همشهری آنلاین- خدیجه نوروزی: اواخر شهریور و اوایل مهر ماه به جهت فضای امنیتی که در کشور ایجاد شد به دلیل اعمال محدودیت اینترنت و فیلترینگ لطمه جدی به برخی از اشتغال‌های حوزه کسب‌وکارهای مجازی وارد شد که درآمد بسیاری از افرادی را که از این فضا استفاده می‌کردند به شکل منفی تحت تاثیر قرار داد.
اما نکته ای که حواشی این روزها بیشتر بر مدار آن می چرخد، بحث تعداد کسب و کارهای فعال در اینستاگرام است. بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند که آماری که از سوی وزارت صمت در این باره عنوان می شود بر اساس ثبت این کسب و کارها در این وزارتخانه است در حالی که بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند که عموم کسانی که در این شبکه ها فعال هستند اساسا در بخش کسب و کارهای خرد و مشاغل خانگی مشغول به فعالیت هستند که آماری به صورت رسمی از آنها در دستگاه های دولتی موجود نیست. این اصناف از آنجایی که فعالیت صنعتی نمی کنند اساسا کاری به وزارت صنعت، معدن و تجارت ندارند.
در این میان علیرضا شاه میرزایی معاون وزیر صمت به رسانه ها اعلام کرد: «تجارت الکترونیکی» و کسب و کار مجازی در کشور، دست‌کم یک‌هزار و ۳۰۰ هزار میلیارد تومان در سال فروش دارد و صدها زیرشاخه دارد و کسب‌وکارهایی که در اینستاگرام بودند، کمتر از سه درصد این عدد بودند و فقط ۳۲۵ هزار نفر در اینستاگرام فعالیت دارند.
اما سرپرست مرکز توسعه تجارت الکترونیکی (تتا) آمار دقیق تری در این حوزه ارائه می کند. به گفته امین کلاهدوزان مطابق آمارهای سال ۱۴۰۰ جمع گردش مالی رسمی تجارت الکترونیک کشور یک‌هزار و ۲۳۰ همت (هزار میلیارد تومان) است؛ این آمار مربوط به شرکت‌ها و کسب و کارهایی است که نزد وزارت صنعت، معدن و تجارت شناسنامه داشته، «اینماد» گرفته یا عضو اتحادیه هستند و بر این اساس مورد پایش قرار گرفته و از حمایت‌های موجود بهره‌مند می‌شوند.
اینماد یا نماد اعتماد الکترونیک (E-Namad) نشانه‌ایست که توسط مرکز توسعه تجارت الکترونیکی به کسب‌وکارهای مجازی ارائه می‌شود. در اصل باعث اعتماد بیشتر کاربران در استفاده از سایت‌ها می‌شود.
سرپرست مرکز توسعه تجارت الکترونیکی بیان داشت: مطابق این گزارش، گردش مالی تجارت الکترونیک در فضای اینستاگرام در سالی که گذشت بین ۲۵ تا ۳۰ همت بود که حدود ۲.۷ درصد از کل گردش مالی تجارت الکترونیک کشور را شامل می‌شود؛ در این میان حتی اگر تبلیغات، استوری‌ها و غیره در فضای اینستاگرام را به این رقم اضافه کنیم حدود ۳.۵ درصد از گردش مالی در این حوزه را شامل خواهد شد.
وی اظهار کرد: تخمین زده می‌شود بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار نفر در اینستاگرام صفحه تجارت الکترونیک داشته باشند که بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار شغل را شامل می‌شود.
وی ادامه داد: با این حال برخی گزارش‌های قابل اتکا از جمله گزارش Techrasa نشان می‌دهد اکثر صفحات اینستاگرام بین ۱۰ هزار تا ۵۰ هزار دنبال‌کننده داشته که بر این اساس متوسط دنبال‌کننده‌های اینستاگرامی در ایران یک‌هزار و ۴۰۰ نفر بوده است.
کلاهدوزان در عین حال گفت: بیش از ۹۵ درصد تجارت و کسب و کار الکترونیکی غیر رسمی در کشورمان در اینستاگرام اتفاق افتاده و شبکه اجتماعی اثرگذار دیگری در عمل وجود نداشت و پیش‌بینی می‌شود تا پایان امسال دست‌کم ۱۵ درصد رشد در این حوزه شاهد باشیم.
