اگرچه نام متاورس را بیشتر درکنار نام پلتفرم‌های سرگرمی و بازی برای کسب درآمد همچون دیسنترالند (Decentraland) و سندباکس (Sandbox) شنیده‌ایم، این مفهوم جذاب با قابلیت خیره‌کننده‌ای که نشان داده، توانسته است دامنه نفوذ خود را به صنایعی فراتر از بازی و گیمینگ گسترش دهد. رویکردهای جدید متاورس تجربیات دیجیتال و ارتباطات اجتماعی در فضای مجازی را وارد مرحله جدیدی کرده است. صنعت گردشگری یکی از حوزه‌هایی است که با کمک و مداخله متاورس می‌توان آینده‌ای بسیار امیدوارکننده را برایش متصور بود.
با‌توجه‌به داغ‌بودن بحث متاورس و صنعت توریسم، در این مقاله، تصمیم گرفتیم درباره تأثیر متاورس بر گردشگری صحبت کنیم و بهترین روش‌ها برای استفاده از قابلیت‌های متاورس در گردشگری را معرفی کنیم. برای این منظور، ابتدا نقش فناوری‌های مختلف در گسترش گردشگری را به‌اختصار مرور و به چگونگی ورود متاورس به این فضا اشاره می‌کنیم. سپس، تأثیرات متاورس بر صنعت توریسم و فرصت‌های کسب‌وکار در حوزه گردشگری را توضیح می‌دهیم؛ پس تا انتهای این مطلب همراهمان باشید.
پیش از اینکه از نقش متاورس بر توریسم سخن بگوییم، بهتر است به تأثیر فناوری بر صنعت توریسم اشاره کنیم. بی‌شک ارتباط واضح و معناداری بین توسعه گردشگری و پیشرفت‌های فناوری وجود دارد. از کامپیوتری‌شدن خدمات رزرو سفر از دهه ۱۹۷۰ به‌بعد تا بومی‌سازی اینترنت در اواخر دهه ۱۹۹۰، می‌توانیم ردپای فناوری را در جای‌جای صنعت گردشگری مشاهده کنیم.
براساس مطالعه‌ای که گوگل تروِل (Google Travel) انجام داد، ۷۴درصد مسافران ازطریق اینترنت سفر خود را برنامه‌ریزی می‌کنند و تنها ۱۳درصد هنوز از آژانس‌های مسافرتی محلی برای این کار بهره می‌برند. فناوری موبایل و اینترنت ۵G نیز کار را برای مسافران بسیار آسان کرده است. به‌گزارش تریپ ادوایزر (TripAdvisor)، ۴۵درصد از کاربران این پلتفرم همه اقدامات سفرشان را با استفاده از تلفن‌های همراه انجام می‌دهند.
امکان دسترسی به گجت‌های هوشمند برای مکان‌یابی، پیش‌بینی آب‌وهوا، استفاده از پیام‌رسان‌ها و حتی اتصال به اینترنت اشیاء، تجربه مسافران را بهبود چشمگیری بخشیده است؛ اما برای داشتن تجربه سفر، حتماً لازم نیست لباس سفر پوشید و چمدان‌ها را بست!
در میان فناوری‌های متنوعی که به مسافران کمک می‌کنند، با فناوری‌هایی مانند واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR) روبه‌رو هستیم که می‌توانند به ما کمک می‌کنند بدون اینکه حتی از روی کاناپه منزلمان بلند شویم، خود را در دوردست‌ترین مناطق جهان ببینیم. برای مثال، به‌واسطه اپلیکیشن اورست وی‌آر (EVEREST VR) و با کمک فناوری واقعیت مجازی، می‌توانید خود را برفراز بام جهان ببینید، بدون اینکه دردسر رسیدن به قله اورست را به جان خریده باشید.
پس از همه‌گیری کرونا و تلاش سازمان‌ها برای ارائه ابزارهای نوین به‌منظور جذب توریست ازطریق فناوری‌هایی همچون واقعیت مجازی، نقش این ابزارها بسیار پررنگ شده است. در‌حال‌حاضر، اپلیکیشن‌هایی همچون «فلای‌اُور زون» (Flyover Zone) و «سای‌آرک» (CyArk) به علاقه‌مندان کمک می‌کنند تا از دریچه دستگاه‌های هوشمند خود به مکان‌های فرهنگی و تاریخی و طبیعی دسترسی داشته باشند. بدین‌ترتیب، مسافران مجازی حتی می‌توانند مکان‌های تاریخی را به‌شکل اولیه و تخریب‌نشده مشاهده کنند.
