به گزارش همشهری آنلاین، ۲ سال پس از آنکه لیبی تا حدودی توانسته بود از انفجار، درگیری‌ها و تیراندازها در امان باشد، اکنون بار دیگر تنش‌های داخلی در این کشور بزرگ شمال آفریقا شعله‌ور شده است. در یک هفته اخیر مناطق شرقی لیبی به‌ویژه اطراف شهر طرابلس شاهد موجی از درگیری‌ها بوده که در فهرست خشونت‌بارترین درگیری‌های چند سال اخیر در این کشور قرار می‌گیرد.
منابع خبری می‌گویند درگیری‌های جدید در لیبی از زمانی آغاز شده که نیروهای «فتحی باشاغا» نخست‌وزیر منتخب، یک‌بار دیگر تلاش کردند وارد طرابلس پایتخت شوند. «فتحی باشاغا»، وزیر کشور سابق لیبی است که از حدود ۶ ماه پیش از سوی پارلمان طبرق در شرق لیبی به‌عنوان نخست‌وزیر معرفی شد، اما انتخاب فتحی باشاغا با مخالفت خشونت‌آمیز «عبدالحمید دبیبه»، مواجه شد که در شهر طرابلس واقع در غرب لیبی مستقر است. بر این اساس، هم‌اکنون درگیری‌ها حول رقابت باشاغا و دبیبه است که هیچ‌کدام حاضر به پذیرش دیگری نیستند.
این روزها طرابلس همچنان در کنترل دبیبه است که با وجود پایان دوره نخست‌وزیری حاضر نشده از مقام سیاسی خود کناره‌گیری کند و از طرف دیگر باشاغا نیز با حمایت بخشی از نظامیان و ارتش لیبی از مناطق شرقی تصمیم دارد وارد شهر طرابلس، پایتخت لیبی شود و قدرت خود را یکسره کند.
تازه‌ترین دور درگیری‌ها
درگیری‌های مرگبار در اطراف و داخل شهر طرابلس نگرانی‌ها از بازگشت دوباره جنگ داخلی به این کشور را افزایش داده است. گفته شده، درگیری‌های تازه ده‌ها کشته و صدها زخمی برجای گذاشته است. در نهایت این درگیری‌ها با عقب‌نشینی نیروهای طرفدار باشاغا از طرابلس فروکش کرده است.
چند روز پیش از این درگیری‌ها، «احمد المشماری»، سخنگوی ژنرال خلیفه حفتر، اعلام کرد که نظامیان تحت امر حفتر دخالتی در درگیری‌های فعلی در اطراف طرابلس نخواهند داشت و وارد این درگیری‌ها هم نخواهند شد. حفتر، ژنرال ۷۸ ساله و بازنشسته ارتش لیبی است که البته بیشتر اوقات خود را در خانه ویلایی‌اش در آمریکا می‌گذراند، اما از زمان سقوط قذافی، نقش غیرقابل انکاری در تحولات لیبی دارد. او از نظامیان ارشد ارتش لیبی است که در دوران قذافی، پرچم مخالفت را بلند کرد و به تبعید خودخواسته رفت. حفتر پس از سرنگونی قذافی به لیبی بازگشت و بخشی از نیروهای نظامی ارتش را تحت امر خود فرماندهی کرد.
پایگاه اصلی حفتر در مناطق شرقی لیبی است و ۶ ماه پیش نیز که پارلمان شرق لیبی، فتحی باشاغا را به‌عنوان نخست‌وزیر جدید و جایگزین عبدالحمید دبیبه معرفی کرد، حفتر از باشاغا حمایت کرد، اما اکنون که سخنگوی حفتر اعلام کرده در درگیری‌های میان باشاغا و دبیبه دخالت نخواهد کرد، در واقع به نوعی نشان داده در شرق لیبی نیز اختلاف میان سیاستمداران بالا گرفته و احتمالا باشاغا به مانند چند ماه پیش حمایت بی‌چون‌وچرای نظامیان وابسته به حفتر را به همراه ندارد.
گزینه سوم
وب‌سایت عرب‌نیو نوشته: با توجه به ادامه درگیری‌ها در لیبی و نگرانی از احتمال بازگشت جنگ داخلی، «اوفوک نکت تاشی» تحلیلگر سیاسی و روزنامه‌نگار مستقر در استانبول، در گزارشی تحلیلی درباره تحولات امروزی لیبی، گزینه دولت انتقالی را به‌عنوان گزینه سوم برای رهایی از بن‌بست سیاسی در لیبی پیشنهاد کرده است.
این کارشناس مسائل لیبی معتقد است که دولت انتقالی به‌عنوان گزینه سوم روی میز رقبای سیاسی قرار دارد. گزینه دولت انتقالی در لیبی از آن رو مورد توجه قرار گرفته که از یک سو، چهره‌هایی مانند باشاغا، صالح، حفتر و خالد المشری همچنان در حال رقابت برای کسب قدرت هستند و از سوی دیگر ماموریت شورای عالی لیبی به‌عنوان مرجع نهایی تصمیم‌گیری نیز سال‌ها پیش به پایان رسیده است و در عمل نهاد برتر برای توازن بخشی به گروه‌های سیاسی رقیب در لیبی وجود ندارد.
براساس این راه‌حل، دولت انتقالی مورد توافق طرفین در لیبی طی چند هفته، امور جاری را برای برگزاری انتخابات سراسری فراهم خواهد کرد تا دولت منتخب برآمده از صندوق‌های رأی بتواند حاکمیت خود را در سراسر کشور اعمال کند.
