دکتر عبدالرضا میراولیایی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه بیماری دانگ از طریق پشه «آئدس اجیپتی و آئدس آلبوپیکتوس» منتقل می‌شود، گفت: پشه آئدس می‌تواند علاوه بر ایجاد بیماری دانگ، سبب بروز بیماری‌هایی نظیر زیکا و چیکن گونیا شود. گسترش بیماری‌ها از طریق پشه آئدس و سایر پشه‌ها و ناقلین، وابسته به شرایط محیطی است. مبادلات کالا و مسافرت‌های انسان‌ها دو راه عمده انتقال این بیماری بین کشورها است؛ چرا که پشه آئدس می‌تواند از این طرق وارد کشورهای مختلف شود.
"پشه آئدس" بومی ایران نیست
وی با بیان اینکه پشه آئدس دو گونه متفاوت دارد، تصریح کرد: گونه اول که ناقل اصلی بیماری است "پشه آئدس اجیپتی" است که در آب و هوای گرم و مرطوب و بیشتر در جوار انسان زندگی می‌کند و داخل منازل و اماکن فعالیت می‌کند. گونه دوم "پشه آئدس آلبوپیکتوس" است که گونه وحشی است و در جوار انسان زندگی نمی‌کند و بیشتر تمایل به فعالیت در بین درختان و طبیعت دارد. البته پشه آئدس گونه‌های دیگری هم در دنیا دارد که فعلا ثابت نشده است می‌توانند نقشی در بروز بیماری تب دانگ داشته باشند. زادگاه این پشه‌ها آسیای جنوب شرقی و آفریقا است و به شکل بومی در ایران وجود ندارد.
بیماری‌هایی که توسط "پشه آئدس" منتقل می‌شود
او با اشاره به اینکه پشه آئدس می‌تواند بیماری‌های زیادی را منتقل کند، اظهار کرد: سه بیماری مهمی که پشه آئدس منتقل می‌کند شامل بیماری دانگ، زیکا و چیکونگونیا است. بیماری‌های دیگری مانند تب زرد نیز توسط این پشه منتقل می‌شود، اما از آنجایی که این بیماری فعلا در لیست بیماری‌هایی نیست که بتواند همه‌گیری‌های گسترده ایجاد کند و از سوی دیگر واکسن هم دارد، بنابراین موارد بیماری تب زرد محدود است و در کشورهای اطراف ایران گزارش نشده است و در حال حاضر مانند سه بیماری ذکر شده از اهمیت بالایی برخوردار نیست.
ابتلا به تب دانگ در چه صورت ایمنی ایجاد می‌کند؟
وی با بیان اینکه بیماری دانگ نوعی بیماری ویروسی است که چهار نوع مختلف دارد، گفت: در صورت ابتلا به هر کدام از انواع آن، ایمنی فقط برای همان نوع ایجاد می‌شود و احتمال ابتلا به انواع دیگر همچنان وجود دارد. این بیماری درمان خاصی ندارد و تنها درمان‌های حمایتی برای آن وجود دارد.
میراولیایی بیان کرد: بیماری تب دانگ یا تب استخوان‌شِکن می‌تواند با علائمی شبیه به سرماخوردگی و کرونا مانند تب شدید، درد استخوانی و عضلانی، سردرد، درد حدقه چشم و... شروع شود. این بیماری در اکثر موارد به ویژه در کسانی که نقص سیستم ایمنی ندارند می‌تواند به شکل خود محدود شونده با درمان حمایتی بهبود یابد.
چیکونگونیا؛ بیماری غیرکشنده اما دردناک
وی با اشاره به اینکه بیماری چیکونگونیا یکی دیگر از بیماری‌های ویروسی است که از طریق گزش پشه آئدس اجیپتی و پشه آئدس آلبوپیکتوس منتقل می‌شود، اظهار کرد: دردهای مفصلی مهم‌ترین شاخصه ابتلا به چیکونگونیا است. این دردهای مفصلی به راحتی با داروی مسکن درمان نمی‌شود و حتی ممکن است سبب افزایش علائم بیماری و موارد شدید آن شود. البته این بیماری برخلاف بیماری تب دانگ کشنده نیست؛ هرچند که این بیماری می‌تواند در افراد مسن، خانم‌های باردار و کودکان به شکل نوع شدید ایجاد شود.
