به گزارش ایرنا، آنتونیو گوترش ۷۱ ساله در روزهای اخیر و نزدیک به یک سال مانده به پایان دوره پنج‌ساله ریاست بر مهمترین نهاد بین‌المللی، به‌صورت رسمی خبر از تمایل و قصد خود برای نامزدی در انتخابات دور بعدی ریاست بر سازمان ملل داد.
نخست‌وزیر پیشین پرتغال که سابقه ریاست بر کمیسیاریای عالی پناهجویان سازمان ملل را دارد، اکتبر ۲۰۱۶ با رأی ۱۹۳ عضو مجمع عمومی جانشین بان کی مون کره‌ای شد و از ۱ ژانویه ۲۰۱۷ مشغول به کار گردید.
برخی از دیپلمات‌ها به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفتند که گوترش منتظر نهایی شدن نتایج انتخابات آمریکا بود و در صورت پیروزی دونالد ترامپ، قید دور دوم را می‌زد؛ اما یک دیپلمات دیگر که به افکار گوترش آشنایی دارد بر این نکته تأکید کرد که حتی اگر ترامپ در انتخابات پیروز می‌شد، گوترش سازمان ملل را ترک نمی‌کرد.
تأثیر رفتار و فشاهای رئیس‌جمهوری آمریکا در چهار سال اخیر بر عملکرد دبیر کل سازمان ملل موضوعی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت.
در دوره ترامپ، واشنگتن از برخی از نهادهای زیرمجموعه سازمان ملل و معاهدات تحت حمایت آن خارج شد: سازمان جهانی بهداشت، شورای حقوق بشر، یونسکو، برجام و پیمان آب و هوایی پاریس. واشنگتن همچنین از کمک مالی به صندوق جمعیت سازمان ملل و آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک (آنروا) امتناع کرد. جو بایدن رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا وعده داده که این کشور به برجام، پیمان پاریس و سازمان جهانی بهداشت بازخواهد گشت.
از سوی دیگر استفان دوجاریک سخنگوی دبیر کل با رد تأثیر انتخابات آمریکا بر تصمیم گوترش گفت که دبیر کل جمعه پیش (۱۹ دی) ابتدا با ولکان بوزکایر رئیس ترکیه‌ای مجمع عمومی و سپس با پنج عضو دارای حق وتوی شورای امنیت تماس گرفته و آنها را از تصمیم خود آگاه ساخت.
سایه سنگین کشورهای دارای حق وتو بر سازمان ملل و تصمیم‌گیری‌های آن تا جایی است که دبیر کل خود را ملزم می‌داند تا این آنها را پیشاپیش از تصمیم‌های خود آگاه ساخته و همیشه منافع آنها را در نظر داشته باشد تا مبادا مانند برخی از دبیران کل پیشین سازمان ملل (داگ هامرشولد و پطرس پطرس غالی) با کارشکنی یکی از قدرتهای پنج‌گانه از دور بعدی بازماند.
بر اساس مقررات سازمان ملل، اعضای مجمع عمومی به نامزدهای تائید شده ۱۵ عضو شورای امنیت رأی خواهند داد و نقش کشورهای دارای حق وتوی شورای امنیت در گزینش نامزدها تعیین‌کننده است.
تاکنون که به نظر می‌رسد اعضای شورای امنیت نه تنها با دور بعدی گوترش مخالفتی نداشته بلکه از همراهی او با سیاست‌هایشان و عملکرد «بی دردسر» او رضایت دارند. انگلیس نخستین عضو دائمی شورای امنیت بود که ساعاتی پس از اعلام آمادگی دبیر کل، پالس مثبت را فرستاد و بوریس جانسون در تماس تلفنی با گوترش از نامزدی مجدد وی پشتیبانی کرد.
با این حال روزی که گوترش به دبیر کلی سازمان ملل انتخاب شد گفت که برای «وصل کردن» آمده و وعده «دیپلماسی نوین برای صلح» داد؛ اما دبیر کل سازمانی که انتظار می‌رود دژ مستحکم چندجانبه گرایی باشد، در چهار سال پیش با قطبی شدن فزاینده جهان، همه‌گیری ویروس کرونا، افول اقتصاد و افزایش نابرابری و رشد تنش‌ها میان ابرقدرت‌ها مواجه بود و نتوانست در برابر چالش‌های جهانی و منطقه‌ای مانند یک‌جانبه‌گرایی برخی از کشورها، جنگ‌های منطقه‌ای و تحریم‌های غیرقانونی اقدام خاصی انجام دهد.