همچنین، شرکت بزرگ آمازون با راه‌اندازی سرویس «آمازون اکسپلور» (Amazon Explore) به افراد اجازه می‌دهد به‌‌طورمجازی و ازطریق سرویس پخش زنده تعاملی به سرتاسر دنیا سفر کنند. این‌ها و نمونه‌های بسیار دیگری از‌این‌دست، همگی در چهارچوب متاورس جای می‌گیرند.
متاورس به‌معنای ایجاد جهان‌های مجازی با محوریت روابط اجتماعی است. این مفهوم می‌تواند در انواع و اقسام مختلف عرضه شود. در فضای بلاک چین و ارزهای دیجیتال، بیشتر از بازی‌های ویدئویی و تجربیات گیمینگ همچون دیسنترالند و سندباکس شنیده‌ایم که به کاربران اجازه می‌دهند در محیطی مجازی، درآمد کسب و با آواتار دیجیتالی با سایر کاربران تعامل برقرار کنند. با‌این‌همه، نباید از مزایای متاورس در دنیای حقیقی و صنایعی مانند گردشگری غافل شد.
متاورس می‌تواند به شکوفایی صنعت توریسم، بازاریابی حوزه گردشگری، خدمات مسافرتی و جذب گردشگر کمک شایانی کند. اپلیکیشن‌هایی که به‌واسطه واقعیت مجازی کار می‌کنند، همگی می‌توانند بخشی از مفهوم گسترده متاورس در فضای توریسم باشند. استقبال عمومی از پروژه متاورس سئول (Seoul Metaverse) که برای بازتولید مسیرهای گردشگری سئول در فضای مجازی و ایجاد نخستین شهر بزرگ متاورسی پیشتازی می‌کند، به‌خوبی نشان‌دهنده قابلیت‌های فراوان متاورس در صنعت گردشگری است.
در فرانسه نیز یکی از پروژه‌های گردشگری موفق متاورسی را با مویالند (MoyaLand) تجربه می‌کنیم که شامل دفتر گردشگری، موزه، فرودگاه و مراکز تاریخی می‌شود. ساکنان و گردشگران می‌توانند به‌صورت مجازی و ازطریق آواتارهای خود به آنجا رفت‌و‌آمد کنند. به‌گزارش شرکت امریکایی گارتنر (Gartner)، ۲۵درصد از افراد پیش‌بینی می‌کنند که تا سال ۲۰۲۶ حداقل یک ساعت از روز خود را در متاورس سپری خواهند کرد.
فناوری‌هایی همچون واقعیت مجازی و واقعیت افزوده که تجربه‌ای عمیق و همه‌جانبه از مکان‌های فیزیکی در قالب دیجیتال ارائه می‌کنند، توانسته‌اند با ظرفیت منحصربه‌فرد خود مرزهای بین دنیای واقعی و مجازی را محو کنند. البته بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که با وجود تأثیر فناوری‌هایی همچون واقعیت مجازی بر گسترش متاورس و توریسم متاورسی، این دو مفهوم نباید هم‌ارز یکدیگر تعریف شوند. متاورس به فضای مجازی گسترده‌تری گفته می‌شود که دربرگیرنده ویژگی‌ها و پارامترهای مختلفی در حوزه‌های متفاوت است و فناوری واقعیت مجازی و واقعیت افزوده، تنها دو نمونه از روش‌های دسترسی به این فضا هستند.
ابزارهای سخت‌افزاری ویژه‌ای همچون هدست‌های واقعیت مجازی و کنترل‌کننده‌های حسگر حرکت و میکروفون‌ها می‌توانند به تعامل افراد با اشیای مجازی و سایر کاربران معنای جدیدی ببخشند. برخی از دستگاه‌های فناوری واقعیت مجازی علاوه‌بر درگیری حواس بینایی و شنوایی کاربران، تا حد انتقال حس لامسه و حتی بویایی نیز پیش رفته‌اند. بدین‌ترتیب، متاورس می‌تواند مجموعه‌ای از جهان‌های دیجیتالی متفاوت، اما به‌هم‌پیوسته باشد که به کاربران اجازه می‌دهد فعالیت‌های جدیدی را در این فضا شکل دهند و روش‌های مختلف تعامل با فضاهای مجازی متاورسی را کشف کنند.
