به گزارش خبرنگار قرآن و فعالیت‌های دینی خبرگزاری فارس حفظ قرآن موضوعی است که طی یک دهه اخیر در کشورمان بر سر زبان‌ها افتاده است. این اتفاق پس از مطالبه رهبر معظم انقلاب مبنی بر تربیت ۱۰ میلیون حافظ قرآن کریم آغاز شد و در ابتدا نهاد‌های مختلف کار‌هایی را آغاز کردند که این برنامه‌ها فقط در همان روز‌ها و یا نهایتاً سالهای نخست قابل مشاهده بود و خیلی زود همه برنامه تعطیل شد.
تشکیل ستادی با عنوان ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن و تدوین سند حفظ قرآن و برنامه‌ریزی‌های مختلف بر روی کاغذ هم کاری از پیش نبرد و آنچه در بیش از ۱۰ سال اخیر برای حفظ قرآن در کشور رخ داده است، برگزاری جلسه است و جلسه.
امروز پس از گذشت ۱۱ سال از مطالبه رهبر معظم انقلاب، همه داشته ما در حفظ قرآن حدود ۲۰ هزار حافظ کل قرآن کریم است که این افراد حاصل تلاش گروه‌های مردمی است و نهاد‌های دولتی و حاکمیتی تقریباً نقشی در تربیت حافظان کل قرآن کشور نداشته‌اند. البته برخی نهاد‌ها در همان سالهای نخست با ارائه آمارهایی عجیب ادعای تربیت میلیونی حافظ قرآن را داشتند اما با گذشت زمان مشخص شد که این آمارها بی پایه و اساس است و در خوش‌بینانه ترین حالت حدود ۲۰ هزار حافظ کل قرآن در کشور داریم و برای تحقق خواست رهبری باید این عدد ۵۰۰ برابر شود.
هستند در این میان کشور‌هایی که در تربیت حافظ قرآن بسیار خوب و موفق عمل کرده‌اند که با نگاهی به آنها درمی‌یابیم عمده کار آنها هم حاصل برنامه‌های مردمی است و البته نهاد‌های دولتی هم آنها را کمک و امور را برایشان تسهیل می‌کنند.
شاید جالب باشد بدانید که یکی از کشورهای موفق در موضع حفظ قرآن کشور مصر است، در حالی که این کشور را به عنوان مهد تلاوت قرآن می‌شناسیم. حفظ قرآن در کشور مصر به عنوان مقدمه ورود به فعالیت قرآنی تعریف شده و هر کس به تلاوت قرآن هم علاقه داشته باشد، ابتدا کل قرآن را حفظ و پس از آن به آموختن فنون تلاوت مشغول می‌شود.
نگاهی به فعالیت‌های قرآنی در مصر می‌تواند الگوی خوبی برای کشورمان باشد. از این رو در گزارش برنامه‌های حفظ قرآن در مصر را با هم مرور می‌کنیم.
«الکتاتیب» مکتب خانه‌ها
مکتب خانه‌های مصری از گذشته‌های بسیار دور تا همین چند دهه قبل جایگاه ویژه‌ای در خصوص آموزش کودکان و نوجوانان مصری بشکل عموم و یاد گیری و حفظ قرآن کریم بشکل خاص داشتند و بسیاری از علما و شخصیت‌های علمی و دینی مصر در همین مکتب‌خانه‌ها درس خوانده‌اند. نویسنده فقید طه حسین، واعظ مشهور فقید محمد متولی شعراوی، قاری بزرگ قرآن کریم مرحوم شیخ عبدالباسط عبدالصمد، همچنین شیخ کنونی الازهر احمد الطیب از جمله معروف‌ترین این شخصیت‌ها بشمار می‌آیند.
سید محروس، استاد دانشگاه الازهر در باره تاریخچه الکتاتیب (مکتب‌خانه‌ها) می‌گوید: این مراکز نورانی از زمان ورود اسلام به مصر (۲۰ هجری قمری / ۶۳۹ م) به منظور آموزش زبان عربی، علوم دینی و بویژه قرائت و حفظ قرآن تأسیس شد و به تدریج گسترش یافت به همین خاطر در گذشته دور در هر روستا ۶ تا ۸ مکتب‌خانه برای آموزش قرائت و حفظ قرآن وجود داشت و ثروتمندان نیز موقوفاتی را برای پوشش هزینه‌های این مکتب‌خانه‌ها اختصاص می‌دادند.
استاد محروس سخن خود را این‌گونه ادامه می‌دهد: در زمان حکومت زنکیان، ایوبیان و ممالیک به مکتب‌خانه اهمیت بیشتری داده می‌شد زیرا علاقه مردم مصر نسبت به مکتب‌خانه‌ها با توجه به نقش آنها در ترویج قرآن کریم، در آن زمان افزایش یافته بود. هنگامی که محمد علی در سال ۱۸۰۵ میلادی حکومت مصر را در دست گرفت شروع به تأسیس مدارس نوین و گسترش آموزش مدرن کرد این اقدام تأثیر بدی بر سرنوشت مکتب‌خانه‌ها داشت اما با این وجود نتوانست آنها را به تعطیلی مطلق بکشاند.
