آشنایی با زلزله + نکات ایمنی زلزله

روز پنجم دی ماه در کشورمان روز ملی «ایمنی در برابر زلزله» نامگذاری شده است. تاریخچه نامگذاری این روز به 14 سال پیش بازمی‌گردد؛ زمانی که براثر وقوع زلزله در شهر بم بیش از 26 هزار نفر جان خود را از دست دادند. با وقوع زمین‌لرزه اخیر در کرمانشاه و مرگ صدها نفر از هموطنان، امسال روز ملی ایمنی در برابر زلزله حال و هوای دیگری دارد. اگرچه این واقعه ناخوشایند ویرانی‌های بسیاری در زندگی افراد برجا گذاشت، زنگ خطری بود که نشان دهد ایران در معرض خطر جدی و جبران ناپذیر بلایای طبیعی قرار دارد.

به گفته متخصصان این حوزه، کشور ما در یکی از مناطق زلزله خیز کره زمین واقع شده و همه ساله زلزله های متعددی در نواحی مختلف آن اتفاق می‌افتد. تجربیات نشان داده اند زلزله هنگامی به سانحه تبدیل می‌شود که جوامع آمادگی رویارویی با آن را نداشته باشند. اگرچه زمان دقیق رخداد زلزله با علم و دانش امروز قابل‌پیش‌بینی نیست، اما می توان با آموزش همگانی در این زمینه، آثار سوء سوانح طبیعی و صدمات ناشی از آنها را به میزان قابل توجهی کاهش داد. صفحه «تقویم سلامت» این هفته نیز به آموزش آمادگی قبل از زلزله، رفتارهای مناسب حین وقوع این حادثه و اقدامات ضروری‌ پس از آن می‌پردازد.

زلزله هنگامی به سانحه تبدیل می‌شود که جوامع آمادگی رویارویی با آن را نداشته باشند

موقعیت لرزه خیزی ایران

سوانح طبیعی، حقایقی از زندگی هستند که نمی‌توانیم کنترل کاملی بر آنها داشته باشیم. باوجود اینکه هنوز امکان پیش‌بینی زمان دقیق وقوع زلزله وجود ندارد، از دیرباز مناطق زلزله‌خیز شناسایی و میزان خطرپذیری در این مناطق پیش بینی شده است. سرزمین ایران جزو مناطقی از جهان است که در رده تازه ترین چین‌خوردگی ها و در امتداد نوار هیمالیا (شمال هندوستان) قرار دارد. از طرفی، ایران در محل تلاقی صفحه عربستان، شبه جزیره هندوستان و صفحه اوراسیا قرار دارد.

برخورد این صفحه ها و حرکت آنها به سمت شمال و صفحه اوراسیا باعث لرزه خیزی فلات ایران شده است. بنابراین کشور ما همواره مورد تهدید زمین‌لرزه قرار دارد که از نمونه های آن در گذشته می توان به زلزله های ویرانگر بوئین زهرا، رودبار و منجیل، اردبیل و بم اشاره کرد.

بررسی های انجام گرفته نشان می‌دهد بیشتر مردم هنگام وقوع این پدیده به نوعی غافلگیر شده و نتوانسته اند عکس العمل درست و مناسبی از خود نشان دهند. بنابراین افزایش آگاهی و آمادگی عموم برای کاهش صدمات ناشی از زلزله در ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

آشنایی با مفاهیم مرتبط با زلزله

قبل از شروع آموزش مفهوم زلزله و ایمنی لازم است تعدادی از مفاهیم مرتبط با زلزله تعریف شوند.

• ساختمان درونی زمین: کره زمین شامل چند لایه است که به ترتیب از بیرون به داخل عبارتند از:

1. پوسته: اولین و بیرونی‌‌ترین لایه زمین است و در مقایسه با دیگر لایه ها ضخامت کمتری دارد. پوسته خود دارای دو بخش بیرونی و درونی است. بخش بیرونی از مواد شنی، ماسه‌ای، آهکی و... تشکیل شده است. در واقع این قسمت از پوسته محل زندگی ما انسان‌هاست. بخش درونی نیز از سنگ های سخت تر تشکیل شده است. ضخامت پوسته در زیر اقیانوس ها و خشکی ها یکسان نیست و بین 5 تا 60 کیلومتر متغیر است.

2. جبه (گوشته): زیر لایه پوسته، جبه یا گوشته قرار دارد. این لایه ضخامت زیادی دارد و از سنگ های جامد و خمیری تشکیل شده است. ضخامت جبه حدود 2 هزار و 900 کیلومتر است.