همراه با گسترش پذیرش کاربران، توریسم متاورسی هم فرصت‌های نوینی دراختیار کسب‌وکارهای این حوزه قرار می‌دهد که می‌تواند ارتباط و تجربه کاربری افراد را بهبود ببخشد. ازطریق گردشگری متاورسی، کسب‌وکارهای مهمی که خدمات حمل‌ونقل، سرگرمی، غذا و نوشیدنی، مکان‌های اقامتی و هتل‌ها و سایر محصولات و خدمات تفریحی و مسافرتی را ارائه می‌دهند، صرف‌نظر از مکان جغرافیایی کاربر، می‌توانند با مخاطبان بسیار گسترده‌تری در سرتاسر جهان تعامل برقرار و از این طریق درآمد کسب کنند.
درک چگونگی تأثیر سفرهای متاورسی بر صنعت گردشگری برای تمام افراد خصوصاً تصمیم‌گیرندگان این حوزه و صاحبان کسب‌وکار بسیار اهمیت دارد. برخلاف عقیده برخی منتقدان، نفوذ متاورس به این صنعت نباید باعث نگرانی فعالان تجاریِ این حوزه شود. در‌حال‌حاضر، متاورس هنوز جای سفرهای فیزیکی را نگرفته و حتی درمقابل، به این حوزه نیز کمک درخورتوجهی کرده است.
دسترسی آسان کاربران به جهان‌های متاورسی بدون صرف هزینه یا زمان زیاد، می‌تواند به یکی از عوامل اصلی جذب گردشگر بیشتر و ارتباط افراد با مکان‌های توریستی و تفریحی تبدیل شود. تجربیات مجازی می‌توانند انگیزه‌بخش گردشگران برای ادامه ماجراجویی یا الهام‌بخش نخستین سفر آنان باشند. تجارب واقعیت مجازی تعاملی می‌تواند مناظر جهان واقعی را بازتولید کند و زمینه‌ساز تصور مثبت مسافران از بازدید مکانی خاص باشد.
علاوه‌بر ایجاد الهام و انگیزه برای مسافرت‌های بیشتر، راه‌حل‌های گردشگری متاورسی می‌توانند کاربران را به مشارکت در فعالیت‌ها و رویدادهای تفریحی همچون کنسرت‌های زنده، بازدیدهای مجازی از موزه‌ها و باغ‌وحش‌ها، شهربازی‌های مجازی، مراسم‌ها و جشن‌های محلی و امتحان‌کردن رستوران‌ها و هتل‌ها تشویق کنند؛ موضوعی که پیش‌تر در محیط متاورس آن را تجربه کرده‌اند.
بدین‌ترتیب، فضای رقابتی ارائه‌دهندگان خدمات رفاهی و تفریحی توریسم هم رنگ‌وبوی تازه‌ای می‌گیرد و به گردشگران کمک می‌کند تا متناسب با نیازهایشان انتخاب‌های بهتری برای گذران تعطیلات و سفرهای واقعی داشته باشند. به‌عنوان مثال، با استفاده از تورهای مجازی می‌توانید از دو هتل مختلف در متاورس بازدید و مکان مدنظرتان را برای اقامت در سفر انتخاب کنید.
علاوه‌بر‌این با استفاده از رویدادهای آنلاین، کاربران نیز می‌توانند در قالب آواتارهای خود و ازطریق واقعیت مجازی یا فناوری‌های دیگر، در سطحی گسترده‌تر و بین‌المللی با یکدیگر در تعامل باشند و از تجربیات همتایان خود بهره ببرند. برای نمونه، به‌منظور انتخاب هتل افراد می‌توانند نظر سایر کاربران از سرتاسر جهان را هم جویا شوند.