کلاهدوزان اضافه کرد: نکته‌ای که در خصوص این شغل‌ها قابل تامل است، تعدادی از آنها مشاغل مکمل هستند؛ یعنی به‌طور مثال شخص مغازه‌ای در بازار داشته و با ایجاد صفحه‌ای در اینستاگرام در کنار مغازه خود فعالیت می‌کرد و بر این اساس در هر دو جا شاغل محسوب می‌شده است؛ در این زمینه وزارت کار باید به اظهار نظر بپردازد.
وی افزود: برخی دیگر از افراد در حقیقت کارمندانی هستند که در این فضا شغل دومی برای خود تعریف کرده بودند و این افراد نیز جزو همان آمار ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفری اشتغال قرار می‌گیرند، اما دسته سوم تنها محل درآمدی‌شان از این صفحات بوده است.
سرپرست مرکز توسعه تجارت الکترونیکی بیان داشت: این صفحات اینستاگرامی یکنواخت نبودند، به‌طوری که برخی از آنها تنها یک‌هزار دنبال‌کننده و برخی دیگر بیش از ۱.۵ میلیون دنبال‌کننده داشته است و بنابراین تنوع اثرگذاری در این صفحات را شاهد بودیم.
وی ادامه داد: بخش عمده و ۹۷ درصدی اقتصاد و تجارت الکترونیک در فضای خارج از اینستاگرام، اما رویکرد ما این است که شرایطی فراهم کنیم تا شرکت‌ها، مجموعه‌ها و کسب و کارهایی که در اینستاگرام فعال بودند، وارد فضای رسمی، حرفه‌ای و شناسنامه‌دار شوند تا علاوه بر دریافت حداکثری امکانات و تسهیلات، توسعه کسب و کارشان سرعت بگیرد.
وزیر صمت دغدغه کسب و کار مجازی را دارد
محسن عامری، مدیر دبیرخانه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی در گفت و گو با همشهری آنلاین در واکنش به ارقام اعلام شده از سوی وزارت صمت گفت: من اظهار نظر های از این دست را را به عنوان موضع رسمی وزارت صمت قلمداد نمی کنم. به نظر می رسد این اظهار نظرها بر مبنای اطلاعات اشتباه و غیر کارشناسانه داشته است. وگرنه در این وزارتخانه جناب فاطمی امین وزیر صمت و مسئولان هم اشراف خوبی بر فضای کسب و کار مجازی دارند هم دغدغه بیشتری نسبت به فعالان بخش خصوصی به ویژه فعالان کسب و کارهای اینترنتی دارند. لذا رقم اعلام شده از سوی معاون وزیر صمت به احتمال زیاد بر اساس تعداد پروانه های بهره برداری کسب و کارهای بزرگ مانند دی جی کالا که از وزارت صمت برای فعالیت های خود مجوز گرفته، محاسبه شده است.
وی ادامه داد: معیشت ۹ تا ۱۰ میلیون نفر از مردم را مبتنی بر پلتفرم های اجتماعی بین المللی مانند اینستاگرام، تلگرام و واتساپ دانست و گفت: این آمار طبق گزارش هایی است که فعالان اکوسیستم نوآوری و فناوری اعلام می کنند و باید به آمارهایی که شرکت های اکوسیستم فناوری و نوآوری از طریق انجمن ها و اتحادیه های تخصصی مانند اتحادیه کسب و کار فضای مجازی و سازمان نظام صنفی رایانه ای می دهند، استناد شود.
مدیر دبیرخانه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی اظهار کرد: بحث اصلی اینجاست عموم کسانی که در این شبکه ها فعال هستند اساسا در بخش کسب و کارهای خرد و مشاغل خانگی مشغول به فعالیت هستند که آماری به صورت رسمی از آنها در دستگاه های دولتی موجود نیست. این اصناف از آنجایی که فعالیت صنعتی نمی کنند اساسا کاری به وزارت صنعت، معدن و تجارت ندارند.