3. هسته: سومین لایه زمین هسته است که خود از دو قسمت تشکیل شده است. قسمت اول، هسته بیرونی و قسمت دوم، هسته درونی است. هسته بیرونی مذاب و دارای ضخامتی حدود 2 هزار و 300 کیلومتر و هسته درونی جامد و از جنس آهن و نیکل است. این لایه حدود 1200 کیلومتر ضخامت دارد.

• زلزله: زلزله پدیده‌ای است که از رها شدن ناگهانی قسمتی از انرژی ذخیره شده درون زمین، در پوسته یا قسمت بالایی گوشته به وجود می آید و موجب لرزش های کوتاه مدت و ناگهانی قسمتی از پوسته می شود.

توصیه‌های ایمنی قبل از وقوع زلزله

توصیه‌های ایمنی قبل از وقوع زلزله به ایمن‌سازی ساختمانی، ایمن‌سازی غیرساختمانی و تهیه کیف ایمنی مرتبط هستند. در ادامه از این توصیه ها آگاه خواهید شد.

ایمن سازی ساختمانی

زلزله به خودی خود خطرناک نیست، بلکه نوع زندگی انسان ها، ساخت و ساز غیرمقاوم و غیر اصولی، همچنین نوع و چگونگی کاربرد وسایل، تجهیزات و تاسیسات همگی می توانند در زمان زلزله به خطر تبدیل شده و حادثه آفرین شوند. با کاربرد روش های درست و آسان می‌ توان این خطرات را به حداقل کاهش داد. در این زمینه به نکات زیر توجه کنید:

• گاهی در ساختمان ها برای استفاده بیشتر از فضای موجود، محل بعضی از دیوارها، ستون‌ها، در، پنجره و... را تغییر می دهند. گرچه این کار باعث استفاده بهینه از فضا و افزایش کاربری محل موجود می‌شود، اما می‌تواند مشکلاتی را به خصوص هنگام وقوع زلزله ایجاد کند. بنابراین قبل از هرگونه تغییر ظاهری در ساختمان حتما باید با مهندسان متخصص سازه مشورت داشته باشید.

• هنگام خرید یا اجاره یک ساختمان جدید، برای اطمینان از استحکام و مقاوم بودن آن در برابر زلزله، با مهندسان ساختمان و متخصصان مهندسی زلزله مشورت و به توصیه های آنها توجه کنید.

• ساختمان های ضعیف و قدیمی را می توانید با صرف هزینه ای نه چندان زیاد، با نظارت متخصصان در مقابل زلزله مقاوم سازی کنید.

روی تمام درها و کشوهای قفسه‌ها و کمدها، قفل‌های محکم تعبیه کنید

ایمن سازی غیرساختمانی

• فضایی که در آن مشغول به زندگی یا فعالیت هستید، ممکن است از نظر سازه ای مقاومت کافی داشته باشد، اما از نظر چیدمان وسایل و لوازم و فضا به گونه ای باشد که هنگام وقوع زلزله، خطراتی ایجاد کند. ضروری است برای کاهش این خطرات تلاش کنید و به نکات زیر توجه داشته باشید:

• کتابخانه‌ها و قفسه ها را به کمک بست های L مانند و با پیچ و رول‌پلاک به دیوار محکم کنید و درهای آن را همیشه قفل‌شده نگه دارید. این وسایل باید کاملا به دیوار چسبیده باشند، طوری که هیچ فضایی بین آنها و دیوار باقی نماند.

• اشیای سنگین قابل‌سقوط را از طبقات بالای قفسه به قسمت‌های پایین انتقال دهید.

• جلوی قفسه های بدون در، لبه حفاظتی بگذارید یا با نصب میله های خاص از سقوط اجسام جلوگیری کنید. در عین حال، زیر ظروف و وسایل داخل قفسه ها پارچه (نوعی سرگیر) قرار دهید تا این وسایل بر اثر حرکات جزیی سقوط نکنند.

• روی تمام درها و کشوهای قفسه‌ها و کمدها، قفل‌های محکم تعبیه کنید. این کار از حرکت، باز شدن درها و کشوهای کمدها و سقوط وسایل داخل آن جلوگیری می‌کند.

