فرقي نمي‌كند چند ساله‌ايد، در چه شرايطي زندگي مي‌كنيد و چقدر براي سلامت‌تان وقت و هزينه صرف مي‌كنيد؛ به احتمال زياد شما هم چند بار با التهاب و حساسيتهاي پوستي مواجه شده‌ايد. احساس خارش، بروز دانه‌هاي قرمز رنگ و متورم در بخش‌هاي مختلف پوست بدن و... از علائم بيماري درماتيت يا اگزماست. اين بيماري تنها به يك دليل ايجاد نمي‌شود و دلايل و انواع بسياري دارد؛ از حساسيت به دكمه فلزي شلوار نو گرفته تا تاثير نور خورشيد و موادي كه به دليل شغلتان با آنها سر و كار داريد؛ اما چگونه بايد نوع اگزما يا درماتيت را شناخت؟
وجود 6000 ماده حساسيت‌زاي شناخته شده و ناشناخته در محيط پيرامون كافي است تا بدن بعضي از ما نسبت به يك يا چند ماده، به شكل‌هاي مختلف و گاه بسيار آزاردهنده واكنش دفاعي نشان دهد؛ واكنشي كه به دلايل مختلف به شكل التهاب در درم يا سطحي‌ترين لايه پوست بروز مي‌كند و به آن درماتيت مي‌گويند.
البته همه التهاب‌هايي كه در پوست به وجود مي‌آيد، درماتيت نيست و اين بيماري بيشتر با علائمي مانند بثورات، قرمزي، خارش، تاول‌هاي ريز و ترشح همراه است و بعد از چند روز نيز سطح آنها (تاول‌ها) كبره مي‌بندد. هر چند واكنش افراد نسبت به مواد حساسيت‌زا يكسان نيست و امكان دارد فردي در تماس با آن مواد واكنش شديدي نشان دهد اما روي شخص ديگري هيچ تاثيري نداشته باشد؛ بنابراين در مورد مواد حساسيت‌زا و تاثيرشان نمي‌توان نسخه يكساني براي همه پيچيد. در اين گزارش، دو كلمه درماتيت و اگزما به طور همزمان استفاده شده است و شايد اين سوال برايتان مطرح شود كه آيا اگزما و درماتيت با هم متفاوتند؟ متخصصان پوست و مو مي‌گويند اگر كتاب‌هاي پوست را در منابع انگليسي و فرانسوي مرور كنيد، در مقدمه و قبل از شروع بحث بيماري‌ها، در مورد مترادف بودن كلمه اگزما و درماتيت توضيح داده شده است تا ذهن خواننده هنگام مطالعه بيماري و برخورد با كلمه‌هاي اگزما و درماتيت در كنار يكديگر با ابهام مواجه نشود.
درماتيت و اگزما مترادف هم هستند؛ هرچند درماتيت بيشتر براي آن دسته از التهاب‌هاي پوستي به كار برده مي‌شود كه دليل بيروني دارند؛ مانند درماتيت تماسي. اگزما نيز به آن دسته از التهاب‌هاي پوستي گفته مي‌شود كه دليل دروني دارند؛ مانند اگزماي آتوپيك، ولي در كل به كارگيري درماتيت و اگزما در انواع حساسيتهاي پوستي به طور مترادف امكان‌پذير است.
طبقه‌بندي درماتيت برحسب نوع: بسياري با همه انواع درماتيت‌ها و حساسيت‌ها آشنا نيستند و بروز هر گونه عارضه‌اي را اگزما مي‌دانند. در حالي كه متخصصان پوست برحسب واكنش‌هاي پوستي كه در افراد مي‌بينند، درماتيت را به چند گروه طبقه‌بندي مي‌كنند.
