع غلظت آلاینده‌ها به 50 برابر حد مجاز می‌رسد و ریزگردهای شمال استان سلامتی ساکنان سیستان و بلوچستان را به مخاطره انداخته است.
وی افزود: از رئیس جمهور درخواست داریم در زمینه رفع معضل ریزگردهای سیستان و بلوچستان، سازمان حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی را موظف کند گروهی کارشناسی در منطقه حضور پیدا کنند و ورود جدی‌تری داشته باشند. امروز ما شاهدیم اراضی کشاورزی و منازل مسکونی مردم بعضاً در پی وزش طوفان و گرد و خاک زیر ماسه‌ها دفن می‌شود و زندگی مردم دشوار شده که همین امر عامل مهاجرت بسیاری از مردم شده است.
سرنوشت سیستان نباید به حقآبه گره بخورد
حبیب‌اله دهمرده دیگر نماینده مردم استان سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی نیز به خبرنگار تسنیم گفت: مقدار آبی که اخیراً از سمت افغانستان وارد منطقه سیستان و بلوچستان شد، بسیار اندک بود و با چنین روندهایی امکان عملیاتی شدن حقآبه 820 میلیون مترمکعبی رودخانه هیرمند وجود ندارد و به عبارتی گره زدن سرنوشت سیستان و بلوچستان به حقآبه خیانت است.
وی خاطرنشان کرد: قدردان مسئولانی هستیم که پیگیر این موضوع مهم هستند اما مهمتر از آن پیگیری جدی‌تر روش‌های علمی برای تأمین آب پایدار این منطقه است و در این راستا موضوع انتقال آب دریای عمان، استفاده از منابع آب چاه‌های ژرف و حفر چاه‌های ژرف جدید، جلوگیری از تبخیر آب‌های موجود در منطقه به ویژه چاه‌نیمه‌ها باید اولویت باشد.
انتهای پیام/392/ی