ابتلا به "زیکا" و احتمال به دنیا آمدن نسلی با عقب‌ماندگی
وی افزود: بیماری دانگ و چیکونگونیا تنها از طریق گزش پشه از فرد مبتلا به سایرین منتقل می‌شوند، اما بیماری «زیکا» که یکی دیگر از بیماری‌های منتقله توسط پشه آئدس است علاوه بر آنکه از طریق گزش پشه می‌تواند منتقل شود، از طریق روابط جنسی و نیز از طریق مادر به جنین قابلیت انتقال دارد. همین امر نگرانی‌ها را افزایش می‌دهد، زیرا ممکن است نوزادانی با سرهای کوچک (میکروسفال) به دنیا بیایند و از این منظر بیماری زیکا دارای اهمیت زیادی است زیرا شاید بتواند باعث به دنیا آمدن نسلی با عقب‌ماندگی ذهنی شود.
بقای بیماری حتی در نسل دوم پشه‌های آئدس
میراولیایی تاکید کرد: این سه بیماری فعلا واکسن موثر و درمان اختصاصی ندارند و به همین جهت مبارزه با پشه ناقل برای ما اهمیت بالایی دارد؛ البته مبارزه با آنها کار سخت و هزینه‌بری است. لطمه‌های اقتصادی بیماری‌های قابل انتقال از طریق پشه آئدس به کشور چندین برابر بیماری‌های قابل انتقال توسط پشه آنوفل (بیماری مالاریا) است. یکی از علل این اتفاق این است که پشه آئدس «روز گردش» است و به همین دلیل افراد در طول روز و حین فعالیت روزانه ممکن است مورد گزش قرار گیرند که به دنبال آن می‌تواند همه‌گیری‌های گسترده‌ای رخ دهد.
او ادامه داد: بخشی از چرخه زندگی پشه‌ها در داخل آب صورت می‌گیرد. تخم پشه آئدس نسبت به خشکی مقاوم است و ممکن است بیش از یک سال هم در خشکی سالم بماند و به محض بارندگی تخم‌ها تفریخ شده و پشه مراحل زندگی نوزادی خود را طی کرده و بالغ شوند. این درحالی است که تخم پشه آنوفل که عامل انتقال مالاریا است برای طی کردن چرخه زندگی و بالغ شدن نیاز به آب دارد و در صورتی که تخم پشه آنوفل در آب قرار نگیرد بلافاصله از بین خواهد رفت. از دیگر علل اهمیت پشه آئدس این است که اگر پشه آئدس به ویروس دانگ آلوده شود، تخم‌هایش هم آلوده به بیماری هستند و این یکی از چالش‌های مهم ما است.
پای پشه آئدس چگونه به ایران باز می‌شود؟
وی با اشاره به اینکه پتانسیل ورود ناقل تب دانگ به ایران مخصوصا در مناطق جنوبی کشور بالا است، تصریح کرد: از این رو واردات گیاه لاکی بامبو از کشورهای آسیای جنوب شرقی به علت اینکه امکان جابجایی تخم و مراحل نوزادی پشه را دارد، ممنوع اعلام شده است.
وی عامل دیگر انتقال پشه ناقل بیماری را از طریق لاستیک‌های خودرو معرفی کرد و گفت: قسمت عمده لاستیک‌ها در کشورهای آسیای جنوب شرقی تولید می‌شود و به سایر کشورها صادر می‌شود و این در حالی است که پشه آئدس تمایل به تخم‌گذاری در این لاستیک‌های نو یا لاستیک مستعمل دارد. اگر لاستیکی از کشور آلوده بیاید و ما شرایط خوبی برای نگهداری آنها در انبارهای مسقف نداشته باشیم و لاستیک‌ها در تماس با آب باران قرار گیرد چرخه زندگی پشه ناقل بیماری برقرار خواهد شد. در این سال‌ها با متولیان واردات لاستیک‌ها و وزارتخانه‌های مرتبط تعامل خوبی داشتیم و آنها با درک حساسیت موضوع با ما همکاری کرده‌اند تا ورود لاستیک‌ها بدون لفافه و پوشش به کشور ممنوع باشد.
او تاکید کرد: همچنین ممکن است پشه آئدس بالغ توسط هواپیما یا کشتی و یا خودرو از کشورهای آلوده به ایران منتقل و سپس به سرعت پخش شود که در تمامی مبادی ورودی کشور نظام مراقبت حشره شناسی و بیماری در حال انجام است.
گسترش آلودگی ناشی از آئدس تا پشت مرزهای ایران
وی با بیان اینکه هم اکنون بروز بیماری تب دانگ مشکل مهم بهداشتی و جدی در دنیا است، اظهار کرد: از بین کشورهای همسایه ما عربستان، یمن، هند و... هم درگیر هستند و متاسفانه بیماری و آلودگی با پشه آئدس تا پشت مرزهای کشور ما هم رسیده است؛ به طوری که در افغانستان یا ایالت سند پاکستان مخصوصا در شهر کراچی بیماری در سطح وسیعی شایع است. علاوه بر آن مقاومت پشه ناقل بیماری به برخی حشره‌کش‌های متداول که برای مبارزه و کنترل از آنها استفاده می‌شود نیز گزارش شده است.
