اعتصابات کارگران در مهرماه 57

در اوایل مهرماه شمار و گستره‌‌ اعتصابات بیشتر شد. اواسط مهرماه کارگران که خواستار امتیازات سیاسی و اقتصادی بودند، نه تنها بیشتر پالایشگاه‌ها بلکه اکثر حوزه‌های نفتی، مجتمع پتروشیمی بندر شاپور، بانک ملی، معادن مس کرمان و چهل کارخانه‌‌ صنعتی دیگر را به تعطیلی کشاندند. در روز ۲۹مهر کارگران انبار نفت ری برای‌‌ خواسته‌هایی صرفا رفاهی دست به یک اعتصاب چند ساعته زدند و بلافاصله با تحقق خواسته‌هایشان‌‌ به‌‌کار بازگشتند. اما همین وقفه‌‌ چندساعته در تحویل بنزین به تانکرها اوضاع تهران را به‌‌کلی آشفته کرد. به گزارش آسوشیتدپرس (اطلاعات ۳۰ مهر) برای اولین‌‌بار در تاریخ پس از کشف نفت‌‌ در ایران، به‌‌علت کمبود بنزین در ۲۰۰جایگاه بنزین، تهران دچار هرج‌‌ومرج و اغتشاش شد.

در اواخر مهر به ‌‌دنبال اعتصابات پی‌‌درپی، تقریبا همه‌‌ مراکز بازار، دانشگاه‌ها، دبیرستان‌‌ها، تاسیسات نفتی، بانک‌‌ها، وزارتخانه‌های دولتی، ادارات پست، راه‌‌آهن، روزنامه‌ها، گمرک و بندرها، بیمارستان‌‌های دولتی، کارخانه‌های کاغذ و دخانیات، بافندگی و دیگر کارخانه‌های بزرگ تعطیل شد. درحالی‌‌که ‌‌اعتصاب‌‌های موجود در ادارات و کارخانه‌ها و سایر مراکز، اقتصاد کشور را فلج کرده بود، دامنه‌‌‌‌ اعتصاب‌‌ها، تظاهرات و راهپیمایی‌‌ها نیز با سرایت از شهرهای بزرگ به شهرهای کوچک‌‌تر مانند ساری، اراک، قزوین، آمل و سنندج همچنان ادامه داشت.

در شهریور۱۳۵۷، ایران دومین مقام تولیدکننده‌‌ نفت را پس از عربستان سعودی داشت و ۱۰درصد تولید نفت جهان را برعهده داشت. دولت ایران در این ماه، با بیش از ۶درصد افزایش نسبت به ماه گذشته، روزانه حدود ۶میلیون بشکه نفت‌خام تولید می‌‌کرد و با بیش از ۵درصد افزایش نسبت به ماه گذشته، به‌طور متوسط روزانه حدود ۳‌‌میلیون بشکه نفت به شرکت‌های بازرگانی عضو کنسرسیوم می‌‌فروخت. تکان نفتی انقلاب اسلامی ابتدا در بیست‌‌ویکم مهر۱۳۵۷/ سیزدهم اکتبر۱۹۷۸ به‌‌دنبال نارضایتی عمومی و به‌‌صورت کم‌‌کاری آغاز شد و به‌‌تدریج با اعتصاب کارگران صنعت نفت ایران اوج بیشتری یافت.

این کاهش تدریجی که در نیمه‌‌ دوم پاییز و در فصلی رخ داد که شرکت‌های نفتی معمولا به‌‌دلیل افزایش مصرف نفت در زمستان، انبارهای خود را از ذخیره نفتی انباشته می‌‌کردند، بازار نفت را چندان متاثر نکرد، اما با اوج‌‌گیری انقلاب اسلامی و انعکاس وسیع اخبار آن در سطح جهان، به‌‌ویژه پس از سفر امام‌‌خمینی (ره) به فرانسه که دسترسی رسانه‌ها به ایشان بیشتر ‌‌شد، مساله نفت جنبه‌‌ روانی و سیاسی به‌‌خود گرفت.

