هشتم شهریور ماه بود که خبر ریاست «مهدی تاج» بر فدراسیون فوتبال، روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت و موجی از واکنش‌ها را در فضای مجازی، به خصوص توئیتر فارسی برانگیخت. ماجرا به این سادگی نبود؛ چرا که از مدت‌ها پیش تاریخ هشتم شهریور برای برگزاری انتخابات تعیین و اعلام شده بود. اما درحالی که کمتر از یک ساعت از نیمه‌شب نگذشته بود، ناگهان فدراسیون فوتبال با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که انتخابات لغو شده است. پس از این اتفاق، هیات رئیسه فدراسیون جلسه‌ای تشکیل داد و این بار حوالی ساعت چهار صبح بود که خبر آمد مجمع در همان ساعت پیشین برگزار خواهد شد.
سرانجام ریاست تاج بر فدراسیون فوتبال ایران اعلام شد و در پی آن واکنش مردم، رسانه‌ها و کارشناسان بالا گرفت. تاج از سال ۹۵ تا سال ۹۸ به عنوان رییس فدراسیون فوتبال فعالیت می‌کرد و در همان زمان هم عملکرد ضعیف «مارک ویلموتس» و غرامت سنگین او از فوتبال ایران جنجالی شد. او در سال ۹۸ به دلیل مشکلات قلبی از سمت خود استعفا داد.
گروه داده‌کاوی ایرنا در واکاوی این موج توئیتری از تاریخ ۱ شهریور که هنوز خبر ریاست تاج به طور رسمی اعلام نشده بود تا ۲۰ شهریور ماه که انتخاب وی به عنوان رئیس فدراسیون و همچنین برخی اظهار نظرهایش خبرساز شده بود، به واکاوی رویکرد کاربران توئیتر به این انتخاب و عمکرد مهدی تاج در توئیترفارسی پرداخته است و رفتار توئیتری‌ها را در قالب کمی از جمله میزان انتشار توئیت، روند انتشار و... و همچنین از لحاظ کیفی با بررسی مضمون توئیت‌ها مورد بررسی قرار داده است.
این گزارش بر اساس اطلاعات سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی و از میان توئیت‌های پرلایک و کاربران تاثیرگذار توئیتر فارسی تنظیم و تدوین شده است.
چه میزان محتوا از سوی چه تعداد کاربر و با چه نسبتی نشر و بازنشر شد؟
نتایج بررسی کمی این داده‌کاوی در توئیتر نشان می‌دهد که در بازه زمانی ۱ تا ۲۰ شهریور، ۱۱ هزار و ۱۹۲ توئیت از سوی ۵ هزار و ۸۱۴ کاربر منحصر به فرد منتشر و نرخ مشارکت ۱.۹۲ را برای این موضوع پدید آورده است. نرخ مشارکت ۱.۹۲ به روشنی نشان‌دهنده تنوع و تکثر منابع انتشار دهنده محتوا و همچنین عمومیت و سازماندهی نداشتن این موج در توئیتر است.
همچنین ۵۶ هزار لایک در مدت کمتر از ۲۰ روز، حکایت از متوسط روزانه ۲۸۰۰ لایک دارد. در ادامه روند و پراکندگی میزان تولید محتوا، ریتوئیت و لایک مورد واکاوی قرار گرفته است.
از سوی دیگر با مقایسه و تحلیل میزان لایک‌ها و تعداد توئیت‌ها به متوسط هر توئیت ۴.۵ لایک می‌رسیم، این در حالی است که پرلایک‌ترین مطلب این موج توئیتری مربوط به توئیت «وحید اشتری» فعال سیاسی عدالتخواه بوده که ۳۱۰۶ لایک گرفته و در نقد و مخالفت با ریاست مهدی تاج نوشته شده است.
مقایسه محتوای نشری و بازنشری که به طور مشخص بررسی تعداد توئیت‌ها و ریتوئیت‌های این موج مجازی را شامل می‌شود، شاخص خوبی برای مشارکت و نحوه فعالیت کاربران توئیتر است. در اینجا ۵۴/۹۴ درصد ریتوئیت در مقایسه با ۴۵/۰۶ توئیت‌ها به خوبی حکایت از تمایل زیاد توئیتری‌ها برای ابراز نظر شخصی در ارتباط با ریاست تاج و نبود قابل توجه اکانت‌های سازماندهی شده دارد؛ زیرا به طور معمول و طبق روال موج‌های سیاسی در توئیترفارسی، کاربران تمایل زیادی به بازنشر یا ریتوئیت مطالب از منابع سرشناس دارند و حضور و فعالیت ربات‌ها به خوبی نشان از سازماندهی شدن موج‌ها دارد؛ حال آنکه در این موضوع و بنا بر نتایج بدست آمده از برابری نسبی میزان توئیت‌ها و ریتوئیت‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که موج با کمترین سازماندهی و بیشترین ابراز نظر شخصی کاربران مختلف همراه بوده است.
