به گزارش همشهری آنلاین، یک روز پس از آن که سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه در تماس با وزرای دفاع چندین کشور غربی ازجمله آمریکا، انگلیس، فرانسه و ترکیه گفت که مسکو نگران تحرکات اوکراین برای استفاده از «بمب کثیف» است، اوکراین چنین ادعایی را رد کرد. دیمیترو کولبا، وزیرخارجه اوکراین دیروز ادعای استفاده از بمب کثیف را پوچ و خطرناک خواند و همزمان روسیه را به برنامه‌ریزی برای استفاده از بمب‌های رادیواکتیو متهم کرد. علاوه بر اوکراین، دیگر سیاستمداران غربی نیز استفاده از بمب کثیف در جنگ اوکراین را بی‌اساس خوانده‌اند. وزارت خارجه انگلیس، چنین ادعایی را بهانه‌ای برای تشدید تنش از سوی مسکو دانسته است. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، نیز ادعای مسکو درباره استفاده از بمب کثیف توسط اوکراین را بهانه جویی توصیف کرد.
با وجود آن که بیش از ۸ ماه از جنگ اوکراین می‌گذرد، اما این برای نخستین بار است که روس‌ها از بمب کثیف سخن به میان می‌آورند. پیش از این، خطر استفاده از بمب‌های هسته‌ای تاکتیکی در میانه تنش‌های اوکراین مطرح شده بود، اما به‌نظر می‌رسد که از چند روز گذشته خطر استفاده از بمب کثیف هم وارد ادبیات جنگ اوکراین شده است.
بمب کثیف چیست؟
اگرچه اشاره به بمب کثیف می‌تواند تصور بمب هسته‌ای را به ذهن متبادر سازد، اما بمب کثیف بسیار متفاوت از بمب هسته‌ای است. روزنامه نشنال در گزارشی درباره بمب کثیف نوشته است: «بمب کثیف می‌تواند مواد رادیولوژیک را در ترکیب با مواد منفجره در یک منطقه گسترده پخش و زمین را آلوده کند و همچنین خطر تشعشع طولانی مدت رادیواکتیو تا سال‌ها پس از حادثه را به همراه خواهد داشت.»
براساس گزارش‌ها، در بمب هسته‌ای ما شاهد فشرده‌سازی اورانیوم یا پلوتونیوم با شدت غنای زیاد تا سر حد انفجار هسته‌ای هستیم، اما در بمب کثیف چنین فرایندی صورت نمی‌گیرد. همچنین دانش و روش تولید بمب هسته‌ای مستلزم چندین دهه تحقیق علمی است که تاکنون به‌صورت رسمی در اختیار کشورهای معدود ازجمله آمریکا، روسیه، پاکستان، کره‌شمالی، هند، چین و فرانسه است، اما آن گونه که نشنال گزارش داده، تولید یک بمب کثیف، بسیار آسان‌تر از سلاح‌های هسته‌ای است و فرایند علمی پیچیده‌ای مانند رسیدن به سطح انفجار هسته‌ای ندارد. همچنین گفته شده که یک بمب کثیف می‌تواند مناطق وسیعی را غیرقابل سکونت کند و خطر ابتلا به سرطان و سایر بیماری‌های مرتبط با تشعشعات رادیواکتیو را افزایش دهد.
با این حال، مطالعات اخیر روی بمب‌های کثیف می‌گویند که خطر آنها در مقایسه با انفجار هسته‌ای بسیار ناچیز است. در زمان انفجار بمب هسته‌ای، دمای چند میلیون درجه سانتی‌گرادی در مرکز انفجار و چند هزار درجه در مناطق نزدیک به انفجار ایجاد می‌شود، اما این شرایط در زمان انفجار بمب کثیف ایجاد نمی‌شود.
در عین حال از نظر دسته بندی، بمب‌های کثیف جزو همان تسلیحات کشتار جمعی طبقه بندی می‌شوند. در سال ۲۰۰۲در جلسات کارشناسی کنگره آمریکا پس از حادثه ۱۱سپتامبر که با هدف بررسی خطرات و تهدیدات ناشی از حملات تروریستی برگزار شد، ریچارد مزرو، کارشناس هسته‌ای گفت: «اگر قرار باشد بمبی کثیف در مرکز واشنگتن منفجر و یا در اقدامی مشابه یک قوطی پودر حاوی رادیواکتیو با خلوص بالا از یک پشت بام در مرکز شهر تخلیه شود، ده‌ها نفر جان خود را از دست خواهند داد.» این کارشناس آمریکایی همچنین گفت که اگرچه این رویداد آن قدرها هم که برخی تصور دارند، فاجعه‌بار نخواهد بود، اما تأثیر روانی فاجعه‌باری را بر شهروندان خواهد داشت و بدتر از آن، شهر را آن چنان آلوده می‌کند که احتمالاً مردم ناگزیر به تخلیه آن خواهند بود.
بمب کثیف در جنگ اوکراین
بمب کثیف تاکنون در هیچ درگیری نظامی در جهان استفاده نشده است. درباره استفاده از آن در جنگ اوکراین نیز، «سرهیل پلوسکی»، مدیر مؤسسه تحقیقات اوکراین در دانشگاه هاروارد معتقد است که روسیه می‌تواند نیروگاه‌های هسته‌ای اوکراین را بمباران و تخریب کند و در عمل تأثیر تخریب این تاسیسات هسته‌ای مانند همان استفاده از بمب‌های کثیف خواهد بود. به‌گفته این کارشناس، بمب‌های کثیف کاربرد چندانی در میدان جنگ در اوکراین ندارند و تأثیر اصلی این سلاح‌ها روانی و احتمالاً بر روی غیرنظامیانی خواهد بود که نگران بیماری هستند، نه سربازان و نظامیانی که کشتار آنی آنها در جنگ هدف اصلی است.