با ادامه‌‌ درگیری‌‌های مکرر در جنوب تهران و در مناطق نفتی جنوب کشور، روزنامه‌ها و مدرسه‌ها تعطیل شدند و هر نوع تجمع ممنوع اعلام شد. ارتش کار‌‌گران را وادار کرد تا به سر کار بازگردند؛ اما تولید نفت روال عادی پیدا نکرد و ‌‌اعتصاب‌‌های کلیدی در اداره‌ها، کارخانه‌ها و نقاط دیگر ادامه یافت. جاهایی که اعتصاب نبود، کم‌‌کاری وجود داشت. روز ۲آذر امام‌‌خمینی خواهان برپایی تظاهرات و اعتصاب‌‌ها در ماه محرم شد. از ۸آذر ‌‌اعتصاب‌‌ها در حوزه‌های نفتی از سر گرفته شد و تولید نفت به‌‌صورت دائمی رو به کاهش نهاد.

این کاهش تولید نفت، به همراه ‌‌اعتصاب‌‌های دیگری که در صنایع، وزارتخانه‌ها، کارخانه‌ها و سایر مراکز کارگری روی می‌‌داد، اوضاع جامعه‌‌ ایران را نابسامان کرد.  در بخش صنعت نفت نیز از هنگامی‌‌ که اکثر کارگران پالایشگاه ترجیح دادند به‌‌جای ادامه‌‌ تولید زیر نظر مقامات حکومت نظامی دست از کار بکشند، صدور نفت متوقف شد. یکی از کارگران پالایشگاه در این‌‌باره می‌‌گوید که ما تنها هنگامی نفت صادر خواهیم کرد که نخست محمدرضا پهلوی و نظامیان عالی‌‌رتبه او را صادر کرده باشیم.

هرچند حرکت‌‌های پراکنده‌‌ای از ۱۷شهریور۱۳۵۷ در میان کارگران صنعت نفت دیده می‌‌شد، اما از ۱۸شهریور۱۳۵۷ حرکت اصلی و اثرگذار کارگران صنعت نفت شکل گرفت و رگ حیاتی و شریان اصلی اقتصاد، سیاست و حاکمیت رژیم شاهنشاهی را قطع کرد.  در ۱۵آبان دولت نظامی روی کار آمد و اعلام کرد که هر کسی کار نکند اخراج و در صورت مقاومت دستگیر خواهد شد. حدود ۲۰۰ نفر از سران کارکنان اعتصابی بازداشت شدند. به‌‌تدریج کارکنان صنعت نفت، همانند دیگر دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و خصوصی زیر فشار دولت نظامی به‌‌کار بازگشتند و تولید نفت که به یک میلیون بشکه در روز کاهش یافته بود، به‌‌ حدود ۶میلیون بشکه در روز افزایش یافت. این‌‌گونه مدت یک‌‌ماه با سکوت نسبی گذشت.

از نیمه‌‌ آذرماه همگام با اوج‌‌گیری تظاهرات ماه محرم و به‌‌خصوص پس از برگزاری مراسم‌‌ تاسوعا و عاشورا که ورشکستگی دولت نظامی آشکار شد، کارگران صنعت نفت دوباره مبارزه را آغاز کردند و در ۲۳آذر ‌‌اعتصاب‌‌های سراسری برپا شد و تولید نفت به یک‌میلیون بشکه کاهش یافت و در ۵دی‌‌ماه با گسترش اعتصاب‌‌ها صدور نفت به‌‌کلی قطع شد.  با قطع صدور نفت، اقتدار نظامی محمدرضا پهلوی نیز که به شدت وابسته به فروش نفت و تامین هزینه‌های هنگفت ارتش بود، رنگ باخت و غربی‌ها نیز رفته رفته بر ناکارآمدی و سقوط محمدرضا پهلوی ایمان آوردند. کاهش صدور نفت در اوایل زمستان۱۳۵۷ و قطع کامل آن در اواسط دی ماه، دومین صادرکننده نفت جهان را از بازار فروش حذف کرد و به‌عبارتی ۵/ ۵میلیون بشکه در روز از بازار نفت خارج شد. به عبارت دیگر، اعتصاب صنعتگران نفت دولت را به آستانه ورشکستگی کشاند. علاوه بر اعتصاب کارگران در صنعت نفت و تلاش‌های آنان برای قطع صدور نفت، در سایر صنایع، کارخانه‌ها و مراکز صنعتی نیز اعتصاب رخ داد.

منبع: مرکز اسناد انقلاب اسلامی