خبرگزاری مهر، گروه بین الملل؛ طی چند سال گذشته تحت تاثیر عوامل متعددی مانند توسعه زیرساخت ها و ابزارهای ارتباطی، پیاده روی زائران حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام در آستانه محرم ظهور و بروز متفاوتی پیدا کرده است. میلیون ها نفر فارغ از تعلقات قومی، زبانی، ملی و حتی مذهبی در کنار یکدیگر یک سفر معنوی و کاملاً داوطلبانه را آغاز می کنند و با مهمان نوازی تمام عیار عراقی ها جلوه ای از ارزش های انسانی را در برابر چشم جهانیان به نمایش می گذارند. استمرار مراسم پیاده روی اربعین و توسعه هر ساله آن ایجاب می کند که یک مجموعه دائمی و متشکل برای هماهنگی و بهره برداری از ظرفیت های حداکثری این رخداد بی نظیر ایجاد شود. اما تشکیل چنین مجموعه ای چه ضرورتی دارد و کارکردهای آن چیست؟
پیاده روی اربعین؛ پدیده ای فراملی
گرچه در ظاهر پیاده روی اربعین پدیده‌ای است که تعلق به شیعیان دارد اما در عمل دیده می شود که جمع کثیری از شرکت کنندگان در این مراسم از سایر مذاهب و ادیان هستند. علاوه بر تنوع مذهبی مهمترین بُعد چشمگیر پیاده روی اربعین فراملی بودن آن است. مشارکت افراد با ملیت های مختلف از کشورهای جمهوری آذربایجان، ترکیه، پاکستان، افغانستان، هند، کشورهای حاشیه خلیج فارس و آسیای میانه و سایر مناطق جهان، چهره فراملی پیاده روی اربعین را برجسته می کند.
این افراد با عبور از چندین مرز بین المللی و بعضاً با مصائب بسیار خود را به مسیر پیاده روی اربعین می رسانند. مطابق با آمار منتشر شده، در پیاده روی اربعین بیش از ۷۰ ملیت حضور دارند که آن را به بزرگترین تجمع انسانی خارجی و فراملی تبدیل می کند. گفته می شود که در طول مسیر پیاده روی اربعین بیش از ۱۰۰ میلیون وعده غذایی و ۱۵۰ میلیون لیتر آب آشامیدنی و میزانی در حدود ۵۰۰ هزار تن انواع میوه و سبزیجات در بین زائران پخش می شود.
فراملی بودن پدیده اربعین حضور افراد مختلف با ملیت های متفاوت در آن تصویر خاصی از این مراسم را نمایان می کند و الزامات قابل توجهی را پیش رو قرار می دهد که مهمترین آن ضرورت سازماندهی و تسهیل مشارکت در این مراسم فراملی است.
ضرورت سازماندهی فراملی پیاده روی اربعین
اگرچه پیاده روی اربعین یک پدیده خودجوش و مردمی است که بر اساس علاقه و اعتقاد به مکتب امام حسین علیه السلام و گفتمان عاشورا شکل گرفته است، اما به منظور استفاده بهینه و حداکثری از ظرفیت های موجود در این پدیده فراملی لازم است برنامه ریزی های لازم بصورت فراملی انجام و اجرا شود. در این رابطه ضرورت های متعددی برای سازماندهی مراسم فراملی پیاده روی اربعین وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
تامین امنیت زائران
اشاره شد که در پیاده روی اربعین افراد با ملیت‌های گوناگون و عبور از مرزهای بین المللی شرکت می کنند. اولین و مهمترین موضوعی که در این رابطه وجود دارد تامین امنیت زائران است، به گونه ای که بتوانند در صحت و سلامت معنوی سفر خود را انجام داده و به کشورشان بازگردند. طبیعی است که تامین امنیت زائران و مشارکت‌کنندگان در یک پدیده فراملی از عهده یک کشور خارج باشد و مشارکت جمعی در سطح بین المللی را طلب کند. به ویژه اینکه زائران اربعین عمدتاً به صورت زمینی سفر می کنند و در این مسیر با مخاطرات متعددی روبرو می شوند.
پشتیبانی زائران
مشارکت توأم با آرامش و راحتی زائران در پیاده روی اربعین مستلزم ارائه خدمات و پشتیبانی از زائران مانند حمل و نقل و ارائه مکان هایی برای اسکان است. اگرچه در شرایط کنونی بخش اعظمی از پشتیبانی زائران به صورت خودجوش و عمدتاً توسط شهروندان عراقی صورت می گیرد، اما لازم است که این پشتیبانی ها از مبدا حرکت زائران آغاز شده و تا بازگشت آنها به کشورشان ادامه داشته باشد.
از طرفی دیگر بسیاری از خدمات پشتیبانی مانند ارائه تسهیلات ارتباطی و مراقبت های بهداشتی و درمانی نمی توانند به صورت خودجوش و مردمی ارائه شوند و نیاز به سازماندهی دارند. در این گونه موارد لازم است همکاری های دولتی و ملی شکل گرفته تا پشتیبانی از زائران به صورت حداکثری انجام شود.