به‌عبارت‌دیگر، ورود متاورس به صنعت گردشگری جایگزین تجربیات فیزیکی گردشگران نمی‌شود و درآمدزایی کسب‌وکارهای سنتی‌تر را مختل نمی‌کند؛ درمقابل، به هر دو گروه کمک می‌کند در سطحی ارتقا‌یافته‌تر و مشتاقانه‌تر فعالیت کنند. گردشگران می‌توانند انتخاب‌های متنوع‌تر و باکیفیت‌تری داشته باشند و صاحبان کسب‌وکار نیز می‌توانند از مزایای مالی و تجاری طیف گسترده‌تری از مخاطبان بهره‌مند شوند.
ناگفته نماند در‌این‌بین، امکانات منحصربه‌فرد متاورس فرصت‌های جدیدی برای توریست‌هایی پدید می‌آورد که دسترسی کامل و کافی به برخی مکان‌ها ندارند. به‌عنوان مثال، دسترسی به برخی مکان‌های تفریحی در جهان واقعی ممکن است دشوار باشد یا برای ورود به آن باید از قوانین سخت‌گیرانه‌ای پیروی کنید؛ اما همین تجربیات در فضای مجازی می‌تواند بدون نیاز به انجام فرآیندهای خاص انجام شود.
مزایای متاورس می‌تواند آینده درخشانی برای حوزه گردشگری رقم بزند. کسب‌وکارها می‌توانند ازطریق تنظیم استراتژی‌های بازاریابی خود با استفاده از ظرفیت‌ها و امکانات فضای مجازی متاورس، محصولات و خدماتشان را به‌‌طورهمه‌جانبه عرضه کنند و نمایش دهند. مشتریان نیز می‌توانند از متاورس برای مقایسه مشاغل مختلف و خدمات آنها و جاذبه‌های متمایز هر‌یک استفاده کنند.
متخصصان حوزه گردشگری نیز در این مسیر فرصت‌های بازاریابی متعددی کشف می‌کنند. به‌عنوان مثال، ارائه محصولات در متاورس یا خرید و اجاره مکان‌های پربازدید برای تبلیغ در متاورس برخی از فرصت‌های جذاب جذب مشتری در این فضا به‌شمار می‌روند. علاوه‌بر‌این، متاورس می‌تواند امکان تعامل اعضای تیم‌های کسب‌وکارهای گردشگری، مدیران شرکت‌های خدمات رفاهی و تفریحی، کارمندان دورکار و تیم‌های خارجی را مهیا کند.
برای این منظور، کسب‌وکارهای گردشگری در متاورس می‌توانند به مخاطبانی دسترسی داشته باشند که در جهان واقعی نمی‌توانند هدف قرار دهند. یکی از کسب‌وکارهای فعال در این حوزه برند «رومزا» (Roomza) است که تلاش می‌کند متاورس خود را با عنوان «رومزاوِرس» (Roomzaverse) توسعه دهد. این سرویس به مشتریان در انتخاب و رزرو و برنامه‌ریزی برای اقامت کمک می‌کند و می‌کوشد فرآیند و تجربه اقامت در هتل را از ابتدا تا انتها به‌‌طور دیجیتالی و شخصی‌شده تبدیل کند.
ترکیب متاورس و توکن‌های غیرمثلی (NFT) نیز می‌تواند یکی از ابتکارهای بازاریابان برای برگزاری رویدادهای مجازی و خریدوفروش محصولات باشد. برندهای بزرگ بسیاری همچون رستوران‌های زنجیره‌ای مک‌دونالد روی قدرت توکن‌های غیرمثلی متاورس سرمایه‌گذاری کرده‌اند تا استراتژی‌های بازاریابی‌شان را بهبود ببخشند.
توکن‌های غیرمثلی یکی از عناصر جدایی‌ناپذیر در فضای متاورس هستند که می‌توانند به افزایش تعامل و مشارکت مشتریان برندها کمک شایانی کنند. کسب‌وکارها می‌توانند توریست‌ها را به جمع‌آوری و خرید این توکن‌های منحصربه‌فرد به‌عنوان سوغات متاورس ترغیب کنند. علاوه‌بر‌این، ترکیب توکن‌های غیرمثلی گردشگری با گیمینگ و بازی‌های کسب درآمد هم می‌تواند کاربران بسیاری را برای سرگرمی و دریافت پاداش به این فضا تشویق کند.