• از باز بودن و قابل استفاده بودن پلکان یا خروجی های اضطراری اطمینان حاصل کنید و کلیه لوازمی که باعث سد معبر و بستن راه عبور و مرور می‌شوند مانند میزها، صندلی‌ها، قفسه‌هایی که در راهروها گذاشته شده‌اند یا گلدان‌هایی که روی پلکان قرار دارند را به مکان مناسب دیگری منتقل کنید.

• پس از زلزله خطرهایی مانند وقوع آتش‌سوزی به علت آسیب‌دیدگی تاسیسات برق و گاز محتمل است. پس باید هم‌اکنون ایمنی این تاسیسات و شیرهای اصلی آنها را بررسی و در صورت لزوم، خرابی یا نقایص آنها را برطرف کنید.

• تمام وسایلی که روی دیوارها نصب هستند و امکان سقوط دارند مانند قاب عکس ها، چراغ های دیواری و... را سر جای خود به وسیله بست کاملا محکم کنید.

• سعی کنید تمام وسایل شیشه‌ای را با وسایل مشابه نشکن تعویض کنید. همچنین از گذاشتن وسایل شیشه‌ای روی میزها بپرهیزید.

• پنجره‌ها و درهای شیشه‌ای بزرگ را با چسب‌های بی‌رنگ به‌صورت ضربدری محافظت کرده یا از شیشه‌های نشکن استفاده کنید.

• روی تمام لامپ‌های فلورسنت حفاظ مخصوص تعبیه کنید و دقت داشته باشید چراغ‌ها و لامپ‌ها کاملا به سقف یا دیوار محکم شده باشند.

• تختخواب و محل استراحت و نشیمن خود را از کنار پنجره‌ها، درهای شیشه‌ای، کمدها و قفسه‌های بلند دور کنید.

• مواد قابل احتراق و خطرناک مانند مواد شیمیایی، پاک کننده‌ها، اسیدها، ضدعفونی کننده های قوی و قوطی های رنگ را به فضای باز منتقل کنید و از نگهداری آنها در ظروف شیشه ای بپرهیزید.

• از چگونگی بستن شیرهای آب، گاز و همچنین قطع فیوز برق آگاه باشید.

• دستگاه های تهویه و کولر و لوازم سنگین مانند تلویزیون و رایانه باید در جای خود محکم شده باشند.

• مخازن مواد سوختنی مثل بخاری، کپسول سیلندر گاز و اتصالات آن باید کاملا محکم و ایمن شوند.

• محل خروجی‌های اضطراری، زنگ‌های خطر و کپسول‌های اطفای حریق را در ساختمان بشناسید.

• با شرکت در دوره های کمک‌های اولیه، در حفظ جان خود و اطرافیان‌ هنگام زلزله کوشا باشید.

شیوه تهیه کیف ایمنی

کیف ایمنی مجموعه‌ای از وسایل و ابزار است که می‌تواند هم در مواقع عادی و هم در سوانحی مانند زلزله مفید و موثر باشد. تعداد کیف و مقدار مواد درون آنها باید با توجه به تعداد ساکنان خانه تهیه شود. از وسایل موجود در کیف ایمنی می‌توان به وسایل زیر اشاره کرد: بیلچه و کلنگ سفری (اندازه کوچک)، مقداری طناب محکم، چراغ قوه همراه باتری اضافی، رادیوی ترانزیستوری کوچک همراه باتری اضافی، سوت ورزشی، پتوی سبک، مواد شوینده مانند پودر لباسشویی و صابون، غذای فاسدنشدنی، سبک، فشرده و انرژی‌زا که به یخچال، شستشو و پختن نیاز نداشته باشد مانند کنسروهای غذایی، بیسکویت، شکلات و...

آب آشامیدنی برای حداقل 72 ساعت برای آشامیدن و بهداشت شخصی که در ظروف پلاستیکی نگهداری شود (دقت داشته باشید هرچند مدت یکبار آب ذخیره‌شده داخل ظروف را عوض کنید.)، حوله‌های کوچک و مقداری دستمال کاغذی، کیف کوچک کمک‌های اولیه شامل درجه تب‌سنج، چسب زخم، گاز استریل، پنبه، باند نواری زخم‌بندی، قیچی، پنس، مقداری سنجاق قفلی، چسب نواری برای اتصال باندها، سرنگ یکبار مصرف، داروهای ضدعفونی زخم (محلول بتادین)، قرص‌های ضددرد، داروی سرماخوردگی و داروهای ضروری دیگر، قند، جوراب ضخیم، کفش محکم ورزشی یا پوتین، کیسه پلاستیکی کوچک (فریزری)، کیسه پلاستیکی بزرگ (زباله)، در بازکن، چاقو و قیچی سفری، کبریت، شمع، ملحفه، اسناد و مدارک مهم، پول نقد، دفترچه‌های بانکی، کارت‌های اعتباری، مهرهای اختصاصی، اوراق بهادار و...، پوشک، شیر خشک و داروهای مخصوص کودکان در صورت داشتن فرزند کوچک.