و خطراتی که نقاط جنوبی کشور را تهدید می‌کند
او با اشاره به اینکه مسافرت برخی از ایرانیان در تابستان به کشورهای تایلند، چین و مالزی به عنوان گردشگر، خطر ابتلاء به بیماری‌های قابل انتقال از پشه آئدس را زیاد می‌کند، بیان کرد: ضمناً مناطق جنوبی ایران بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در کمربند انتشار این بیماری‌ها قرار دارد و در صورت ورود بیماری به کشور ما عواقبی شدیدتر از بیماری مالاریا را شاهد خواهیم بود چرا که پشه ناقل شناسایی شده (اجیپتی و آلبوپیکتوس)، ویروس را از راه تخم به نسل‌های بعد منتقل می‌کنند که موجب انتشار سریع بیماری خواهد شد.
وی افزود: باتوجه به این مراودات احتمال اینکه بیماری تب دانگ از مرزهای شرقی به داخل کشور گسترش یابد وجود دارد مضاف بر اینکه در ایران عموما شرایط آب و هوایی خوبی برای استقرار پشه آئدس داریم؛ هرچند که این پشه بومی کشور هم نیست. بنابراین لازم است مراقبت فعال انسانی و حشره‌شناسی در فرودگاه‌های بین‌المللی، گمرکات و بنادر تجاری داشته باشیم.
توجه به بهداشت محیط مهم‌ترین اصل مقابله با پشه آئدس
کارشناس مدیریت بیماری‌های منتقله از «آئدس» اداره بیماری‌های قابل انتقال از ناقلین وزارت بهداشت با اشاره به اینکه مهم‌ترین عامل در مبارزه با پشه ناقل آئدس توجه به بهداشت محیط و بهسازی محیط است، تصریح کرد: دقت در رها نکردن زباله و فاضلاب در محیط عمومی بسیار در جلوگیری از انتشار بیماری و پشه موثر است. بر این اساس جمع‌آوری بهداشتی زباله‌ها و فاضلاب‌ها در کنترل پشه آئدس در کشور کمک می‌کند. این پشه تمایل به تخم گذاری در محیط‌های آبی با حجم کم مانند لاستیک‌ها، قوطی کنسرو رها شده، برخی زباله‌ها، ظرف زیر گلدان و … دارد.
میراولیایی بیان کرد: عمده فعالیت پشه‌های آئدس معمولا در هوای گرگ و میش و زمان‌های طلوع و غروب آفتاب است. این درحالی است که پشه ناقل بیماری در طول روز هم فعال هستند و برای پیشگیری از گزش نمی‌توانیم توصیه‌هایی مانند خوابیدن در پشه‌بند و... را به مردم داشته باشیم. استفاده از دور کننده‌های حشرات، پوشیدن لباس‌های روشن و گشاد و... می‌تواند در دوری از گزش حشرات موثر باشد.
بار اقتصادی بالای مبارزه با پشه آئدس
وی افزود: از دیگر دلایل اهمیت پشه آئدس این است که پشه از چندین نفر در طول یک نوبت خونخواری، تغذیه می‌کند و همین امر سبب می‌شود در صورت آلوده بودن پشه به ویروس احتمال همه‌گیری بیماری بیشتر شود. در این میان اگر پشه در منطقه‌ای مستقر شود، برای مبارزه با آن ابزار و وسایلی همچون حشره کش و نیروی انسانی زیادی لازم است و نسبت به تجربه مبارزه و کنترل مالاریا ۶ تا ۸ برابر هزینه اقتصادی بیشتری دارد.
وی افزود: اکنون در استان هرمزگان در سه شهرستان بندرعباس، بندر لنگه، بندر سیریک پشه آئدس اجیپتی صید شده است اما خوشبختانه شرایط تحت کنترل است و اقدامات مراقبتی مناسبی با جدیت و شدت در حال انجام است تا پشه به سایر شهرستان‌های استان هرمزگان ورود نکند. تاکنون در استان هرمزگان هیچ موردی از انتقال بیماری دانگ، چیکونگونیا و زیکا به شکل انتقال محلی و بومی دیده نشده است.
او در خاتمه تاکید کرد: در مجموع در کشور از سال ۱۳۹۵ تا سال ۱۴۰۰ تعداد ۴۹ بیمار مبتلا به تب دانگ و ۵۳ مورد بیماری چیکونگونیا داشتیم و خوشبختانه امسال هنوز موردی از این بیماری‌ها شناسایی نشده است. موارد مبتلای سالیان قبل هم همگی در خارج از کشور مبتلا شده بودند و صرفا در داخل کشور شناسایی شده‌اند.