یکی از نمونه‌های درخشان فعال در حوزه توکن‌های غیرمثلی مسافرتی، برنامه خدمات هتلداری «ماریوت بونووی» (Marriott Bonvoy) است که در دسامبر۲۰۲۱ با همکاری سه هنرمند، توکن‌های NFT خود را ایجاد و در نمایشگاه سالانه هنر شهر میامی عرضه کرد. این سه توکن غیرمثلی در قالب کمپین «قدرت سفر» (Power of Travel) ارائه شدند و ورود شرکت ماریوت به متاورس را اعلام کردند. علاقه‌مندان نیز در حراجی ویژه‌ای که برای فروش این NFTها برپا شد، توانستند در ازای پرداخت ارزهای دیجیتال این توکن‌ها را بخرند.
به‌طور‌کلی، نخستین گام در استفاده بهینه از فرصت‌های متاورس در صنعت گردشگری، آگاهی تصمیم‌گیرندگان حوزه توریسم از اهمیت و ضرورت ادغام با متاورس و درنظرگرفتن بودجه‌ای مشخص برای تسهیل این فرآیند است. همچنین، مدیران کسب‌وکارهای مختلف باید فعالیت و ابتکارعمل رقبا را زیرنظر بگیرند و به‌دنبال ایجاد مزیت رقابتی در به‌کارگیری راه‌حل‌های متاورسی باشند. تعامل با کاربران و توجه به دیدگاه‌های اعضای فعلی متاورس هم می‌تواند راه را برای سرمایه‌گذاران و بازاریابان هموارتر کند.
در این مطلب، با تأثیر متاورس و فناوری‌های زیربنایی آن در صنعت گردشگری آشنا شدیم و از جوانب مختلفی آن را بررسی کردیم. برخلاف تصور، گردشگری، این حوزه قرار نیست مانعی بر سر راه سفرها و تفریحات فیزیکی باشد؛ بلکه با بازاریابی مناسب و برنامه‌ریزی‌شده، صاحبان کسب‌وکارهای صنعت توریسم می‌توانند از قابلیت‌های بی‌شمار این فضا بهره ببرند و کارایی‌شان را بهبود ببخشند.
سفر و گردشگری به افراد کمک می‌کند از زندگی روزمره فاصله بگیرند یا به دیدار دوستان و آشنایان خود در مناطق جغرافیایی دیگر بروند. با‌این‌حال، گاهی عواملی همچون محدودیت‌های مالی یا زمانی درکنار محدودیت‌های اجتماعی، محیطی، جغرافیایی و سیاسی مانع بزرگی بر سر راه فعالیت‌های گردشگری افراد می‌شود. متاورس به حذف این محدودیت‌ها کمک می‌کند و به کاربران اجازه می‌دهد در انجام فعالیت‌هایی مشارکت کنند که ممکن است حتی فرصت امتحان‌کردن آنها را در زندگی واقعی خود نداشته باشند.
با‌این‌همه، نباید فراموش کنیم که متاورس هنوز در ابتدای مسیری طولانی و پرپیچ‌وخم ایستاده و همچون بسیاری دیگر از فناوری‌های اینترنتی به توسعه مستمر و متمرکز احتیاج دارد. منابع مالی و ایجاد زیرساخت قانونی برای تسهیل فرآیند این جهان مجازی نیز نقش‌هایی تعیین‌کننده در پیشرفت فضای متاورس ایفا می‌کنند. همچنین، اهمیت به‌کارگیری فناوری‌های نوین امنیتی برای محافظت از داده‌های کاربرانی که در این فضا با‌هم تعامل و مشارکت می‌کنند، نباید دست‌کم گرفته شود.
علاوه‌بر‌این، هجوم کاربران به پلتفرم‌های متاورسی که در‌حال‌حاضر اغلب بر‌مبنای فناوری بلاک چین شکل می‌گیرند، می‌تواند باعث افزایش حجم ترافیک شبکه و کُندی عملکرد پلتفرم‌ها شود. بنابراین، با وجود تمام مزایایی که درباره تلفیق متاورس و صنعت گردشگری برشمردیم، هنوز در ابتدای راهی ناهموار ایستاده‌ایم که بسیاری از مشکلات اصلی آن هنوز بر ما پوشیده است و شناسایی و رفع آنها به آزمون‌وخطاهای مداوم احتیاج دارد.