هر کدام از این وسایل پس از وقوع زلزله می‌توانند قابل استفاده باشند. به عنوان مثال رادیو ترانزیستوری وسیله‌ای برای شنیدن پیام‌های مهم از طرف مسوولان ذیربط خواهد بود. از طرفی، با کمک این رسانه می‌توانید از محل دقیق زلزله آگاه شوید و به توصیه‌های داده‌شده توجه کنید. همچنین سوت می‌تواند برای افرادی که در محلی حبس شده‌اند، وسیله‌ای مناسب باشد تا از این طریق محل خود را برای کسانی که بیرون هستند، مشخص کنند. کیف ایمنی را در مکانی مشخص، امن و در دسترس قرار دهید و تمام ساکنان خانه را از محل قرارگیری آن آگاه کنید.

نکات ایمنی هنگام وقوع زلزله

هنگام وقوع زلزله نکات زیر را به یاد داشته باشید و تا پایان لرزش‌ها در مکان‌های امن بمانید:

با دست‌ها دیوار دو طرفتان را بگیرید و با یک دست از سرتان محافظت کنید

• اگر در طبقه همکف هستید و به در خروجی نزدیک‌اید، یعنی فکر می‌کنید در حداقل زمان می‌توانید به فضای باز بروید، سریع به فضای باز بروید و دور از درختان و ساختمان‌های بلند پناه بگیرید.

• اگر در فضای داخل ساختمان هستید، فورا از کنار وسایلی که امکان سقوط یا پرتاب دارند، دور شوید و در محل‌های امن مانند چهارچوب در، زیر میز، گوشه دیوار و کنار دیوارهای داخلی پناه بگیرید. هنگام قرار گرفتن در چهارچوب در، به در تکیه دهید و با دو دست، چهارچوب مقابل را بگیرید. لازم به ذکر است چهارچوب در باید بدون شیشه باشد.

• هنگام قرار گرفتن زیر میز نیز با دست پایه های میز را محکم بگیرید و در صورت جابجایی و حرکت میز با آن حرکت کنید. هنگام قرار گرفتن در گوشه دیوار داخلی، دست‌های خود را به دو طرف دیوار باز کنید. با دست‌ها دیوار دو طرفتان را بگیرید و با یک دست از سرتان محافظت کنید.

• اگر در طبقات بالای ساختمان هستید از دویدن به سوی پله‌ها و پایین رفتن از آنها خودداری کنید. در صورت وجود آسانسور به هیچ وجه از آن استفاده نکنید. در همان طبقه در محل امنی مانند چهارچوب در، زیر میز یا گوشه دیوار بگیرید.

• اگر هنگام وقوع زلزله در پله‌ها بودید به طرف بالا و پایین ندوید، بلکه به طرف دیوار بنشینید و با دست‌ها از سر و گردن خود محافظت کنید.

• اگر داخل آسانسور هستید، در اولین طبقه ممکن آن را متوقف کنید و به سرعت خارج شوید.

• اگر در حیاط هستید، از درختان و ساختمان دور شوید و در وسط حیاط، یک زانوی خود را به زمین بزنید و بنشینید. سپس سر خود را به طرف زانوی دیگر به پایین خم کرده و با دست از سر و گردن محافظت کنید.

• در خیابان ها یا کوچه های باریک کنار دیوار خارجی یک ساختمان ترجیحا یک طبقه بنشینید و دست ها را روی سر و گردن خود قرار دهید.

• در خیابان‌های عریض از درخت‌ها، تیرهای چراغ برق، ساختمان های بلند، پل های روگذر و عابر دور شوید.

• اگر داخل وسیله نقلیه هستید آن را در محلی دور از ساختمان و سایر موانع متوقف کنید و تا پایان لرزه‌ها در آن باقی بمانید.

• در صورت نزدیکی به استخر یا دریا با احساس اولین لرزش ها به سرعت از آب دور شوید.