درماتيت فيتو فوتو
گاهي اوقات براي ايجاد يك درماتيت يك عامل كفايت نمي‌كند و دو عامل بايد دست به دست هم دهند تا يك نوع درماتيت خاص در آنها بروز كند؛ مانند درماتيت فيتو فوتو. فيتو به معني گياه و فوتو به معناي نور خورشيد است. گاهي اوقات تماس پوست با بعضي گياهان خاص، سبب بروز درماتيت و حساسيت نمي‌شود؛ اما وقتي ترشح اين گياه (كه روي پوست مانده است) زير نور خورشيد قرار گيرد، باعث بروز تغييراتي در ترشحات گياه و در نتيجه بروز درماتيت فيتو فوتو مي‌شود. علائم اين بيماري نيز در دست و صورت با خطوط غيرمشخص است.
درماتيت كهنه بچه
خانم‌هايي كه بتازگي مادر شده‌اند بخوبي با درماتيت كهنه بچه آشنا هستند. بدن بچه‌هايي كه پوشك مي‌شوند، مي‌تواند به دليل تماس با لاتكس پوشك يا مواد شوينده‌اي كه كهنه بچه با آنها شسته شده اما بخوبي آبكشي نشده است، دچار حساسيت شود. ادرار و مدفوع بچه نيز در بروز حساسيت بي‌تاثير نيست؛ زيرا ادرار حاوي اوره است و زماني كه در مجاورت پوست بچه قرار مي‌گيرد، تبديل به آمونياك شده و باعث بروز حساسيت مي‌شود. براي جلوگيري از بروز اين درماتيت، بهتر است مادران كهنه بچه را زود به زود عوض كرده، آنها را بخوبي آبكشي كنند، از كرم‌هاي ضدالتهاب، چرب‌كننده و تركيباتي مانند زينك كه باعث ترميم سريع‌تر زخم‌ها مي‌شود استفاده كنند. فراموش نكنيد استفاده بيش از حد از كورتون‌ها باعث بروز زخم‌هاي بيشتري در كودك مي‌شود.
سبوريك درماتيت
دو گروه از لحاظ سني درگير درماتيت سبوره مي‌شوند كه هيچ ارتباطي با هم ندارند. اولين گروه بچه‌هاي يك‌ساله هستند. وسط سر بعضي بچه‌ها دلمه‌هايي به صورت شوره‌هاي به هم چسبيده ديده مي‌شود و والدين با ديدن آنها تصور مي‌كنند سر بچه بخوبي شسته نشده است.
در دوران بارداري جنين تحت تاثير هورمون‌هاي مادر قرار دارد و اين روال تا مدتي بعد از به‌دنيا آمدن نيز ادامه پيدا مي‌كند. غدد سباسه يا چربي كه در سر بچه‌ها وجود دارد، هنوز تحت تاثير هورمون‌هاي مادر است؛ بنابراين غدد هورموني خود بچه فعاليتي ندارد كه در سرشان چنين دلمه‌هايي شكل بگيرد، اما اين مساله گذراست و مشكلي ايجاد نمي‌كند.
مرحله دوم سبوريك از چهارده تا چهل‌وپنج سالگي بروز مي‌كند. در چهارده يا پانزده سالگي كه اوج فعاليت هورموني فرد است، علائم به شكل قرمزي همراه با پوسته در ناحيه سر، ابرو، كناره‌هاي بيني، پشت گوش و در آقايان در وسط سينه و در مراحل پيشرفته‌تر در ناحيه زير بغل و كشاله ران بروز مي‌كند. حال ممكن است اين علائم در يك يا چند ناحيه ديگر هم ديده شود. اما چرا اين نشانه‌ها بروز مي‌كند؟ ابتدا اين تصور وجود داشت كه در سنين چهارده تا چهل‌وپنج سالگي، هورمون‌هاي جنسي فعال است و روي غدد سباسه (چربي) تاثير گذاشته و باعث ترشح بيشتر آنها مي‌شود؛ اما در پژوهش‌هاي بعدي مشخص شد ميزان ترشح غدد چربي زياد نمي‌شود و تنها كيفيت سبوم تغيير مي‌كند. اين سبوم كه سباسه ترشح مي‌كند از موس، وكس و كلسترول تشكيل شده است و وقتي نسبت ميان اين مواد به‌هم مي‌خورد، روي كيفيت سبوم نيز تاثير مي‌گذارد. ممكن است نوعي قارچ يا مخمر روي پوست همه انسان‌ها وجود داشته باشد كه مشكلي برايشان ايجاد نمي‌كند، اما در سبوريك‌ها موضوع فرق مي‌كند و اين مخمرها فعال‌تر مي‌شود. به همين دليل متخصصان پوست براي درمان آنها يك درمان ضد‌قارچ نيز انجام مي‌دهند و اين درمان به كاهش علائم سبوريك كمك مي‌كند. هرچند اين قارچ در بدن سبوريك‌ها فعال شده و باعث بروز مشكلاتي مي‌شود، ولي اين بيماري جزو بيماري‌هاي قارچي نيست.