یکی از مهم‌ترین گراف‌های این بخش، نمودارهای خطی میزان انتشار توئیت‌ها، لایک‌ها و ریتویت‌ها است که به دلیل مشابهت روند، تنها نمودار روند انتشار مطالب مورد تحلیل قرار گرفته است:
در این نمودار یک قله قابل توجه در روز هشتم شهریور ماه و زمان اعلام خبر رسمی ریاست مهدی تاج مشاهده می‌شود، از آنجا که در روزهای قبل بررسی صلاحیت تاج مورد توجه رسانه‌ها بود و تعویق خبر انتخابات فدراسیون فوتبال اطلاع‌رسانی شده بود، انتخاب تاج در این روز با وجود اتهاماتی که در پرونده ویلموتس به وی وارد شده بود موجی از واکنش‌ها را به این انتخاب در فضای مجازی به خصوص توئیتر فارسی برانگیخت.
با وجود اینکه این هجمه علیه تاج در روزهای بعدی تاحد زیادی کاهش یافت اما در روز انتخاب سرمربی تیم ملی یعنی کارلوس کیروش و عزل اسکوچیچ بار دیگر موجی از واکنش‌ها علیه مهدی تاج در توئیتر بالاگرفت که اگرچه میزان این بازخوردها در مقایسه با خبر ریاست تاج قابل توجه نبود، اما تا چند روز خبر عزل اسکوچیچ، انتخاب کیروش و نقش تاج در این عزل و نصب‌ها مورد تحلیل و نقد برخی توئیتری‌ها قرار گرفت به طوری که تا زمان نگارش این گزارش یعنی بیستم شهریورماه این واکنش‌ها ادامه‌دار شده است.
رویکرد کاربران به ریاست مهدی تاج در فدراسیون فوتبال چگونه بود؟
رویکرد کاربران توئیتر به انتخاب مهدی تاج به عنوان رئیس فدراسیون فوتبال و عملکرد وی از اصلی‌ترین نتایج این داده‌کاوی بوده است. یافته‌ها نشان می‌دهد ۷۳/۵۸ درصد از توئیتری‌ها از این اتفاق اعلام نارضایتی کرده و تنها ۵.۶۶ درصد آنها این انتخاب را مثبت ارزیابی کردند. ۲۰.۷۵ درصد از کاربران نیز تنها به اعلام خبر این اتفاق پرداختند و موضع‌گیری خاصی در این ارتباط ابراز نکردند. اگرچه بیان تعجب و حتی شرمساری از اعلام این خبر از سوی برخی از این کاربران اعلام شد اما به دلیل اینکه ماهیت توئیت‌ها خبررسانی بوده در بخش خنثی طبقه‌بندی شدند.
درباره مخالفت‌ها دلایل مختلفی ابراز شده که از جمله مهم‌ترین آن شبهات و اتهامات قرارداد میلیون یورویی مارک ویلموتس بوده است. موافقان ریاست تاج که در اقلیت توئیتری‌ها بودند به طور عمده نارضایتی از وضع موجود و تجربیات بالای مدیریتی وی را دلیل حمایت از ریاست تاج عنوان کردند.
میزان تولید محتوا در میان گرایش‌های فکری و سیاسی
واکاوی گرایش‌های محتلف سیاسی فعال در این موج توئیتری از دیگر یافته‌های این گزارش است: این نتایج و بررسی رویکرد کاربران در بخش قبل با استخراج داده‌های کمی و کیفی از یک نمونه آماری هدفمند و از میان کاربران پرلایک توئیتر صورت گرفته است و بر اساس اصول پیمایشی و فرمول کوکران این میزان تعیین و بررسی شده است.