بهره برداری از ظرفیت جهانی اربعین
سومین ضرورت سازماندهی فراملی پیاده روی اربعین بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت جهانی این پدیده است. هویت یابی فراملی یک فرصت بی نظیری را فراهم کرده است که می توان با استفاده از آن قدرت نرم مذهب تشیع به صورت خاص و دین اسلام را به صورت عام، به نمایش گذاشت.
در شرایطی که رسانه های غربی به صورت شبانه روزی مطالبی را برای ارائه یک چهره ضدصلح و جنگ طلب از اسلام منتشر می کنند، ارائه یک تصویر واقعی از اسلام در بستر پیاده روی اربعین، می‌تواند مهمترین دستاورد بهره‌برداری از ظرفیت جهانی این پدیده فراملی باشد.
اتحادیه جهانی اربعین
ضرورت هایی که مورد اشاره قرار گرفتند، ایجاب می کنند تا به منظور ارتقاء کمی و کیفی مراسم پیاده روی اربعین و استفاده حداکثری از ظرفیت های این پدیده فراملی و منحصربفرد، سازمانی تحت عنوان پیشنهادی «اتحادیه جهانی اربعین» با ویژگی هایی مشخص تاسیس شود. اشاره به این نکته لازم است که با توجه به ماهیت خودجوش و مردمی پیاده روی اربعین، تشکیل یک نهاد فراملی نه با هدف مدیریت و یا کنترل آن، بلکه به منظور تسهیل و بهره برداری از ظرفیت های موجود ضروری به نظر می رسد. اتحادیه جهانی اربعین حداقل باید از سه ویژگی اساسی برخوردار باشد؛
غیردولتی بودن
یکی از اصلی ترین و اساسی ترین ویژگی هایی که اتحادیه جهانی اربعین باید از آن برخوردار باشد غیر دولتی بودن آن است. ضرورت این موضوع به دلیل ماهیت خودجوش و مردمی پیاده روی اربعین است، در حقیقت اتحادیه جهانی اربعین باید متشکل از نمایندگان غیر دولتی و مردمی باشد. همانگونه که در شرایط فعلی شاهد آن هستیم اتحادیه جهانی اربعین نیز باید کاملا متکی بر ظرفیت مردمی بنا شود. در این چارچوب احتمالاً لازم است که یک مجمع مردمی و غیر دولتی تشکیل شده و اجلاس دوره ای سالانه داشته باشد. این اجلاس می‌تواند هم منشا تاسیس اتحادیه جهانی اربعین بوده و هم به عنوان رکن اساسی مدیریتی آن عمل کند.
فراملی بودن
دومین ویژگی مهم که بایستی اتحادیه جهانی اربعین داشته باشد ویژگی فراملی بودن آن است. به عبارتی بهتر ضروری است که نمایندگانی از افراد و سازمان های غیردولتی با ملیت های مختلف در آن عضویت داشته باشند تا ویژگی فراملی اتحادیه جهانی اربعین تحقق پیدا کند. ضرورت این ویژگی به دلیل ماهیت فراملی پدیده پیاده روی اربعین است و انجام کار ویژه های مشخص مانند هماهنگی‌های بین المللی ایجاد می‌کند که اتحادیه جهانی اربعین با مشارکت فراملی تاسیس شده و فعالیت کند.
دائمی و مستمر بودن فعالیت
سومین ویژگی ضروری اتحادیه جهانی اربعین دائمی و مستمر بودن فعالیت آن است. در حقیقت هدف از تشکیل چنین اتحادیه ای استمرار برنامه ریزی و خدمات رسانی به زائران و مشارکت کنندگان در پیاده روی اربعین به صورت سالانه است. استمرار فعالیت اتحادیه جهانی اربعین این فرصت را نیز فراهم می‌کند که با سایر نهادها و مجامع بین المللی همکاری های لازم تعریف شده و به منظور ارتقای کمی و کیفی مراسم پیاده روی اربعین هماهنگی‌هایی منظم و مستمر در سطوح دولتی و بین المللی انجام شود.
جمع بندی
پدیده پیاده روی اربعین که در بستر گفتمان عاشورا و مکتب امام حسین علیه السلام شکل گرفته است، سالانه با مشارکت گسترده زائرانی با ملیت ها و تعلقات قومی، زبانی و حتی دینی متنوع، یکی از جلوه های زیبای معنوی در جهان معاصر را به نمایش می‌گذارد. ارتقاء کمی و کیفی این مراسم ایجاب می کند که با توجه به ویژگی های اساسی آن، اتحادیه ای بر مبنای ضرورت های موجود تشکیل شود. اولین ضرورت، ماهیت غیر دولتی بودن چنین اتحادیه ای است که بر مبنای ماهیت خودجوش و مردمی پیاده روی اربعین تعریف می شود.
دومین ضرورت برای چنین اتحادیه ای، غیر دولتی بودن آن است. با توجه به اینکه پیاده روی اربعین محدود به یک دولت خاص نبوده و ماهیتاً غیر دولتی است اگرچه دولت ها نقش پررنگی در تسهیل برگزاری آن دارند. ویژگی سوم فراملی بودن اتحادیه جهانی اربعین است تا نمایندگانی را از ملیت های مختلف در برگرفته و زمینه لازم را برای انجام هماهنگی‌های ضروری جهت ارتقاء کمی و کیفی مراسم پیاده روی اربعین فراهم سازد.
* سالار نامدار وندایی، کارشناس مسائل بین الملل