به عنوان نمونه، گوترش در حالی هر چند ماه یک‌بار بر خطر بروز قحطی در یمن تأکید می‌کند که محاصره آمریکایی - سعودی علیه یمن را محکوم نکرده و سازمان متبوعش تلاشی برای رفع آن انجام نمی‌دهد.
استیفن اشنایدر صاحبنظر آمریکایی مسائل سازمان ملل با اشاره به سایه سنگین کشورهای دارای حق وتو در میزان تحرک و عملکرد دبیر کل سازمان ملل گفت: گوترش خود را از مباحث جنجالی مانند حقوق بشر دور می‌ساخت و به‌دقت مراقب بوده تا در مسائلی که قدرتهای پنج‌گانه به آن حساسند، ورود نکند. به هر حال این پنج کشور تعیین می‌کنند که دبیر کل در دور دوم نیز فعالیت کند یا خیر. علاوه بر این، بار اصلی تأمین بودجه سالانه سازمان ملل بر عهده کشورهای دارای حق وتو است.
به گفته اشنایدر، با توجه به این محذوریت‌هاست که گوترش درباره بسیاری از مسائل حقوق بشری جهان از جمله در مورد قتل جمال خاشقچی به دست عربستان سعودی اظهارنظری نکرد. او کلاً امور حقوق بشری را به کمیساریای عالی حقوق بشر سپرده و پیگیری پرونده تحریم‌های ایران، اوضاع سوریه، وضعیت جنگ داخلی یمن و اوکراین را نیز به فرستاده‌های ویژه سازمان ملل محول کرده است.
اشنایدر افزود که گوترش بدشانس بود که از همان روز اول با آغاز دوران ترامپ روبرو شد. به گفته اشنایدر دبیر کل مجبور بود تا سرش را پائین انداخته و آمریکا را بدون هیچ شکایتی تحمل کند. گوترشِ سر به راه درحالی‌که شاهد خروج واشنگتن از برجام بود با دولت ترامپ همکاری می‌کرد تا مبادا خللی در تأمین مالی سازمان ملل که واشنگتن سهمی ۲۲ درصدی از آن دارد، ایجاد شود.
یاسوهیرو اوئکی استاد مطالعات جهانی دانشگاه سوفیا توکیو و معاون پیشین سخنگوی سازمان ملل نیز تائید کرد که گوترش تلاش کرده تا اعضای دائمی شورای امنیت را با خود دشمن نسازد.
اوئکی با تأکید بر حساسیت روابط گوترش و رئیس‌جمهوری آمریکا گفت: گوترش بسیار مراقب روابطش با ترامپ بود و از او فاصله می‌گرفت. او در دیدار دوجانبه ترامپ را تحت تأثیر قرار داد و خود را اصلاح‌طلبی نشان داد که موجب صرفه‌جویی در سازمان ملل و خشنودی تاجر پیشین می‌شود. وی در اکثر مسائل با آمریکا و دیگر کشورهای دائمی شورای امنیت مخالفت نکرد و در نتیجه گزندی ندید.
از نظر این استاد ژاپنی، گوترش در چهار سال گذشته موفقیت خاصی نداشت چرا که برنامه‌ای برای حل بحران‌های عمده ارائه نداد و از سوی دیگر اشتباه سیاسی خاصی نیز از او سر نزد. وی بیشتر توجه خود را معطوف اصلاحات داخلی در سازمان ملل کرد.
گرت روزنتال وزیر امور خارجه پیشین گواتمالا و همکار این سازمان در امور میانمار ترجیح داد تا تغییرات داخلی سازمان ملل را نشاندهنده کارنامه قابل قبول گوترش بداند. وی گفت: گوترش تغییرات داخلی مهمی در سازمان ملل ایجاد کرد و در این چهار سال با دو مانع عمده روبرو شد: ظهور دولت‌های ملی‌گرا در نقاط مختلف جهان به‌خصوص آمریکا که به‌شدت به این نهاد بدبینند و همه‌گیری کرونا. این دو مانع به انحاء مختلف عملکرد سازمان ملل را تحت تأثیر قرار دادند. گرچه گوترش نتوانسته دستاورد عمده‌ای در این مدت کسب کند با این حال ناکامی خاصی نیز نداشته و با توجه به شرایط موجود بیش از این نیز نمی‌توان از وی متوقع بود.