• پس از وقوع زلزله در اماکن عمومی مانند سالن سینما، تئاتر و ورزش، هجوم جمعیت به طرف درهای خروجی می‌تواند خطرآفرین باشد. در این شرایط، محلی امن برای پناه‌گرفتن بیابید یا در صندلی خود بمانید. سپس سر را داخل زانوها ببرید و با دست‌ها از آن محافظت کنید.

• اگر هنگام زلزله در ساختمانی مانند فروشگاه، بانک یا ... هستید، در صورت دسترسی سریع به در خروجی و عدم ازدحام جمعیت جلوی آن، از ساختمان خارج شوید. در غیراین صورت، محلی امن دور از در و پنجره شیشه‌ای، وسایل سنگین و قابل‌سقوط بیابید و آنجا پناه بگیرید.

آشنایی با اماکن امن و خطرناک حین زلزله

پناهگیری سریع و مناسب هنگام وقوع زلزله نیاز به شناسایی اماکن امن و خطرناک ساختمان دارد. بهتر است از قبل این اماکن را بشناسید.

اماکن امن

زیر میزهای محکم، کنار ستون‌ها، راهرو و فضاهای کوچک با سقف محدود، میان چهارچوب درها، مجاورت دیوارهای داخلی و گوشه دیوارها

اماکن خطرناک

الف- داخل ساختمان

کنار در و پنجره‌های شیشه‌ای، مجاورت وسایل شعله‌سوز مثل بخاری، پله‌ها و آسانسورها، زیر و مجاورت وسایل قابل‌سقوط مثل چراغ‌ها، تابلو و آینه‌های سنگین، نزدیک وسایل سنگین مثل کمدهای بزرگ و کتابخانه‌ها، کنار یخچال، اجاق گاز و آبگرمکن و زیر و نزدیک قفسه‌های پر از ظروف و وسایل آشپزخانه

ب- خارج از ساختمان

کنار ساختمان‌های بلند، زیر بالکن‌های ساختمان‌ها، زیر سر در فروشگاه‌ها، نزدیک ویترین شیشه‌ای مغازه‌ها، زیر و مجاورت درخت‌ها، نزدیک تیرهای چراغ برق، مجاورت قفسه اجناس قابل‌سقوط، بالا و زیر پله‌های عابر و سواره‌رو ومجاورت سیم‌های فشار قوی

نکات ایمنی پس از وقوع زلزله

• پس از وقوع زلزله امکان ریزش و سقوط قسمت‌هایی از ساختمان، آتش‌سوزی، نشت گاز، اتصال سیم‌های برقی و... وجود دارد. حتی اگر هیچ گونه خرابی و خسارتی ایجاد نشده، با رعایت اصول ایمنی و با احتیاز بلافاصله از ساختمان خارج شوید و به فضای باز بروید. تا زمانی که از ایمن بودن ساختمان اطمینان حاصل نکرده‌اید، وارد آن نشوید.

• در صورتی که لرزش زمین ضعیف است و به در خروجی نزدیک هستید، هنگام خروج از ساختمان وسایل گازسوز (کپسولی) را خاموش کرده و فیوز جریان برق، فلکه آب و شیر گاز را قطع کنید. ضروری است از قبل با محل قرار گرفتن فلکه آب، شیر گاز و کنتور برق و نحوه باز و بسته کردن آنها آشنا باشید.

• کلیدهای برق را روشن نکنید و اگر بوی گاز احساس کردید، از کبریت، فندک و شمع استفاده نکنید. برای روشنایی فقط از چراغ قوه استفاده کنید، مگر اینکه از عدم نشت گاز کاملا مطمئن شوید.

• سیم های برق افتاده یا وسایلی که در تماس با آنها هستند را لمس نکنید‌‌.

• هنگام خروج از ساختمان چنانچه کیف‌های ایمنی در دسترس شما هستند، آنها را به خارج ساختمان حمل کنید.

• پس از زلزله احتمال وقوع پس‌لرزه‌ها زیاد است. بنابراین پس از پایان لرزه‌ها مدتی کوتاه در مکان پناه‌گیری خود باقی بمانید. به محض احساس پس‌لرزه‌ها در محلی امن پناه بگیرید و به هیچ عنوان وارد ساختمان نشوید.

• آتش‌سوزی های کوچک به راحتی به وسیله کپسول های آتش نشانی خاموش می شوند. بنابراین همیشه کپسول های آتش نشانی را در دسترس قرار دهید.

