حالا حالاها باید ششدانگ حواسمان باشد تا کرونا ناغافل، کار دستمان ندهد.
شاید گردش ویروس کاهش‌یافته باشد اما ناتوان و سست نشده و تازه‌ترین خبرها ازاین‌قرار است که تعداد مبتلایان در گروه سنی ۵ تا ۱۷ سال افزایش‌یافته و شواهد هم از افزایش شمار بیماران و مراجعه به مراکز درمانی در ۶ استان کشور حکایت دارد.
در این میان، جهش ویروس در انگلیس و آفریقای جنوبی به علت سرعت انتشار و سرایت بیشتر، اسباب دردسر و دلهره است و تاکنون در بیش از ۶۰ کشور جهان، ویروس جهش‌یافته انگلیسی و در بیش از ۲۰ کشور جهان، ویروس آفریقای جنوبی شایع شده است و کشور ما هم از این خطر در امان نیست و ۶ مبتلابه ویروس جهش‌یافته شناسایی‌شده‌اند که بعید نیست افراد بیشتری به این ویروس آلوده‌شده باشند اما فعلا قادر به شناسایی موارد جدید نبوده‌ایم و از سوی دیگر، کاهش سن مبتلایان این ظن را تقویت می‌کند که ویروس جهش‌یافته، با تمامی قوا آماده‌شده تا دست به ضدحمله بزند.
علیرضا زالی، فرمانده ستاد مقابله با کرونا در تهران، چند احتمال را در مورد دلایل کاهش سن ابتلا به بیماری مطرح کرده، «اول اینکه ما با شکل‌های جدیدی از بیماری روبه‌رو هستیم که جوانان و نوجوانان را درگیر می‌کند و مورد بعدی اینکه جوانان در معرض بیشتری از ارتباطات هستند و سوم اینکه الگوی حضور در شهر سبب شده جوانان در معرض ابتلای بیشتر قرار بگیرند و هنوز دلیل متقنی برای آن وجود ندارد.»
روند ابتلای گروه سنی ۵ تا ۱۷ سال به نسبت کل مبتلایان کاهشی نیست
بابک عشرتی، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ایران، انتقال ویروس در جامعه را به دلیل تعاملات بیشتر بچه‌ها، نوجوانان و جوانان با یکدیگر و حضور آزادانه آن‌ها دانسته که به نگرانی جدی برای چرخش ویروس تبدیل‌شده است. از سوی دیگر، روند ابتلای گروه سنی ۵ تا ۱۷ سال به نسبت کل مبتلایان کاهشی نبوده و در برخی زمان‌ها افزایش نیز داشته است.
دانشمندان انگلیسی پس از مطالعه و بررسی نوع جدید ویروس کرونا در این کشور، پی بردند که بیشتر افراد زیر ۲۰ سال تحت تأثیر این ویروس جهش‌یافته قرار می‌گیرند. دانشگاه امپریال کالج لندن هم به شمار بیشتری از جوانان و نوجوانان اشاره داشته که گونه جدید ویروس کرونا در مقایسه با نوع جهش نیافته، آن‌ها را آلوده کرده است. بنابراین ویروس جهش‌یافته ابعاد تازه‌تری از خود آشکار و نگرانی‌ها را نسبت به پیامد‌های آن بیشتر کرده است. نشانه کاهش سن مبتلایان را نمی‌توان دستکم گرفت. رئیس دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، از نسبت جوانان پنج‌تا ۲۰ سال در ابتلا به ویروس کرونا در این استان خبر داده که حدود ۱۲ درصد افزایش داشته است و علیرضا زالی، فرمانده ستاد مقابله با کرونا در پایتخت نسبت به افزایش موارد ابتلا بین گروه سنی ۵ تا ۱۷ سال در این استان هشدار داده است.
علل جهش ویروس
جهش ویروس‌ها، اتفاقی کاملا طبیعی به شمار می‌رود و این جهش هنگام تکثیر و باهدف سازگار شدن با محیط روی می‌دهد. دانشمندان تاکنون جهش‌های متعددی را در نوع جدید ویروس کرونا شاهد بوده‌اند که اغلب پیامدی در شیوه مقابله با آن‌ها به همراه نداشته است؛ بنابراین اغلب این جهش‌ها قدرت و قابلیت انتشار ویروس را تغییر نمی‌دهند. برخی از این جهش‌ها احتمال دارد، شانس زنده ماندن بیشتر را نصیب ویروس کند که ازجمله آن‌ها بالابردن سرعت انتشار و انتقال است که این موضوع، خطر ناشی از بستری شدن و مرگ‌ومیر را افزایش می‌دهد.