حضور موثر و فعال اصلاح‌طلبان و اصول‌گرایان و نزدیکان این دو طیف از بارزترین نکات قابل تحلیل از این گراف است گویی انتخاب تاج باعث واکنش کاربران داخلی سیاسی به این اتفاق شده است، به طوری‌که از یک سو کاربران منتسب به اصول‌گرایان اعم از ارزشی، انقلابی، عدالتخواه و نواصولگرا به واکنش علیه این انتخاب پرداختند و به طور عمده حضور مجدد تاج در قامت رئیس فدراسیون را مورد نقد قرار دادند و از سوی دیگر اصلاح‌طلبان و اعتدالیون ساختار انتخابات و حضور افرادی مثل تاج را در انتخابات فدراسیون فوتبال مورد نکوهش قرار دادند و خواستار ورود جدی مقامات قضائی و بازرسی به این موضوع شدند.
روزمره‌نویس‌ها با ۲۱.۷۴ درصد و فعالیت با اسامی مستعار و ناشناس مقام سوم از نظر تولیدمحتوا در این بخش را کسب کردند. این طیف که در همه موج‌های توئیتری حضوری فراگیر دارند در این موج نیز نقشی مهم در تولیدمحتوا و انتشار مضامین کلیدی داشتند تا مشخص شود توئیتر فارسی و رفتارشناسی روزمره‌نویس‌های آن یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین بخش‌های تعیین خط و خطوط موج‌ها در این پلتفرم است.
مخالفان نظام اعم از براندازان، سلطنت‌طلبان، اپوزیسیون و منافقین کمترین نقش و فعالیت را در این موج توئیتری داشتند تا بار دیگر این ادعا ثابت شود که تا چه اندازه مسائل داخلی و کمتر سیاسی مرتبط با مردم ایران برای این طیف غیرمهم تلقی می‌شود چرا که در بیشتر موج‌های توئیتری شکل گرفته در توئیتر فارسی که به معیشت و دغدغه‌های غیر سیاسی مردم مربوط است، شاهد حضور حداقلی توئیتری‌های ضدنظام بوده‌ایم.
مضامین پرتکرار توئیت‌ها چه بودند و با چه درصدی انتشار یافتند؟
در این بخش، مضامین پرتکرار توئیت‌ها استخراج و به ترتیب درصد تکرار ارائه شده است. این توئیت‌ها از طریق نمونه‌گیری هدفمند و به روش تحلیل مضمون کشف و مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته‌اند:
قرارداد میلیون یورویی مارک ویلموتس و شبهاتی که درباره سند تخلف مهدی تاج در فولاد مبارکه منتشر شد، پرتکرارترین مضمونی بود که توئیتری‌ها با کنایه و گلایه از آن نوشتند و سازمان‌های بازرسی را برای تایید صلاحیت و فدراسیون فوتبال را برای انتخابات فدراسیون فوتبال مورد نکوهش قرار دادند.
خبر ریاست مهدی تاج از دیگر مضامین پرتکرار توئیتری‌ها بود و انتشار آن، چنان برای برخی اهالی رسانه شوکه کننده و ناراحت کننده بود که تنها برخی ایموجی‌ها و علامت‌ها به عنوان واکنش به این اتفاق صورت گرفت و شرمساری و تعجب رایج‌ترین واکنشی بود که توئیتری‌های پرلایک به این خبر از خود بروز دادند.
بحث غیرقانونی بودن انتخابات فدراسیون و همچنین حمایت‌های پشت پرده از دیگر مضامینی بود که کاربران اصلاح‌طلب و اصولگرا را به واکنش برانگیخت؛ به گونه‌ای که توئیت‌های مختلفی با این مضامین منتشر و بازنشر شدند. مصادیق اصلی غیرقانونی و حمایت از ریاست مهدی تاج مطرح شد و اصلی‌ترین و عمومی‌ترین پرسش توئیتری‌های این بود که چرا و چگونه یک متهم اقتصادی می‌تواند بار دیگر رئیس فدراسیون فوتبال شود؟
کاربران رادیکال‌تر در توئیترفارسی این اتفاق و اتهامات به مهدی تاج را به فساد سیستماتیک تعبیر کرده و ادعای بسط آن به کلیت نظام را مطرح کردند. برخی از کاربران ارزشی نیز این انتخاب را وسیله‌ای برای هجمه علیه نظام خوانده و درخواست ابطال انتخابات فدراسیون شدند.
در مقابل این مضامین منفی، یک مضمون حمایتی نیز در راستای ریاست مهدی تاج منتشر شد؛ این کاربران با نارضایتی از وضعیت موجود و مدیریت میرشاد ماجدی بر فدراسیون فوتبال، از انتخاب و ریاست مهدی تاج استقبال کرده و حضور کیروش به جای اسکوچیچ را برای حضور در جام جهانی امسال مناسب‌تر دانستند.