• سعی کنید از تلفن ثابت یا همراه فقط در موارد ضروری استفاده کنید زیرا تماس بیش از حد مردم در مواقع ضروری، امکان برقراری ارتباط با مراکز امدادرسانی را با مشکل مواجه می کند.

• اگر در محلی حبس شده‌اید، چنانچه کیف ایمنی در دسترس شماست، با استفاده از سوت یا چراغ قوه، محل خود را برای افرادی که در خارج ساختمان هستند، مشخص کنید. در غیراین صورت سعی کنید با کشیدن فریادهای متناوب، جای خود را به دیگران اطلاع دهید. دقت کنید جنب و جوش زیاد باعث خستگی و از بین رفتن اکسیژن فضایی که در آن قرار گرفته اید، می‌شود. بنابراین در فاصله های زمانی متناوب فریاد بکشید.

• اگر به‌صورت دسته‌‌جمعی در محلی حبس شده‌اید و به فضای بیرون دسترسی ندارید، به صورت نوبتی فریاد بکشید. این کار باعث می شود کمتر خسته شوید.

• هنگام خروج از ساختمان مراقب خرد شدن شیشه‌ها باشید و برای جلوگیری از صدمات ناشی از آنها کیف یا وسیله محکم و نرم دیگری را مانند پتو روی سر خود نگه دارید.

• از سلامت همه افراد خانواده اطمینان حاصل کنید و در صورت نیاز با رعایت موارد ایمنی به یاری آنها بشتابید‌‌.

• مراقب سقوط آوار باشید و از قدم برداشتن روی محل‌هایی که سست هستند یا احتمال ریزش دارند، خودداری کنید‌‌.

• اگر با فردی مواجه شدید که از ناحیه گردن و ستون مهره‌ها دچار آسیب شده، به هیچ‌وجه او را حرکت ندهید، مگر اینکه احتمال خطری مانند ریزش آوار، آتش‌سوزی و گازگرفتگی در محل وجود داشته باشد. در این صورت بدون حرکت و فشار به گردن، پشت و کمر، او را با وسیله‌ای که می‌تواند عملکرد برانکارد را داشته باشد (مثل لنگه در یا تخته بزرگ) به خارج از ساختمان انتقال دهید.

• خیابان را برای رفت و آمد نیروهای امدادی باز نگه دارید و با آنها همکاری صمیمانه داشته باشید‌‌.

• به درخواست‌های کمک ماموران انتظامی، آتش‌نشانی، هلال احمر و سایر سازمان‌ها پاسخ مثبت بدهید‌‌.

• برای گرفتن اطلاعات از رادیو ترانزیستوری یا رادیوی اتومبیل استفاده کنید.

به درخواست‌ کمک ماموران انتظامی، آتش‌نشانی، هلال احمر و سایر سازمان ها پاسخ مثبت بدهید‌‌

رد پای زلزله همه جا مثل هم نیست

بلایای طبیعی حقیقت تلخی هستند که هیچ کس را از آن گریزی نیست. مرگ‌های بیشمار، بیماری‌ها و آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی کمترین آسیبی است که از این بلایا حاصل می‌شود. بلایای طبیعی از ابتدا وجود داشته و با گذر زمان و افزایش جمعیت میزان آسیبی که به بشر وارد آورده‌اند رفته رفته افزایش پیدا کرده است. باوجود اینکه این بلایا در ذات و شدت به هم شبیه هستند، کشورهای پیشرفته و کشورهای در حال توسعه را از نظر آسیب‌های اقتصادی و بحران انسانی به یک اندازه تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهند.

مدیریت موثر و توانمند بحران یکی از مسوولیت‌های حیاتی هر کشوری است. در حالی که کشورهای توسعه یافته برای مقابله با این بحران‌ها با عملکرد مناسب و مکانیسم‌های موثر به خوبی تجهیز شده‌اند، در مقابل یک عملکرد ضعیف یا نبود مکانیسم‌های مناسب رنج و صدمات بسیاری به مردم و کشور تحمیل می‌کند.

میان تمام کشورهای جهان، کشورهای آسیایی بیشترین مناطق بلاخیز جهان بوده‌اند. طی سال‌های 1991 تا 2000 میلادی مردم کشورهای آسیایی 83درصد بلایای طبیعی جهان را تحمل کرده‌اند. کشور هند یکی از مستعدترین این مناطق است و ناملایمات طبیعی بسیاری را تجربه کرده است. سیل، توفان و زلزله 3 بلای عمده طبیعی هستند که این کشور با آنها دست به گریبان بوده است.