«سعید نمکی» وزیر بهداشت، با اشاره به جهش ویروس کرونا در انگلیس، گفته: امروز اثبات شد که انگلیسی‌ها دروغ گفتند که قدرت سرایت ویروس جهش‌یافته فقط ۷۰ درصد قدرت بالا رفته است، بلکه چند شب قبل بعد از مدت‌ها اعلام کردند که هم بیماری‌زایی این ویروس بالاتر است و هم مرگ‌ومیر آن. این جهش فقط مختص اروپا نیست، بلکه در هر اقلیمی می‌تواند اتفاق بیفتد.
ویروس بدون پاسپورت و ویزا
وی با عنوان این مطلب که ویروس نه پاسپورت نیاز دارد نه ویزا، افزوده: ما به‌شدت همه مرزها را کنترل می‌کنیم، اما به این معنا نیست که توان بستن راه ویروس راداریم. از طرفی ما به پهنه چندین کشور اروپایی پهنه اقلیم و تنوع ژنتیک و قوم و رفتارهای اجتماعی داریم. در درون این سرزمین که مرتبا داریم داروی ضدویروس مصرف می‌کنیم، جهش در ویروس در درون مرزها پدیده غیرمنتظره‌ای نیست. آنچه که می‌تواند ما را گرفتار طوفان کند، چرخش ویروس است.
در همین حال، «علیرضا رئیسی» سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا هم تأکید کرده که احتمال گردش ویروس انگلیسی در کشور می‌تواند ما را غافلگیر کند.
این غافلگیری از زبان«بابک عشرتی» معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ایران مبتنی بر تحقیقاتی است که نشان داده، جهش ویروس، گروه سنی ۵ تا ۱۷ سال را بیشتر آلوده می‌کند.
عشرتی بابیان اینکه روند بستری افراد ۵ تا ۱۷ سال باوجود کاهش آمار کلی بستری‌ها، کاهش نیافته و همچنان مانند گذشته است و حتی در مواردی رو به افزایش نیز بوده است، گفته: در اوایل آذر باوجود کاهش موارد بستری تعداد بیماران مبتلابه کرونا، بستری تعداد افرادی که در سنین ۵ تا ۱۷ سال بودند، روندی را که باید، در پیش نگرفته و نزولی نشده است. به‌گونه‌ای که نسبت تعداد مبتلایان بستری در این گروه سنی، در مقایسه با ماه قبل از آن و دوره تابستان در حال افزایش است.
او این احتمال را هم مطرح کرده که به نظر می‌رسد جهشی که اخیرا ویروس در خاستگاه خود در انگلستان داشته است و ما نیز در کشور آن را شناسایی کرده‌ایم، با تفاوت‌هایی نسبت به ویروس اولیه در حال درگیر کردن جوان‌ها و نوجوانان است. معمولا در این گروه سنی افراد دچار علامت می‌شوند و وقتی بستری می‌شوند، به‌نوعی قله کوه یخی را نشان می‌دهند که علامت ندارند. به این معنا که بستری‌شدگان تنها بخش اندکی از مبتلایان هستند که فعلا علامتی ندارند و بستری‌شدگان نشانه‌ای از مجموع مبتلایان بی‌علامت‌می باشند. این دسته متأسفانه در حال افزایش روزافزون بوده و ازاین‌رو نگران هستیم که بچه‌ها هدف اصلی و تازه ویروس کرونا در این ایام شده باشند.
راه‌های مقابله با کرونای انگلیسی
جامعه پزشکی و دست‌اندرکاران حوزه سلامت هنوز دغدغه دارند که ویروس در سایه سهل‌انگاری و غفلت ما، سرکش‌تر شود و البته سرد شدن هوا و عدم استفاده از تهویه در محیط‌های بسته هم مزید برعلت نگرانی‌ها شده و شدت انتقال و سرایت آن در بین کودکان و نوجوانان و نقش ویروس انگلیسی در این جریان، تأمل‌برانگیز است و بسیاری به دنبال ارائه راهکاری برای مقابله با این مسئله‌اند، درحالی‌که راهکارها در همان موارد پیشین خلاصه می‌شود. در رعایت فاصله اجتماعی، استفاده از ماسک و شست‌وشوی دست‌ها و ابتلا به ویروس جهش‌یافته انگلیسی هم تفاوت چندانی با ویروس چینی ندارد و عموما با علائمی مثل سرفه، سردرد، تب و بدن‌درد بروز می‌کند.