وی ادامه داد: البته به این نکته هم باید توجه داشت که بین مجوزهایی که هیات مقررات زدایی در وزارت اقتصاد صادر می کند، بیشترین میزان مجوز با عدد ۵۵۰ مورد مربوط به مجوزهای کسب و کار خانگی است. یعنی ما ۵۵۰ رشته فعالیت کسب و کار خانگی داریم که این شاغلان سایت ندارند و از طریق اینستاگرام در حال فعالیت هستند.
ضرر و زیان کسب و کارهای بزرگ
عامری معتقد است کسب و کارهای بزرگ که در حوزه تجارت بین الملل در حال فعالیت هستند هم از فیلترینگ و قطع اینترنت در این مدت آسیب دیدند؛ چرا که این این تاجران نمی توانند از مشتریان بین المللی خود بخواهند که آنها به جای استفاده از واتساپ و اینستاگرام، از شبکه های داخلی استفاده کنند.
این روزها فعالان کسب و کارهای اینترنتی آسیب دیده تحت فشار زیادی قرار دارند، از طرفی از لحاظ مالی تحت فشار هستند و متضرر شده اند از سویی نمی دانند وضع فیلیترینگ تا کی ادامه پیدا خواهد کرد و تکلیفشان چه می شود. البته واکنش مسئولان در چنین فضایی هم قابل تامل است. چندی پیش، معاون وزیر ارتباطات درباره اعتراض کسب و کارها به فیلترینگ اینستاگرام گفت: خودتان باید به فکر می‌بودید و از ابتدا از ابزاری نظیر اینستاگرام استفاده نمی‌کردید.
کوچ میلیونی کاربران به شبکه های داخلی زیرساخت می خواهد
عضو اتاق بازرگانی ایران در این خصوص که آیا شبکه های داخلی ظرفیت شبکه های بین المللی را دارا هستند یا خیر هم گفت: هر گونه حمایتی که منجر به حمایت از تولید کالا و خدمات شود ارزشمند است اما پیوستن مردم به این شبکه ها نمی تواند به صورت یک شبه اتفاق بیفتد و باید طی یک برنامه زمان بندی مدت دار اتفاق بیفتد. لذا باید زیرساخت های لازم برای کوچ میلیونی کاربران شبکه های خارجی به داخلی فراهم شود تا با این شبکه ها با اختلال مواجه نشوند. ثانیا باید قوانین و مقرراتی در خصوص حفظ حریم خصوصی کاربران به صورت مشخص به تصویب درآید تا کاربران به این فضا اعتماد پیدا کنند.
عامری با اشاره به اینکه هر صنعت یا کسب و کاری که بخواهد با یارانه و حمایت شکل بگیرد از پایداری برخوردار نخواهد بود و تبدیل به یک صنعت شکست خورده خواهد شد، گفت: حمایت از پیام رسان های داخلی تا جایی خوب است که این پلتفرم ها را در یک فضای انحصاری قرار ندهد و باید فضای رقابت با پلتفرم های خارجی به گونه ای ایجاد شود که کاربران علاقمند به استفاده از پیام رسان های داخلی شوند.
وی ادامه داد: باید قبل از اعمال محدودیت ها در بحث پلتفرم ها اطلاع رسانی های لازم انجام شود تا امکان پیش بینی پذیری برای فعالان اقتصادی وجود داشته باشد. ثانیا دولت باید یک زمان و رویه مشخصی اعلام کند تا فعالان اقتصادی بتوانند فضای کاری شان را پیش بینی کنند.
بسته حمایتی دولت برای کسب و کارهای اینترنتی
وزیر اقتصاد در نشست خبری امروز فعالان کسب و کارهای مجازی را رقم قابل توجهی می داند و از بسته حمایتی مصوب دولت خبر داده که جزییات آن امشب توسط وزیر ارتباطات اعلام می شود.
از طرفی قرار است هزار میلیارد تومان بسته تبلیغات ویژه صداوسیما و هزار میلیارد بسته تبلیغات ویژه شبکه‌های اجتماعی برای حمایت از کسب‌وکارهای متضرر از قطعی اینترنت اختصاص داده شود. این اقدامات نشان از بالا بودن فعالان این حوزه دارد.
