حامد زارع: شایان ذکر است ایشان در کتاب آفاق فکرت در سپهر فطرت صاحب نظری متفاوت در زمینه رسالت پیامبر اسلام است.
***
*شما در همه آثار و گفتار و اقوال خود تاکید موکدی بر حکمت دارید و بسیاری مسائل را از دریچه نگاه حکمی می‌نگرید. به نظرتان آیا نبوت و ولایت را نیز می‌توان از دریچه نگاه حکمی بدان نگریست؟
نبوت رکن رکین دین ما است. ولایت نیز ادامه روح نبوت بعد از حضرت محمد(ص) است. از نظر ما دوازده امام دیگر هر کدام وارث معنویت حضرت رسول (ص) هستند. حتی بعد از سال ۲۶۰ هجری قمری که دوره غیبت برای شیعه فرا می‌رسد و امام حضور جسمی ندارد، اما حضور مطلق معنوی دارد و این حضور برای شیعیان حجت است. اگر چه دوران غیبت دوران ختم ولایت آدمیه ختم ولایت کلیه و ختم ولایت خاصه محمدیه است. اما ولایت عامه‌ای که به پیامبر گرامی ما بازمی‌گردد همواره و همیشه برقرار است. امام در ادامه نبی مرجع جامع حق، مظهر حق و در عین حال بنده حق است.
* از نظر شما حکمت عین نبوت است؟
درست‌تر آن است که بگوئیم حکمت مثل نبوت است. خداوند در عهد الست پیش از میثاق پیامبران از همه میثاق گرفته و پیامبران، معلم حکمت اند و این امر اختصاص به قوم خاصی ندارد. آیه‌ای در قرآن کریم وجود دارد که در آن به میثاق انبیاء اشاره می‌کند و می‌فرماید: « وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ النَّبِیِّینَ لَما آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتابٍ وَ حِکْمَةٍ.»
*به همین خاطر هم شما دین را به از دریچه حکمت می‌فهید نه مثلا کلام.
بله! اما نکته مهم این است که نبوت هم مثل حکمت در این دنیا غریب است. پیامبران هم غریب آمدند و غریب رفتند و عده‌ای بعدها به آنان گرویدند. پیامبر ما به معنای واقعی یک حکیم است. درست است که نام حکیم بر پیامبر اطلاق نمی شود اما به معنای واقعی ایشان حکیم الهی است. یعنی کسی که همه چیز را از منظر الهی محض می بیند و قرآن کتاب حکمت است.
*شما نکته جالبی در صحبت‌های خود مطرح کردید. شما با اشاره به آیه‌ای که کتاب و حکمت را در کنار یکدیگر مطرح می‌کند، قرآن را کتاب حکمت نامیدید. آیا ادله دیگری نیز در این باب می‌توان به میان آورد؟
از نظر ما قرآن به مثابه کتاب مقدس مسلمانان بحث‌های بسیاری درباره حکمت دارد. تمام متن قرآن حکمت است. آیه‌های زیادی نیز در این باب می‌توان شاهد آورد. در یکی از آیه‌ها خداوند بر این اشاره دارد که به کسی که حکمت داده شده به او خیر کثیر داده شده و این سخن را در نمی‌یابد مگر خردمندان و اولوالالباب. قرآنی که متاع دنیا را کم و قلیل می‌داند حکمت را خیر کثیر می‌داند. باید توجه داشته باشیم وقتی می‌گوئیم دین حکمت است، دعوت به دین نیز دعوت به حکمت محسوب می‌شود. این نکته مهمی است که امروزه از آن غافل مانده‌ایم. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه وجادلهم بالتی هی احسن» این آیه به صراحت نظر به حکمت دارد. از سوی دیگر پیامبر ما نیز می‌فرماید «حکمت گمشده مومن است» این سخن بسیار مهمی است که می‌توان صدها دفتر در شرح آن نوشت.
*اگر مطلبی در پایان مانده است به آن اشاره بفرمائید.
روزگار امروز ما روزگار غربت حکمت است. حضرت محمد مصطفی (ص) در حدیثی می‌فرماید خدا علم را با برداشتن علما برمی دارد. یعنی اگر عالم نباشد، دیگر علم نیست. یعنی روزگاری می رسد که عالمی نمی بینید. البته در اینجا منظور از علم همان علم الهی و حکمت است که بسیار عظیم است. علم بشری که در کتاب و کتابخانه موجود است، اما این علم بشری، حکمت نیست. علم الهی یا حکمت در وجود علما و حکیمان موجود است و باید از فیض موانست با حکما از آنان بهره برد. اما امروز عداد این حکیمان بسیار انگشت‌شمار است.
۶۵۶۵