کشور هند از نظر زمین‌شناسی به 5 ناحیه زلزله‌خیز تقسیم شده؛ به این ترتیب که در منطقه 1 احتمال بروز زلزله کم‌شدت وجود دارد و منطقه 5 زلزله‌خیزترین بخش این کشور است. متاسفانه با وجود اینکه این کشور شاهد اتفاقات ناگواری بوده‌، از این تجربیات درس نگرفته‌اند. تعداد افرادی که در این کشور به مدیریت بحران می‌اندیشند، بسیار کم است و اغلب در سطح آکادمیک هستند. آنچه که مسلم است هنگام زلزله، میزان استحکام ساختمان‌ها بسیار مهم است، اما در این کشور مهندسی زلزله یا مهندسی ساختمانی که منطبق با اصول استاندارد باشد، فقط در سطح تحصیل در دانشگاه باقی‌مانده و اکنون مهندسان ساختمان حتی استاندارد اولیه را هم هنگام ساخت و ساز رعایت نمی‌کنند.

در سال 2004 میلادی در هند و تمام کشورهای حوزه اقیانوس هند زلزله روی داد و خرابی‌های غیرقابل‌تصوری به جا گذاشت، اما دولت هند هیچ‌گونه آمادگی‌ای برای ترمیم و مقابله با این خرابی‌ها نداشت. بسیاری از روستاها هنوز سال‌ها بعد از زلزله به وضعیت مناسب درنیامده‌اند.

مسئولیت عمده‌ای که دولت مرکزی هند در مواقع بروز زلزله و سایر بلایا برعهده گرفته، فقط حمایتی بوده و شامل فراهم آوردن منابع مالی و اقدامات تکمیلی در بخش حمل و نقل و غذا. به علاوه، بسیاری از شاهدان بر این عقیده‌اند به‌دلیل فسادی که در دستگاه‌های دولتی وجود دارد و سوء‌مدیریت، تنها یک‌سوم کمک‌هایی که از طرف جامعه بین‌الملل به این کشور شده، در اختیار مردم قرار گرفته است. بنابراین صدها خانواده پس از سونامی هنوز منتظر خانه خود هستند.

کشور ژاپن از مدیریت بسیار خوبی برای مقابله با بلایای طبیعی برخوردار است. با این حال بخش شمال شرقی ژاپن بر اثر وقوع زلزله 9 ریشتری در مارچ سال 2013 میلادی کاملا تخریب شد. در این زلزله 25هزار نفر کشته و 50 هزار نفر مفقود شدند و 250 هزار نفر خانه و کاشانه خود را از دست دادند. 310 میلیارد دلار برآورد خسارت مالی بود که به این کشور وارد شد. حال اگر زلزله‌ای به این بزرگی در کشور هند اتفاق می‌افتاد، دنیا شاهد چه تلخی‌هایی می‌شد!

به همین دلیل کشورها باید در برابر پیشگیری از بلایا و مدیریت آسیب های ناشی از آن بسیار هوشیار باشند. تعهد و ابتکار کشور ژاپن برای به حرکت درآوردن جامعه داخلی و بین‌المللی برای به حداقل رساندن آسیب‌های ناشی از زلزله قابل‌تحسین است. این کشور در مورد زلزله بسیار موفق عمل کرد.

کشور ژاپن در جایی واقع شده که اغلب مواقع شاهد آتشفشان‌های فعال یا زلزله است. در زلزله سال 1995 میلادی ژاپن حدود 80هزار خانه ویران شد، بزرگراه‌ها، پل‌ها، بندر و خطوط آهن صدمات جدی دید، اما ترمیم صدمات جانی و فیزیکی بلافاصله آغاز و ظرف 3 ماه تمام تاسیسات زیربنایی شهر بازسازی شد. وزیر خارجه ژاپن در آن زمان در روزنامه هرالد تریبیون نوشت: «اگر فکر می‌کنید تمام کشور پوشیده از آوار و خرابی است، اشتباه کرده‌اید.

خیابان ها به وضع طبیعی برگشته، بزرگراه ها بعد از 2 هفته باز شده و خط آهنی که توکیو را به ناحیه توهوکو وصل می‌کند پر از مسافر است.»