موجي بودن علائم درماتيت سبوره زماني به اوج خود مي‌رسد كه استرس و فشار روحي بيشتري به فرد وارد شود. نمونه واضح آن دانش‌آموزان كنكوري يا آنهايي هستند كه دغدغه امتحان دارند. در فصل امتحان، پوست سر اين افراد چرب و شوره‌دار است؛ اما مواقعي كه استرس ندارند اين علائم ديده نمي‌شوند.
درماتيت تماسي
همان گونه كه از نام اين نوع درماتيت پيداست؛ پوست بعضي افراد بر اثر تماس با عوامل حساسيت‌زا واكنش نشان مي‌دهد اما تا قبل از بروز اگزما، پوست در مقابل عوامل حساست‌زا به‌دفاع برمي‌خيزد. در درم يا پوست مياني، سلول‌هاي دفاعي به نام لانگرهانس وجود دارد كه مانع ورود عوامل حساسيت‌زا به بدن مي‌شود. با ورود اين مواد و تضعيف درم، پوست خشك و شكننده شده و زمينه براي ايجاد درماتيت فراهم مي‌شود. با ذكر يك مثال وظيفه سلول‌هاي لانگرهانس را توضيح مي‌دهيم؛ خانم‌هاي آرايشگر مثال روشني براي تشريح كار سلول‌هاي دفاعي هستند. آرايشگران به دليل نوع خاص شغل‌شان، به طور دائم با موادي مانند اكسيدان و مواد آرايشي سر و كار دارند. دست كساني كه از دستكش‌هاي پلاستيكي با لايه لاتكس استفاده مي‌كنند نيز ممكن است بر اثر تماس با اين لايه دچار حساسيت شود. البته ممكن است با يك يا دو بار استفاده از دستكش‌ها يا كار كردن با مواد آرايشي و رنگي، حساسيتي در پوست ايجاد نشود؛ اما بعد از گذشت مدت كوتاه (اگر پوست نسبت به آن ماده حساسيت نشان دهد) سلول‌هاي لانگرهانس عامل حساسيت را شناسايي كرده و سيستم ايمني بدن را وادار به دفاع و واكنش مي‌كند؛ اين واكنش نيز به صورت التهاب و قرمزي بروز مي‌كند.
درماتيت اطراف دهان
درگذشته پزشكان بر اين باور بودند كه تماس اطراف دهان بعضي از افراد با موادي مانند مركبات، غذاها و حتي خمير دندان سبب بروز حساسيت مي‌شود. علت بروز اين درماتيت در هاله دور دهان مشخص نيست، اما اين نكته ثابت شده است كه استفاده بي‌رويه از بعضي كورتون‌ها به بروز درماتيت در اطراف دهان منجر مي‌شود. متخصصان پوست در مواجهه با اين گونه درماتيت‌ها، گاهي اوقات كرم‌هاي مرطوب‌كننده يا ترميم‌كننده تجويز مي‌كنند تا پوست نواحي آسيب ديده ترميم شود.