فراگیری موج چهارم کرونا در صورت عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی هم می‌تواند بر دامنه نگرانی‌های ما نسبت به ویروس انگلیسی و بروز علائم شدید این بیماری بیفزاید. بنابراین خطر بیخ گوش ماست و این‌گونه جهش‌یافته، قادر است دوباره آمارها را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد و نکته دیگری که نمی‌توان آن را نادیده گرفت، چرخش ویروس است، هرقدر به رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی بی‌توجه باشیم و هرقدر مسئولان در اتخاذ تصمیمات قاطع کوتاهی کنند، باید منتظر چرخش ویروس و شیوع بیشتر آن در میان جمعیت کثیری از افراد جامعه بود و به تعبیر «علیرضا ناجی»، رئیس مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری، هرچقدر اجازه دهیم ویروس‌ها بیشتر بچرخند، احتمال تغییرات در آن‌ها بیشتر خواهد بود.
پرسشی که در اینجا شکل می‌گیرد درباره چیستی ویروس جهش‌یافته است و اینکه چه ابعادی می‌تواند داشته باشد؟ آرش علایی، کارشناس بین‌المللی بهداشت و مدیر انستیتو جهانی آموزش و سلامتی در نیویورک آمریکا در پاسخ به این سؤال، سعی می‌کند با ذکر مثال، تصویر روشن‌تری ارائه بدهد. او به ایندیپندنت فارسی می‌گوید: «تصور عمومی از ویروس باید این‌گونه باشد که فرض کنید ماشین‌ها در هر کشوری یک پلاک مخصوص دارند که از طریق آن شناخته می‌شوند. به این معنا که دوماشین یک شماره پلاک همسان ندارند. ویروس‌ها هم در سطح خود، قسمت خاصی دارند که از طریق همان قسمت خاص اختصاصی، شناخته می‌شوند. بدن برای از بین‌بردن ویروس، با تشخیص همان شماره پلاک مشخص، ویروس را شناسایی کرده و آن را از بین میبرد. همان‌طور که فرد برای فرار از پلیس، پلاک ماشین خود را عوض می‌کند، ویروس هم، کد شناسایی خود را تغییر می‌دهد تا بتواند از سیستم دفاعی بدن فرار کند. بدن،برخی ویروس‌ها را شناسایی می‌کند و از بین میبرد مثل ویروس سرماخوردگی ولی برخی ویروس‌ها اصلا برای بدن قابل‌شناسایی نیست مثل ویروس «اچ‌آی‌وی» و یا مثل کووید-۱۹. به‌عبارت‌دیگر، تصور کنید بدن ویروسی را اکنون شناسایی کرده و از بین میبرد ولی به‌مرورزمان ویروس، ترفندی را به کار میبرد تا شناسایی نشود؛ به این معنا که کد خودش را که بدن شناسایی کرده، تا حدودی تغییر می‌دهد.»
علایی در این زمینه که تغییر کد ویروس چطور عمل می‌کند، می‌گوید: «اگر این تغییر در جهت تغییر تمام شماره‌های این پلاک باشد بدن کلا دیگر ویروس را نمی‌شناسد. به این تغییر کلی، تغییر ماهیتی ویروس می‌گویند یعنی فرمول ژنتیکی ویروس تغییر ماهیت داده است. درصورتی‌که تنها یکی از شماره‌های پلاک این ویروس تغییر کند، درواقع ماهیت کلی آن تغییر نکرده، فقط یک بخش از نوع فعالیت آن تغییر کرده است.»
او با تأکید بر اینکه در مورد ویروس کرونا تا این لحظه تغییر ماهیتی رخ نداده است، اضافه می‌کند: « دانشمندان ابتدا باید بتوانند تمام شماره‌های پلاک یک ویروس را پیدا کنند که به آن سیکوئنسی می‌گویند، یعنی توالی یا فرمول مولکولی. با شناخت کامل ماهیت ویروس، قادر خواهند بود آن را با ویروس جدید تطبیق دهند تا متوجه تغییرات در ویروس شوند. برای چنین تشخیصی ابتدا باید افراد مبتلابه نوع جدید ویروس کرونا شناسایی شوند که امری زمان‌بر است و دستگاه‌های بسیار پیشرفته‌ای نیاز دارد.»