کول گوتام معاون نپالی مدیر اجرایی یونسکو نیز با حمایت از انتخاب دوباره گوترش ترجیح داد تا با تمجید از خصوصیت‌های کاری و اخلاقی گوترش، عملکرد ضعیف او را گردن سران برخی از کشورها انداخته و موفقیت وی را به همراهی آمریکا مرتبط سازد.
به گمان گوتام، گوترش در دوره نخست مجال فعالیت چندانی نداشت و دوره‌اش همزمان با ریاست جمهوری ترامپ شد که اهمیتی برای سازمان‌های بین‌المللی قائل نبود و ضد سازمان ملل و یک‌جانبه‌گرا بود.
گوتام افزود: در غیاب یک رئیس‌جمهور آمریکا که از او حمایت کند، گوترش لازم بود تا بر حمایت دستکم ۲ یا ۳ عضو دائم دیگر شورای امنیت و برخی دیگر از اعضای پرنفوذ قدرتهای نوظهور گروه ۷۷ حساب کند.
گوتام مدعی شد که با وجود رهبرانی همچون ولادیمیر پوتین، رجب طیب اردوغان، ژایر بولسونارو، نارندرا مؤدی، بوریس جانسون و محمد بن سلمان دستان گوترش بسته بود و بحران کووید هم مزید بر علت شد.
این مقام ارشد یونسکو نیز مانند دیگر صاحب‌نظران از عملکرد حقوق بشری گوترش انتقاد کرد و رفتار وی در قبال عربستان سعودی، مجارستان، فیلیپین، چین و مصر را بیش از حد ملایم دانست.
گوتام گفت: گوترش در مجموع ثابت کرده که فردی سنجیده، بالغ، آگاه و متفکر است که به سختی می‌توان فردی مانند او را یافت که بتواند حمایت قدرتهای پنج‌گانه شورای امنیت را به دست آورد.
گفته‌های فوق نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر دبیر کل سازمان ملل با دو معضل ساز مخالف کشورهای انزواطلب در قبال چندجانبه گرایی و بحران کرونا مواجه بوده است. البته همچون گذشته وابستگی سازمان ملل و شخص دبیر کل به کشورهای دارای حق وتو مانع از آن شده که قدمی جدی در پیگیری سیاست‌های متضاد با منافع قدرتهای جهانی، برداشته شود.
شخص گوترش در نشستی مجازی‌ای که به مناسبت گرامیداشت هفتاد و پنجمین سالگرد مجمع عمومی برگزار شده بود به همه‌گیری کووید ۱۹ اشاره کرد و آن را موجب آشکار شدن نقص‌های جدی چندجانبه گرایی، همکاری و همبستگی جهانی پرده برداشته شود.
وی گفت: سازمان ملل به رغم برخی دستاوردهای خود طی سالیان گذشته، به ناکامی‌ها و نقطه‌ضعف‌های خود نیز واقف است. وی در این راستا چند نمونه را برشمرد: ناکافی بودن پاسخ جهانی در برابر شرایط اضطراری تغییرات آب و هوایی، افزایش شدت و مدت جنگ‌افروزی‌ها و دشواری روزافزون مقابله با آنها، تشدید تنش‌های ژئوپلیتیک، بازگشت تهدید رویارویی هسته‌ای، تعمیق نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌ها، افزایش قحطی و گرسنگی، تشدید روزافزون فقر مطلق برای نخستین بار در دهه‌های گذشته، چالش تهدیدهای فناوری‌های نوین (جنگ سایبری، جعل اطلاعات، نفرت پراکنی)
دبیر کل سازمان ملل بدون اشاره به منشأ مشکلات فوق، افزود: افزون بر همه مشکلات مذکور، همه‌گیری کووید ۱۹، نقایص جدی در همکاری و همبستگی جهانی را نشان داده است. وی راه‌حل غلبه بر پیامدهای مخرب ناشی از بحران شیوع کرونا را کاهش نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌ها و تقویت روابط مبتنی بر حمایت و اعتماد متقابل دانست.