به مانند پلوسکی، رابرت تولاست، کارشناس خاورمیانه در روزنامه نشنال نوشته است که بمب کثیف کاربرد چندانی در میدان جنگ اوکراین ندارد؛ هرچند تأثیر اصلی این سلاح روانی خواهد بود و بر غیرنظامیان تأثیر خواهد گذاشت، نه سربازانی که در خط مقدم هستند. این کارشناس همچنین در گزارش خود می‌افزاید که هم اوکراین و هم روسیه تسلیحاتی دارند که به آسانی در دسترس هستند و قادرند مناطق وسیعی را درگیر کنند. به‌گفته تولاست، وجود تسلیحاتی مانند سامانه‌های موشکی و همچنین توپخانه‌های هدایت‌شونده که می‌توانند تانک‌ها و سربازان را با دقت هدف قرار دهند، احتمال استفاده از بمب‌های کثیف را از سوی دو طرف جنگ اوکراین به حداقل خواهد رساند.
با توجه به مشخصات مطرح شده درباره بمب‌های کثیف، به‌نظر می‌رسد که عمده تأثیرات استفاده از این گونه بمب‌ها در بلندمدت و به‌صورت تدریجی خواهد بود. درحالی‌که به‌طور کلی در میادین جنگ بیش از آن که به بمب‌هایی با تأثیرات بلندمدت نیاز باشد، به بمب‌ها و تسلیحاتی با تأثیرات آنی و دفعی نیاز است که در یک مرحله امکان پیشروی را فراهم کند. از این‌رو به‌رغم تأثیرات بلندمدت بمب کثیف، اما شاید برای هیچ‌کدام از طرفین نبرد در اوکراین، استفاده از این نوع بمب نتایج موردنظر را نداشته باشد.
همچنین از نظر فنی نیز استفاده از بمب‌های کثیف در جنگ اوکراین می‌تواند خطر گسترش و نفوذ تشعشعات رادیواکتیو به سمت مناطق و سربازان خودی را به همراه داشته باشد. نشنال در این ارتباط می‌نویسد که خطر استفاده از بمب کثیف توسط روسیه برای ارتش این کشور حتی بیشتر خواهد بود، چون جهت باد غالب از غرب به شرق و به‌سوی مناطق تحت کنترل روسیه است. در این وضعیت نظامیان روس بیشتر در معرض خطر خواهند بود.
وضعیت حقوقی بمب کثیف
هم‌اکنون هیچ معاهده و چارچوب حقوقی مبنی بر ممنوعیت استفاده از بمب‌های کثیف وجود ندارد، اما استفاده از آنها به‌دلیل خطری که برای غیرنظامیان در پی خواهد داشت، غیرقانونی است. همچنین ممکن است استفاده از این گونه بمب‌ها، تحت معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای قرار گیرد.
وزارت دفاع آمریکا در گزارشی بمب‌های کثیف را یک سلاح تروریستی معرفی کرده است. این سازمان معتقد است که هدف بمب کثیف، ایجاد آسیب همزمان با انفجار و گسترش ترس و وحشت به دلیل رادیواکتیو موجود در آن است و از این‌رو، این سلاح را در زمره تسلیحات تروریستی تقسیم بندی می‌کند. در عین حال، این گزارش هرگونه مرگ‌ومیر آنی ناشی از بمب کثیف را به دلیل انفجار تی ان تی این بمب می‌داند و در گزارش خود می‌نویسد که احتمال مرگ‌ومیر فوری بر اثر تماس با رادیواکتیو موجود در بمب‌های کثیف، بسیار کم است.
ادامه تخلیه خرسون
مقامات محلی منصوب روسیه در استان خرسون از ساکنان این بخش از جنوب اوکراین خواسته‌اند که «فوراً» محل زندگی خود را ترک کرده و به عمق خاک روسیه بروند. آنها علت تخلیه و عقب‌نشینی از خرسون را پیش‌بینی حمله احتمالی ارتش اوکراین برای بازپس‌گیری این منطقه اعلام کرده‌اند. شهر خرسون که قبل از جنگ ۲۸۰هزار نفر جمعیت داشت، در همان روزهای آغازین جنگ به‌دست مسکو افتاد، چون خرسون نزدیک‌ترین منطقه به شبه جزیره کریمه است که روس‌ها در آن حضور دارند. خرسون برای اوکراینی‌ها هم بسیار مهم است، چون رودخانه دنیپر به‌عنوان دهانه دریای سیاه از این منطقه می‌گذرد. شهر خرسون یک مرکز صنعتی بزرگ برای اوکراین به شمار می‌رود.
خرسون همچنین در موقعیتی قرار دارد که اوکراین می‌تواند آب شیرین را از رودخانه دنیپر به‌سوی کریمه قطع کند. کی‌یف پس از الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴، جریان آب به سمت این شبه جزیره را قطع کرد و روس‌ها هم در آغاز جنگ اوکراین، بازگرداندن منبع آب شیرین به کریمه را یکی از دلایل خود برای حمله به خرسون اعلام کرده بودند.