برخی از توئیت‌های مهم و جریان‌ساز مضامین یادشده به شرح زیر است:
کدام حساب‌های توئیتری و کدام رسانه‌ها محتوای بیشتری درباره ریاست مهدی تاج منتشر کردند؟
در این قسمت، حساب‌های توئیتری و رسانه‌های فعال در ارتباط با انتشار محتوا درباره مهدی تاج مورد بررسی قرار گرفته‌اند. فعال به افرادی نسبت داده شده که بیشترین تولیدمحتوا را فارغ از میزان لایک و بازنشر انجام داده‌اند. حساب‌های توئیتری از طریق نمونه‌گیری هدفمند و رسانه‌ها به وسیله سامانه هوش مصنوعی گزینش و استخراج شده است:
«رویا مدیا» نام حساب توئیتری است که به طور مشخص موضوعات ورزشی و فوتبالی را دنبال می‌کند و با بیشترین محتوای انتقادی از ریاست تاج در صدر قرار گرفته است.
«سینا حسینی خبرنگار ورزشی، رضا یزدان پرست و جنلی» فعال توئیتری منتسب به اصول‌گرایان و «مجید تفرشی» فعال سیاسی اعتدالی جایگاه‌های بعدی تولیدمحتوا در باره تاج را به خود اختصاص دادند که جملگی به نقد رویکرد انتخاب تاج و نارضایتی از عملکرد وی پرداخته بودند.
رمضانی ۱۳۰۰، کاربر توئیتری طرفدار پرسپولیس، فوتفان حساب توئیتری فوتبالی، الهام نداف روزنامه‌نگار اصلاح‌طلب، قرمزناک و آقای گنزالس کاربر توئیتری طرفدار استقلال از دیگر تولیدمحتواکنندگان فعال در این زمینه بودند که هر یک با رویکردی تیمی، ملی، سیاسی و اقتصادی نقد و نارضایتی خود را از انتخاب تاج ابراز کردند.
در این بخش، رسانه‌های ورزشی و غیرورزشی فعال در توئیتر به طور مجزا مورد بررسی و مقایسه یک به یک قرار گرفته‌اند:
بخش ورزشی ایران اینترنشنال در صدر تولیدمحتواکنندگان رسانه‌های ورزشی قرار گرفت؛ به طوری که در این ایام حدود ۷۰ توئیت مرتبط با ریاست مهدی تاج در توئیتر نشر و بازنشر کرده بود.
کلاغ نیوز نام رسانه‌ای است که حصور فعالی در توئیتر دارد و در موضوعات مختلف سیاسی و غیرسیاسی تولیدمحتوا می‌کند و عمده مطالب آن در تقد و تخریب نظام منتشر می‌شود.
یو اس ای ایران نیوز، من و تو نیوز، ایران وایر، ایندی پرشین نام رسانه‌های مخالف نظام است که در ماجرای انتخاب مهدی تاج، مطالب نسبتا زیادی در این ارتباط توئیت و ریتوئیت کردند.
در میان رسانه‌های داخلی به ترتیب تسنیم، شفقنا، شرق، رکنا و ایسنا بیشترین میزان تولیدمحتوا در توئیتر را به موضوع انتخاب تاج اختصاص دادند.
برخی دیگر از رسانه‌های فوتبالی شخصی از قبیل مانی تاج بارسا نیز به طور مستقل‌تر در باره انتخاب رئیس جدید فدراسیون ابراز نظر کردند.
کلیدواژه‌ها و هشتگ‌های پربازید در میان کاربران توئیتر
در این بخش کلیدواژه‌ها و هشتگ‌هایی که کاربران توئیتر با تکرار بیشتری در توئیت‌ها استفاده کردند، برجسته و مشخص شده‌اند:
رئیس فدراسیون برجسته‌ترین تگ یا کلیدواژه ای است که توئیتری‌ها در باره انتخاب تاج به کار بردند و اشاره مستقیم به جایگاهی دارد که تاج مدیریت آن را برعهده گرفته است. برخی کلمات مشابه از جمله فدراسیون فوتبال، رئیس فدراسیون فوتبال، ریاست فدراسیون فوتبال، انتخابات فدراسیون فوتبال و... و. از پرتکرارترین واژه‌های به کاربرده شده با این موضوع در توئیتر بوده‌اند.