«سامی حمدی»، سردبیر نشنال اینترست، در گفت‌وگو با العربی، جامعه بین‌الملل را به بی‌توجهی و ناکارآمدی در برابر تحولات لیبی متهم می‌کند و می‌گوید: «اگرچه جامعه بین‌المللی با لابی‌ها و نمایندگان باشاغا در حال تعامل است، اما در نهایت به‌نظر می‌رسد که بازیگران خارجی نیز در برابر لیبی رویکرد «صبر کن و ببین» را در پیش گرفته‌اند تا ببینند عاقبت چه‌کسی برنده خواهد شد.
بازی خارجی‌ها
بخش دیگری از دلایل طولانی شدن گره کور تحولات سیاسی در لیبی، مداخلات خارجی در این کشور بزرگ و نفت‌خیز شمال آفریقاست و این موضوع باعث فرسایشی شدن تحولات شده است. عبدالحمید دبیبه اگرچه بر باقی ماندن در قدرت با وجود پایان دوره‌اش اصرار دارد، اما آنچه مایه دلگرمی دبیبه است، حمایت تمام‌قد بازیگران خارجی منطقه‌ای مانند ترکیه است.
گزارش‌های تأیید نشده‌ای مبنی بر استقرار پهپادهای ترکیه‌ای «بیرقدار» به نفع «دبیبه» در طرابلس وجود دارد و ترکیه به راحتی حاضر نیست نقش و نفوذ خود را در لیبی از دست دهد. «جلیل هارچاوی»، کارشناس لیبی و پژوهشگر مؤسسه سلطنتی مطالعات دفاعی و امنیتی، معتقد است که نیروهای دبیبه تاکنون توانسته‌اند در برابر باشاغا دست برتر را در تحولات میدانی داشته باشند و درگیری‌های مرگبار در طرابلس نشان داد که اردوگاه دبیبه بهتر از اردوگاه باشاغا سازماندهی شده است. هارچاوی معتقد است حمایت ترکیه از نیروهای دبیبه در موفقیت این نیروها در غرب لیبی بسیار تأثیرگذار است.
این در حالی است که همزمان نیروهای نظامی حفتر در شرق لیبی برای تامین مالی نیروهای متحد خود ازجمله ۲ هزار نظامی روسی که اکنون در لیبی مستقر هستند، به‌شدت به مسکو وابسته هستند. نیروهای شرقی لیبی همچنین حمایت مصر و امارات را نیز با خود دارند. از سوی دیگر نیروهای حفتر تاکنون برای کنترل طرابلس با شکست روبه‌رو شده‌اند و این نیروها اکنون امیدوارند که باشاغا زمینه بازگشت تسلطشان را در طرابلس فراهم کند. سامی حمدی در همین ارتباط معتقد است: «اگر باشاغا وارد طرابلس شود، حفتر نفوذ قابل توجهی در پایتخت به‌دست خواهد آورد و اگر شکست بخورد، قدرت خود حفتر در شرق باقی خواهد ماند و جامعه بین‌المللی نیز به او اجازه خواهد داد که کنترل بخش‌هایی از لیبی را در دست داشته باشد.»
اما کارشناسان چندان امیدی ندارند که لیبی به سمت گزینه سوم یا تشکیل دولت انتقالی حرکت کند. هارچاوی، احتمال تشکیل دولت سوم پس از درگیری‌های اخیر را بسیار کم می‌داند، زیرا دبیبه اکنون قدرت بیشتری در دست دارد و همزمان ارتباطات قوی‌تری را با گروه‌های مسلح در طرابلس برقرار کرده است؛ در این شرایط برکناری او دشوار است، مگر اینکه فشار قهری عظیمی بر او وارد شود. حمدی نیز با تحلیل هارچاوی موافق است و می‌گوید: «در میان بازیگران سیاسی لیبی اجماع وجود دارد که باید در برابر انتخابات به هر قیمتی مقاومت کرد. بنابراین این اجماع وجود دارد که تنها می‌بایست براساس زور و وحشیانه، قدرت را اعمال کرد و توازن قوا اکنون در لیبی معنایی ندارد.»
نقش‌آفرینی جغرافیا در سیاست لیبی
بی‌تردید عامل جغرافیا یک عامل تعیین‌کننده در تحولات لیبی است. حتی در طول تاریخ سیاسی لیبی و پس از استقلال این کشور همواره قبایل و نیروهای شرقی در تلاش برای عرض‌اندام و قدرت‌گیری در برابر نیروهای غرب لیبی به مرکز طرابلس بوده‌اند. در جریان انقلاب ۲۰۱۱ لیبی نیز، بیشترین مخالفت‌ها از قبایل شرقی لیبی شروع و به مناطق غربی در شهر طرابلس کشیده شد. هم‌اکنون نیز درگیری‌ها در لیبی میان نیروهایی است که از طبرق در شرق تلاش دارند تا دولت مستقر در طرابلس واقع در غرب را به‌دست گیرند.
با توجه به تعیین‌کنندگی تقسیم شرقی و غربی لیبی میان گروه‌های سیاسی رقیب، ناظران معتقدند، اگر فتحی باشاغا بخواهد به‌عنوان نخست‌وزیر مستقل کار خود را در پیش گیرد، بهترین گزینه برای او انتخاب شهر سرت به‌عنوان مرکز فعالیت سیاسی است. این شهر به‌دلیل موقعیت مرکزی جغرافیایی در لیبی می‌تواند نماد جدیدی از وحدت برای لیبی باشد.