در سالهای ۱۹۳۸ تا ۱۹۴۵ میلادی، یعنی در زمان پادشاهی ملک فؤاد و فرزندش ملک فاروق، تصمیمات حکومت مصر برای یکی شدن همه سبک‌های آموزشی در سیستم آموزشی واحد که آموزش ابتدایی نامیده می‌شد، به مرحله اجراء درآمد و مکتب‌خانه‌ها نیز ملزم به پیوستن به سیستم آموزشی واحد شدند.
در طول دوران پس از ملک فاروق تا پایان دروان جمال عبدالناصر نیز روند تضعیف مکتب‌خانه‌ها ادامه یافت اما با این حال این مراکز آموزشی بویژه در روستاهای مصر همچنان به حیات خود ادامه دادند. به نحوی که با به قدرت رسیدن سادات در مصر گروه‌های مذهبی به ویژه اخوان المسلمین بار دیگر اقدام به گسترش مکتب‌خانه‌ها بر اساس روش‌های آموزشی گذشته کردند.
بهی‌الدین دعدر، در پژوهشی با عنوان «الکتاتیب؛ نشأتها وأنماطها وأثرها فی تعلُّم وتعلیم القرآن الکریم .. الکتاتیب فی مصر أنموذجا» (مکتب‌خانه‌ها: تأسیس، روش و تأثیر آنها در یادگیری و آموزش قرآن کریم ... مکتب‌خانه‌های مصر به عنوان نمونه) می‌گوید: « مکتب‌خانه‌ها از ابتدای زمان لشکرکشی فرانسه به مصر در سال ۱۷۹۸ میلادی و سپس در زمان سلطنت محمد علی مورد حمله و تضعیف قرار گرفتند، اما هنوز هم جایگاه مهمی برای آن در قلب مصریان وجود دارد».
پس از انقلاب ۲۵ ژانویه ۲۰۱۱ میلادی و قدرت گرفتن گروه‌های اسلامی و سپس به قدرت رسیدن محمد مُرسی، دولت از طریق وزارت اوقاف به سیستم مکتب‌خانه‌ها رسیدگی و گسترش آنها را از سر گرفت.
عباس شومان، معاون شیخ الازهر (آن زمان) در سخنانی گفته بود: «بازگشت دوباره مکتب خانه ها موضوع مهمی است و ما به دنبال انتشار آن در سراسر مصر هستیم. چرا که بازگشت به مکتب‌های حفظ قرآن برای تقویت جایگاه مصر در حفظ قرآن کریم ضروری است».
مراکز حفظ قرآن کریم
بازگشت دوباره مکتب‌خانه‌ها به جامعه مصر در دوران معاصر با نام های جدیدی بود زیرا زمانه اقتضاء می‌کرد که مکتب‌خانه‌ها با تحولات مدرن آموزشی همراه و همگام باشند به همین خاطر بر روی این مکتب‌خانه‌ها در دوران جدید نام «مراکز تحفیظ القرآن؛ دور تحفیظ القرآن» (مرکز یا مؤسسه یا خانه‌های حفظ قرآن) گذاشته شد.
تعداد رسمی این مراکز بر اساس آخرین آمارها به بیش از ۲ هزار مرکز می‌رسد که جملگی آنها از وزارت اوقاف یا مراکز وابسته به انجمن‌های ثبت شده در وزارت همبستگی اجتماعی مجوز گرفته‌اند.
در کنار این مراکز رسمی، تعداد زیادی مراکز غیر رسمی آموزش و حفظ قرآن کریم نیز در مصر وجود دارد که برخی از آنها وابسته به جریان‌های افراطی و گروه‌های سلفی مانند «الجمعیة الشرعیة» هستند که برخی منابع آماری تعداد آنها را حدود 8 هزار مرکز برآورد کرده است.
برنامه‌های وزارت اوقاف برای ساماندهی مراکز آموزش و حفظ قرآن کریم
چند سال پیش، وزارت اوقاف از تدوین راهبردی برای کنترل مکتب‌خانه‌ها و مراکز حفظ قرآن در کشور مصر خبر داد مسؤلان وزارت اوقاف علت این اقدام را جلوگیری از در دام افراط گرایان افتادن جوانان بیان کردند زیرا جریان‌های افراطی به اسم تأسیس مرکز آموزش و حفظ قرآن تلاش می‌کردند تا جوانان مصری با اندیشه‌های سلفی آشنا کنند.