درماتيت ناشي از استاز
افرادي كه بنا به شغل‌شان، پاهايشان هميشه حالت آويزان دارد، اين قسمت را با دقت بيشتري مطالعه كنند: گردش خون در پاهاي كساني كه به‌دليل شغل‌شان بايد به طور دائم بايستند، كم است، به همين دليل خون در محل باقي مانده و پوست اين ناحيه (كمي از مچ پا بالاتر) تحت تاثير قرار مي‌گيرد. در اين حالت پوست آن ناحيه قرمز و خشك و خارش‌دار است. مشاهده اين علائم براي پزشك، فقط يك علامت است، زيرا روندي ادامه‌دار است و بيمار بايد به پزشك عروق نيز مراجعه كند. بنابراين ممكن است عامل ايجاد استاز، عروق باشد. اگر كار اين افراد طولاني است و مجبورند بايستند، توصيه مي‌شود در منزل دراز بكشند و پاهايشان را به حالت زاويه 30 تا 45 درجه نگه دارند تا خون به پاهايشان برگردد. ماساژ دادن پاها نيز بسيار موثر است، اما متاسفانه افراد اين نكته‌ها را چندان جدي نمي‌گيرند و زماني مراجعه مي‌كنند كه پوست كيفيت خودش را از دست داده و حالت چرمي پيدا كرده است.
درماتيت پوم فوليكس
مهم‌ترين علامت اين نوع درماتيت، وجود تاول‌هاي آبدار بين انگشتان دست است؛ يعني جايي كه دو انگشت با هم در تماسند. در اين نوع درماتيت، ممكن است گاهي كف يا ميان انگشتان دست نيز مبتلا شود. گاهي بروز اين نوع درماتيت فصلي است و هر سال تكرار مي‌شود. البته نگران نشويد؛ با درمان بموقع، اين تاول‌ها از بين مي‌رود، اما گاهي اوقات بعد از خشك شدن تاول‌ها، ممكن است پوست دور آنها به صورت دايره‌هاي خشك دربيايد.
برلاك درماتيت
ماده برگاموت يكي از مواد اساسي و مهم در تهيه بسياري از عطرهاست. بعضي‌ها نسبت به اين ماده واكنشي ندارند، بعضي ديگر نيز وقتي از عطر حاوي برگاموت استفاده مي‌كنند تا زماني كه در برابر آفتاب قرار نگرفته‌اند برايشان دردسري درست نمي‌شود، اما به محض اين‌كه در برابر تشعشع نور آفتاب قرار مي‌گيرند، پوست‌شان علائم ابتلا به درماتيت را نشان مي‌دهد. همه متخصصان پوست توصيه مي‌كنند از عطر روي پوست استفاده نكنيد و براي جلوگيري از بروز درماتيت، آن را روي لباس يا زير يقه استفاده كنيد.
درماتيت شغلي
كساني كه سر و كارشان با گريس، روغن يا سيمان است، اين قسمت را با دقت بيشتري بخوانند: درماتيت شغلي در واقع يك نوع درماتيت تماسي است و بستگي به شغل فرد دارد كه با چه مواد خاصي در تماس است. يكي از عواملي كه سبب بروز حساسيت در بعضي افراد مي‌شود، سيمان است. دست كارگراني كه با سيمان كار مي‌كنند، اغلب خشك است و علائم اگزماي حاد يا تحت حاد را نشان مي‌دهد. كساني كه با گريس و روغن كار مي‌كنند نيز ممكن است علائم حاد و تحت حاد را نشان دهند.
درماتيت ناشي از آفتاب
پوست همه افراد در مقابل آفتاب واكنش نشان مي‌دهد، اما پوست بعضي‌ها در مواجهه با آفتاب واكنش بيشتري نشان مي‌دهد. افرادي كه پوست‌شان با اين نوع درماتيت درگير است، اگر به مدت طولاني در برابر نور خورشيد قرار مي‌گيرند، حتما بايد از ضدآفتاب استفاده كنند.