تحلیل شرایط فعلی چندان کار پیچیده‌ای نیست و تقریبا قابل‌انتظار بود که با کاهش محدودیت‌ها در بدو ورود ویروس جهش‌یافته به کشور، معادلات ما در مبارزه با کرونا کمی به هم بریزد که از مصداق‌های بارز آن، افزایش ورود به مراکز درمانی است. در همین رابطه پیام طبرسی، رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری می‌گوید:«تا دو هفته قبل تعدادی تخت خالی در بیمارستان‌ها بود ولی دوباره بخش‌ها پرشده و به تعداد افرادی که مرخص می‌شوند تعدادی جایگزین داریم و این خبر خوبی نیست. اگرچه هنوز موجی ایجاد نشده است ولی افزایش تعداد مبتلایان نشانه چرخش بیماری در سطح جامعه است و اگر غفلت شود با شرایط ماه‌های مهر و آبان مواجه خواهیم شد.»
ما از سخنان «پیام طبرسی» درمی‌یابیم، شرایط بسیار شکننده است و در کشورهایی که واکسن کرونا تزریق‌شده هنوز هم مبتلایان جدید داریم و واکسیناسیون صرف نمی‌تواند از شیوع بیشتر این بیماری جلوگیری کند و حتما باید اقدامات پیشگیرانه دیگر هم وجود داشته باشد.
درحالی‌که عضو کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا، زمان فعلی را برای برگزاری گردهمایی و سفر، تفریح و گردش و مهمانی مناسب ندانسته و می‌گوید، با توجه به شرایط شکننده که امکان آغاز موج دیگر وجود دارد، شاهد بازگشایی تالارها و مدارس هستیم و این موضوع باعث می‌شود، یک فرد بیمار، جمعی را به کرونا مبتلا کند. ضمن اینکه از گوشه و کنار خبرهایی به بیرون درز می‌کند که افزایش بیماران به دلیل دورهمی و گردهمایی‌ها بوده و در گسترش این چرخه سرایت، کودکان و نوجوانان سهم پررنگ‌تری را ایفا می‌کنند.
اجرای دوباره محدودیت‌ها و تعطیلی در روزهای پایانی سال
«پیام طبرسی» برای آنکه نشان دهد، ویروس جهش‌یافته چقدر گروه‌های سنی پایین‌تر را در معرض خطر قرار داده، گفته است در آلمان طی سه هفته اول ژانویه ۲۰۲۱ بیش از ۵۴۰ هزار کودک ۴ تا ۱۱ ساله به کرونا مبتلا شدند که تجربه بسیار خطرناکی است. کودکان ناقلان قوی هستند ضمن اینکه در هدف واکسیناسیون قرار ندارند، اما آنچه از اطلاعات به‌دست‌آمده مشخص است؛ انتقال ویروس جهش‌یافته انگلیسی بیشتر از ویروس ووهان است. کودکان و نوجوانان بیشتر درگیر این بیماری هستند و متأسفانه ۴۰ درصد بیشتر باعث مرگ‌ومیر افراد مسن می‌شود.
این عضو کمیته علمی ستاد مقابله با کرونا، نسخه مقابله با وضعیت فعلی را اجرای محدودیت‌های هدفمند عنوان کرده و می‌گوید: این محدودیت‌ها با توجه به کسب‌وکارها صورت خواهد گرفت که بیشتر از این مردم آسیب نبینند. با اعمال محدودیت‌ها و رعایت بیشتر مردم، وضعیت بهبودیافته است و هر وقت غفلت داشتیم دچار فاجعه شده‌ایم. در حال حاضر هم باید تکلیف تعطیلات آخر سال مشخص شود تا مردم هم تعیین و تکلیف شوند و از محدودیت‌ها اطلاع داشته باشند.
به اعتقاد «طبرسی» تصمیم‌گیری برای تعطیلات پایان سال بسیار بجاست؛ ضمن اینکه در روزهای پیش رو هم چند روز تعطیل داریم. تعطیلی‌های قبلی نشان داد اگر برنامه‌ریزی مناسبی صورت نگیرد مسافرت‌ها می‌تواند شیوع کرونا را افزایش دهد، همان‌طور که تعطیلات قبلی و سفرهای هم‌وطنان باعث افزایش آمار مبتلایان شده است. امیدواریم این افزایش تبدیل به موج جدید نشود.
نقش ویروس جهش‌یافته در کاهش سن مبتلایان، فاقد مستند علمی
«حمید سوری» اپیدمیولوژیست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دیدگاه خود را در این زمینه با «رسالت» در میان گذاشته است. «سوری» می‌گوید: «ما هنوز در پیک سوم هستیم و این پیک در حال افول است، گرچه در برخی شهرهای کشور، چندان تغییرات کاهشی محسوس نیست ولی در کل کشور، روند کاهشی داشته و امیدواریم تا پایان سال بتوانیم به مرز کنترل اپیدمی برسیم تا برای حذف و از بین بردن این بیماری در کشور برنامه‌ریزی کنیم.