سیستم مدیریتی کشور ژاپن این‌گونه است که یک وزیر بحران در کابینه دولت معرفی می‌شود. دفتر این وزیر سیاست های مقابله با بحران را تعیین می کند و در صورت بروز واقعه به صورت هماهنگ آن را به اجرا در‌ می آورد. در مواقع معمولی وزیران کابینه، نمایندگان سازمان‌های مربوط و متخصصان هسته اصلی دفتر مدیریت را تشکیل می‌دهند. وقتی بحران عظیمی روی می‌دهد، ظرف 30 دقیقه یک تیم متشکل از این افراد به دفتر نخست وزیر احضار می‌شوند و بلافاصله اقدام به واکنش سریع نسبت به مشکل می‌کنند.

کشور آمریکا برای مدیریت بحران در دهه 70 سیستمی را تعیین کرده به نام Incidencommand system که یک مفهوم استاندارد مدیریتی است و به مسوولان اجازه می‌دهد در مواقع بروز بحران بدون اینکه منتظر اجازه مراجع قضایی شوند، به‌صورت مشترک و هماهنگ نسبت به وقایع پیش آمده واکنش سریع نشان بدهند. پس از آن هم دولت فدرال آن را به برنامه ملی تعمیم داد. این سیستم برای هر نوع بحران کاربرد دارد و به کاربران خود اجازه می‌دهد با استفاده از ساختار سازمانی و منسجم به هر نوع واقعه منفرد یا پیچیده عکس العمل سریع نشان بدهند. از طرف دیگر وسعت سازمان مسئول بر اساس وسعت فاجعه تعیین می‌شود.

بعد از وقوع زلزله برای گرفتن اطلاعات از رادیو ترانزیستوری یا رادیوی اتومبیل استفاده کنید

زلزله‌ای که در کشور نپال در سال 2015 میلادی اتفاق افتاد، به‌دلیل وجود فقر، فساد و سوء‌مدیریت خرابی‌ بسیاری به بار آورد. خانه های ساخته شده در این کشور بدون استانداردهای مهندسی است و افراد متخصص کمی در زمینه مهندسی و معماری در این کشور زندگی می‌کنند. از طرفی، قوانین و ضوابط در آنجا حاکم نیست. این کشور برای ساختن ساختمان‌های ضدزلزله نیازمند منابع مالی و انسانی متخصص است و مردم کشور هم برای همکاری با دولت باید بتوانند به دولت خود اعتماد کنند، اما این کشور آنچنان دستخوش فقر و بیسوادی است که مردم روزانه برای به دست آوردن غذا مبارزه می‌کنند و دیگر جایی برای فکر کردن به ساختن ساختمان های ضدزلزله و مطابق با اصول مهندسی برای آنها باقی نمی‌ماند.

در کشور نیوزیلند، دولت رویکردهای مدیریت بحران را که مصوب سال 1995 میلادی بود، اصلاح کرد. این راهکارها به‌صورت سنتی تعیین می‌شد و در زمان بروز بلایای طبیعی مانند زلزله دیگر کارآمد نبود. در راستای همین هدف، نخست سازمان‌های مختلف مرتبط را با هم ادغام و تمام مکانیسم‌های تعریف‌شده را به مکانیسم R4 تبدیل کرد که شامل کاهش خطر، آمادگی، واکنش و اصلاح است.

به علاوه، دولت دو تصمیم مهم گرفت؛ ابتدا قوانینی بر اساس چارچوب مدیریت فراگیر بحران تصویب کرد، سپس به منظور دستیابی به مدیریت بحران موثر، کنسرسیوم دولت‌های محلی را پذیرفت. این تصمیم‌گیری‌ها اکنون به مورد اجرا گذاشته شده است و وزارت بحران این کشور تلاش می‌کند آن را به‌صورت قانون دربیاورد و از دولت‌های محلی حمایت کند.

آنچه مسلم است میزان بلایای طبیعی طی سال های اخیر افزایش یافته و همه ملت ها؛ چه ثروتمند و چه فقیر را تحت تاثیر قرار داده است. بنابراین همه کشورها باید با تعیین سیاست‌ها و راهکارهای کارآمد به نحو موثرتری با فاجعه مواجه شوند. بلایای طبیعی یک تهدید هستند که نمی‌توان جلوی آنها را گرفت، اما می‌توان با اقداماتی شدت تاثیری که بر جامعه، اقتصاد و محیط‌زیست می‌گذارند، کاهش داد. از دست رفتن جان انسان‌ها را نمی توان جبران کرد، اما سایر آسیب ها را می توان به خوبی اصلاح کرد.

منبع : هفته نامه سلامت - bartarinha.ir