پتروس درماتيت
عامل ايجاد اين نوع درماتيت، دراكولاست. اشتباه نكنيد منظورمان دراكولاي خون‌آشام نيست؛ اين لقب دهان پركن را حشره‌اي شبيه پشه به دوش مي‌كشد كه شمالي‌ها آن را كاملا مي‌شناسند. اگر كسي توسط اين حشره نيش زده شود، روي پوستش التهابي شبيه زخم بروز مي‌كند. اگرچه شدت تحريك‌پذيري با نيش دراكولا زياد است، ولي در بعضي افراد واكنش چنداني ايجاد نمي‌كند. البته در بعضي ديگر نيز ممكن است به صورت واكنش‌هاي شديد پوستي بروز كند. اگر هدف نيش دراكولا قرار گرفتيد هرگز خود درماني نكنيد و حتما به پزشك متخصص مراجعه كنيد.
نورو درماتيت
اين بخش، مخصوص كساني است كه به شكل ناخودآگاه عادت كرده‌اند پشت گردن يا هر قسمت ديگر از بدن‌شان را بخارانند. بروز اين درماتيت به دليل خاراندن بيش از حد است و اين خارش بعد از مدتي باعث ضخيم و تيره شدن آن ناحيه مي‌شود. علائم اين درماتيت شبيه اگزماي مزمن است و شايع‌ترين بخشي كه درگير مي‌شود، پشت گردن است. اگر اين بيماري حالت تكرارشونده داشته باشد، بايد حتما به پزشك اعصاب و روان نيز مراجعه كند.
طبقه‌بندي درماتيت برحسب شدت
تقريبا بيشتر بيماري‌ها به درجه‌هاي مختلف طبقه‌بندي مي‌شود و پزشك نيز برحسب نشانه‌ها، به شدت بيماري پي مي‌برد و داروهاي مورد نياز بيمار را تجويز مي‌كند. درماتيت يا اگزما به سه گروه حاد، تحت حاد و مزمن تقسيم مي‌شود.
حاد: اين نوع درماتيت در صورت مواجهه با عامل حساسيت‌زا بسرعت (يك روز) واكنش نشان داده و علائمي مانند خارش، قرمزي، تاول‌هاي ريز و ترشحات آبكي را از خود بروز مي‌دهد.
تحت حاد: اگر مدت زمان درگيري فرد با اگزما به درازا بكشد و همراه با خارش باشد، سلول‌هاي دفاعي به مقابله با عامل حساسيت برخاسته و پوست آن بخش بتدريج نسبت به ساير قسمت‌ها ضخيم‌تر مي‌شود. اما ضايعات تاولي ديگر ترشحي ندارد؛ حتي ممكن است تاولي ديده نشود.
مزمن: در اين نوع اگزما اگر خارش موضعي (از نظر زماني) همچنان ادامه پيدا كند، پوست ضخيم، تيره و پوسته‌پوسته مي‌شود.
توصيه‌هاي پيشگيرانه
عامل حساسيت را شناسايي كنيد.
از عوامل ايجاد‌كننده يا تسهيل‌كننده ماده حساسيت‌زا اجتناب كنيد تا مشكل تكرار نشود. براي مثال اگر فردي به زيورآلات، ساعت و فلز نيكل حساسيت دارد، نبايد از اين وسايل استفاده كند.
از ضدالتهاب و تركيبات كورتوني (به دفعه‌ها و دزي كه پزشك متخصص تعيين مي‌كند) استفاده كنيد.
از كرم‌هاي نرم‌كننده استفاده كنيد تا پوست خودش را ترميم كند.
اخيرا كرم‌هايي وارد بازار شده است كه كورتوني نيست؛ ولي در درمان بسياري از اگزماها موثر است. با اين حال براي استفاده از آنها حتما بايد زير نظر پزشك متخصص باشد.
از شوينده‌هايي استفاده كنيد كه پوست را خيلي خشك نكند.
منبع:jamejamonline.ir