اپیدمیولوژیست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه با اشاره به کاهش سن مبتلایان و ارتباط آن با گونه جهش‌یافته انگلیسی توضیح می‌دهد: «هیچ مستند علمی‌ای وجود ندارد که نشان دهد، ویروس‌های جهش‌یافته روی گروه خاصی بیشتر تأثیر می‌گذارد، ضمن اینکه هنوز گسترش پیدا نکرده که ما نمودش را در فراوانی رخداد ابتلا یا عوارض ناشی از ابتلا در گروه‌های سنی خاصی ببینیم. آنچه در حال حاضر قابل‌مشاهده بوده، این است که گونه جهش‌یافته در برخی مناطق کشور شیوع یافته و سراسری نیست. نکته بعدهم این است که ویروس بیشتر تابع مواجهه و الگوهای رفتاری و ذاتی اپیدمیولوژی بیماری است، بنابراین وقتی ارتباط بین مواجهه با موارد ابتلا یا مشکوک بیشتر می‌شود، طبیعتا شاهد فراوانی بیماری در بین گروهی از افراد جامعه خواهیم بود. فعلا هم که در مسیر کنترل اپیدمی قدم گذاشته‌ایم، گروه‌های خاص و ویژه تحت مراقبت قرارگرفته‌اند، بنابراین کمتر مبتلا خواهند شد اما کودکان به‌عنوان گروه‌هایی که بیشترین تحرک رادارند، امکان تماس و ارتباطشان با افراد دیگر ممکن است بیشتر باشد و بالطبع این‌ها شانسشان برای ابتلا بیشتر است. به همین علت باید بر روی الگوهای رفتاری و شیوه زندگی و مهمانی‌ها و حضور کودکان در محیط‌های عمومی و پرتراکم تمرکز کنیم و البته نقش والدین را در رخداد بیماری نسبت به جهش یا تغییر در ساختار بیولوژیک ویروس، پررنگ‌تر بدانیم. وقتی پدر و مادر اصول بهداشتی را رعایت نکنند، بچه‌ها نیز براثر بی‌احتیاطی والدین قربانی می‌شوند. درست است که کودکان نیاز به فعالیت‌های بیرون از منزل دارند و باید به لحاظ روانی موردحمایت قرار بگیرند ولی الگوی رفتاری ما نباید مبتنی بر سفر و تفریح باشد. نوعی جهل و ساده‌انگاری در برخی خانواده‌ها رخ‌داده و همین‌که میزان مرگ‌ومیرهای روزانه کاهش می‌یابد، آن‌ها تصور می‌کنند شرایط عادی شده است و هم به خود و خانواده و هم به کشور لطمه می‌زنند، چون اتفاق خاصی نیفتاده که تصور کنیم شرایط عادی شده و باید سفرها را شروع کرد. سیاست‌هایی که مسئولان نظام سلامت تدوین و تصویب می‌کنند، برای حفاظت از جان مردم است و تأثیر الگوهای رفتاری و سبک زندگی افراد جامعه در کنترل بیماری مؤثرتر است و نباید افزایش آمارها و ابتلای کودکان و نوجوانان را به گونه جهش‌یافته تعمیم داد.»
پیش‌تر در همه‌گیری کرونا این بحث مطرح بود که کودکان می‌توانند یک ناقل فعال بیماری باشند و ازاین‌رو، با بازگشایی مدارس، خانواده‌ها نگرانی‌های زیادی درزمینه ابتلای فرزندان خود به کووید ۱۹ داشتند و طبق گزارش متخصصان بیماری‌های عفونی بیمارستان شهر فیلادلفیای ایالت پنسیلوانیای آمریکا، گر چه کودکان کمترین آسیب‌پذیری را در مقابل این‌همه گیری دارند، اما نباید نسبت به رعایت بهداشت در این گروه سنی بی‌توجه بود. گزارش مرکز علمی پدیاتریک نشان می‌داد کودکان بیش از
۱۰ درصد شمار مبتلایان به کووید۱۹ در آمریکا را به خود اختصاص داده‌اند. بااین‌حال، به دلیل اینکه کودکان کمتر تست کرونا می‌دهند، بی‌تردید آمار‌های مربوط به این گروه سنی بسیار بیشتر از این میزان است و حالا که ابتلای کودکان به این ویروس بیشتر شده باید مراقبت‌های لازم را به عمل آورد.