میلیون یورو، هزار میلیاردی، پرونده فساد، پاداش فیفا از اصلی‌ترین کلماتی هستند که شبهات و اتهامات اقتصادی منتسب به مهدی تاج را برجسته ساختند و در توئیت‌ها پرتکرار و در مضامین استخراج‌شده مشخص شده بودند.
نام افرادی چون بابک زنجانی به دلیل بی انظباطی‌های مالی، میرشاد ماجدی بدلیل سوء مدیریت مطرح شد و جایگاه وزیرنفت، صندوق بازنشستگی شهرداری، رئیس بانک وسازمان املاک نیز به دلیل برخی سوء استفاده‌های اقتصادی و مدیریتی عنوان شده است.
نماز جمعه به این دلیل در این ابر کلمات قرار گرفت که در نمازجمعه هفته گذشته گروهی از نمازگزاران به انتخاب مهدی تاج اعتراض داستند و تصاویر این افراد در فضای مجازی و توئیتر فارسی انعکاس پیدا کرد.
هشتگ‌های پرتکرار مرتبط با ریاست مهدی تاج در این بخش استخراج و مورد تحلیل قرار گرفته‌اند:
هشتگ #مهدی تاج برجسته‌ترین و صریح‌ترین هشتگی بود که کاربران در اشاره به ماجرای انتخاب تاج به عنوان رئیس فدرسیون فوتبال به کار بردند و همچنان که عنوان شد عمده این محتواها منفی و انتقادی بوده است.
فدراسیون فوتبال، انتخابات فدراسیون فوتبال، فدراسیون از هشتگ‌هایی بودند که درباره انتخابات فدراسیون و ریاست مهدی تاج برجسته و به نوعی کمپین مجازی مخالفت با ریاست تاج را تشکبل دادند.
فساد سیستماتیک، زد و بند، باج تاج، فساد اندر فساد از هشتگ‌هایی بودند که در اشاره به فساد مالی تاج منتشر شدند و این اتفاق را به کلیت ساختار نظام نسبت دادند.
میثاقی، خاوری و بابک زنجانی به عنوان افرادی که سابقه اختلاس و بی‌انظباطی مالی داشتند، کارلوس کیروش و کیروش به عنوان مربی مورد نظر و منتخب تاج به جای اسکوچیچ، علی کریمی به عنوان یکی از مخالفان سرسخت مهدی تاج، ویلموتس به عنوان اصلی‌ترین محل انتقاد از تاج از جمله شخصیت‌هایی بودند که هشتگ آنها در این موضوع برجسته و به نمایش در آمده‌اند.
نقد و نظر ایرنا
۱. انتخاب مهدی تاج به عنوان رئیس فدراسیون فوتبال با وجود اتهام‌های مالی نسبت داده شده به وی، سبب نوعی واکنش منفی و بدبینی در میان توده مردم و اهالی ورزش شد که انعکاس آن به طور ویژه‌ای در فضای مجازی قابل مشاهده بود. از این رو لزوم رسیدگی به پرونده‌های مالی وی (قرارداد ویلموتس، فولاد مبارکه) و شفاف‌سازی در این مورد می‌تواند ابهام‌ها و شبهات بسیاری را حل کند.
۲. پیامد عدم رسیدگی به موقع و اطلاع‌رسانی غیردقیق به پرونده اشخاصی چون مهدی تاج، فقط به شخص وی محدود نمی‌شود و دایره این سوءمدیریت‌ها در بسیاری از مواقع کلیت نظام را در بر می‌گیرد و شائبه حمایت‌های پشت پرده را تقویت می‌کند به‌گونه‌ای که کاربران زیادی انتخابات فدراسیون فوتبال را مهندسی شده و نتایج آن را از پیش‌تعیین شده خوانده بودند؛ از این رو برخورد نکردن با چنین اتفاقاتی باعث تخریب و انحراف ذهنیت مردم و نسبت دادن رخدادهای مشابه به چنین پرونده‌ای در آینده خواهد بود.
۳. سیاسی شدن فوتبال از دیگر مضراتی است که ممکن است در صورت رسیدگی نکردن چنین اتفاقاتی دامن ورزش کشور را بگیرد؛ اتفاقی که از یک سو جذابیت و غیرقابل پیش‌بینی‌بودن این ورزش را به عنوان ۲ عامل اصلی پرطرفدار شدن فوتبال زیر سوال می‌برد و از طرف دیگر ممکن است پای نهادهای نظارتی و فیفا را به پرونده‌های فوتبال باز کند.