وزارت اوقاف نیز بر لزوم قانونی شدن مراکز فعال آموزش و حفظ قرآن کریم تأکید داشت این وزارت در دسامبر ۲۰۱۵ کمپینی را برای قانونی کردن وضعیت افرادی که شرایط حفظ را دارند راه‌اندازی کرد، این امر با اعطای مجوز به کسانی که در آزمون وزارت اوقاف در حفظ قرآن کریم موفق شده‌اند، برای افتتاح مکتب حفظ انجام می‌شود.
با تاکید بر اینکه به حافظان غیرمعتبر که از الازهر یا وزارت اوقاف مجوز حفظ ندارند اجازه نمی‌دهد خارج از چارچوب قانون فعالیت کنند. شکل‌گیری ذهن‌های جوان از یک سو یک امانت تبلیغی و از سوی دیگر مسئله امنیت ملی است، وزارت اوقاف خاطرنشان کرد. بندنبال این اتفاق از اوت ۲۰۲۲، وزارت اوقاف تصمیم گرفت محافل قرآن کریم را در سطح جمهوری گسترش دهد و در بیشتر مساجد هر جمعه، بعد از نماز عصر، یک محفل قرآنی برگزار شود تا مجموع این محافل قرآن در سطح مصر به حدود ۱۲۰۵ محفل افزایش داشته باشد.
وزیر اوقاف چندی پیش اعلام کرد که از اوائل ماه اوت محافل قرآنی در بسیاری از مساجد بعد از نماز عصر برگزار می‌شود که پس از این اعلام عمومی خود نیز به مسجد امام حسین (ع) رفت و اولین محفل قرآنی را با حضور بزرگان تلاوت قرآن مصری افتتاح نمود.
وزیر اوقاف تصمیم گرفت که از اوت ۲۰۲۲ میلادی کمک هزینه قاریان را از ۱۶۰ جنیه به ۴۰۰ جنیه در ماه و کمک هزینه قرائت قاریان ارشد را به ۵۰۰ جنیه افزایش دهد. (این امر برای قدردانی از اهل قرآن و تشویقی برای تلاوت قرآن، تسلط بر حفظ و درک معانی آن است، به ویژه آن‌هایی که صوت خوبی دارند)
رواق‌های آموزش و حفظ قرآن کریم الازهر
الازهر بعنوان یکی از مهمترین مراکز علوم دینی شناخته شده در مصر نیز همواره برای موضوع آموزش و حفظ قرآن کریم اهمیت ویژه‌ای قائل بوده و به همین دلیل این مرکز بزرگ اسلامی در جهان از گذشته‌های دور تاکنون همواره دوره هایی را برای آموزش قرآن برگزار نموده و برپایی کارگاه‌های تخصصی این حوزه را مدیرت و اجرا می‌کند.
در سال جاری الازهر با دستور احمد طیب کمیته خاصی برای ثبت نام از کودکان سنین ۵ تا ۱۳ سال برای حفظ قرآن کریم تشکیل شد و پس اعلام آمادگی الازهر برای ثبت نام رایگان حفظ قرآن در ۵۰۷ شعبه و به عبارتی در تمام استان‌های مصر، طی مدت ۱۵ روز نزدیک به ۵۰۰ هزار نفر ثبت نام کردند و از ۴/۷/۲۰۲۲ میلادی سطح اول حفظ قرآن برای ۹۰ هزار کودک ۵ تا ۶ سال افتتاح و باقی سطوح نیز قرار است به تدریج اقدامات آموزشی خود را شروع کنند.
حفظ قرآن از طریق فضای مجازی یا حضور اساتید در منازل
به تازگی پدیده آموزش حفظ قرآن از طریق شبکه‌های اجتماعی و یا اعزام معلم خصوصی به منازل نیز گسترش یافته است. این موضوع اگرچه به ترویج بیش از پیش قرآن کمک می‌کند اما ممکن است نکات منفی بسیاری نیز به همراه داشته باشد. از جمله اینکه افراد فاقد صلاحیت می‌توانند از این طریق به خانه‌های مسلمانان نفوذ نموده و بدون وجود نظارت دقیق و پیوسته ذهن کودکان و نوجوانان را آن‌طور که می‌خواهند در اختیار افکار افراطی خود بگیرند زیرا این شیوه تعلیم اما هم‌اکنون به دور از هر پاسخگویی، صلاحیت حرفه‌ای و حتی تکلیف در قبال سنجش مطلوب سطوح آموزشی انجام می‌شود.
کارشناسان دلیل گسترش این پدیده را در مصر ناشی از بی‌توجهی برخی مدارس دولتی، خصوصی و بین‌المللی به درس آموزش و حفظ قرآن کریم می‌دانند. در برخی از مدارس معلم‌ها صرفا به توضیح مطالبی که در کتاب‌های درسی آمده می‌پردازند که به همین دلیل و در قبال این کم‌کاری خانواده‌های متدین برای این که فرزندانشان بهتر با قرآن آشنا شوند اقدام به بهره‌مندی از معلم خصوصی می‌کنند.
انتهای پیام/
