شاید تا به حال به افرادی برخورد کرده باشید که پوست بسیار سفیدی دارند و حتی رنگ موهای آنها نیز کاملا سفید است. این افراد که به اصطلاح زال نامیده می شوند، در واقع مبتلا به نوعی بیماری ژنتیکی به نام آلبینیسم هستند.
فرد زال یا دچار آلبینیسم
زالی یا آلبینیسم، نوعی بیماری ژنتیکی و تا حدی شایع در بین جوامع انسانی است که بر اثر آن بدن قادر به ساخت رنگدانه ملانین نبوده و پوست، مو و چشمان شخص زال رنگ روشنی به خود می گیرد.
بد نیست بدانید علاوه بر انسان و دیگر پستانداران، زالی در پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهی ها نیز بروز می کند.
ملانین نوعی ماده شیمیایی است که در بدن ما وجود دارد و به پوست، چشم و موهای ما رنگ می‌دهد. این کار توسط ملانوسیت‌ها انجام می‌شود. ملانوسیت‌ها سلول‌هایی هستند که در لایه زیرین پوست وجود دارند.
گاهی اوقات یک کودک هنگام تولد به خاطر کمبود میزان ملانین تمام پوست بدنش سفید است. نبود رنگدانه‌ها به اندازه کافی باعث سفیدی پوست، مژه‌ها، ابروها و همه موهای بدن می‌شود.
زالی به دو صورت چشمی- پوستی و چشمی در انسان ها دیده می شود. در زالی چشمی پوستی، فقدان رنگدانه در پوست، مو و چشم را داریم و در حالت چشمی تنها چشم فاقد رنگدانه بوده و پوست و مو ظاهری طبیعی دارند.
بیشتر کودکانی که با زالی به دنیا می‌آیند، چشمان آبی و بقیه چشم‌های قهوه‌ای روشن دارند.
گاهی اوقات رنگ چشم‌ها به صورتی و قرمز نزدیک می‌شود. دلیل آن هم این است که عنبیه چشم (بخش رنگی چشم) صورتی و یا قرمز می‌شود. در واقع عنبیه رنگ بسیار کمی دارد. رگ‌های خونی درون چشم در عنبیه دیده می‌شوند و همین مسأله باعث می‌شود تا عنبیه قرمز یا صورتی به نظر برسد.
به علت فقدان رنگدانه در چشم، نور زیادی از طریق مردمک وارد چشم شده که می تواند تا حدی باعث آسیب های چشمی شود، به همین جهت لازم است افراد مبتلا به این بیماری، چشم های خود را در برابر اشعه های مضر خورشیدی حفظ کنند
چه چیزی باعث زالی می‌شود؟
زالی مثل سرماخوردگی و آنفلوآنزا از طریق ویروس‌ها منتقل نمی‌شود، بلکه کاملاً ژنتیکی ایجاد می‌شود. بدن هر فرد از میلیون‌ها سلول تشکیل شده است که بدون چشم مسلح قابل مشاهده نیستند.
درون این سلول‌ها کروموزم‌ها قرار دارند. کروموزم‌ها حاوی صدها و حتی هزاران ژن می‌باشند. ژن‌ها، ویژگی‌ها و نشانه‌های جسمی ما را مشخص می‌کنند. آنها حاوی اطلاعاتی هستند که مشخصات افراد را تشکیل می‌دهند؛ مثلا باعث می‌شوند که موها صاف یا مجعد باشند، پاها کوتاه باشد یا بلند، رنگ چشم‌ها قهوه‌ای باشد یا آبی و ... .
این ژن‌ها در میان افراد یک خانواده نسل به نسل منتقل می‌شود؛ به همین دلیل وقتی یک کودک متولد می‌شود، اطرافیانش می‌گویند، چشمانش شبیه مادرش است، لبخند پدربزرگش را دارد و موهایش به پدرش رفته است.
همه انسان‌ها دو گروه ژن دارند. نیمی از ژن‌ها را از پدرشان گرفته‌اند و نیم دیگر را از مادر. گاهی اوقات پدر و مادر ژن زالی دارند، در حالی که در ظاهرشان علائم آن دیده نمی‌شود؛ اما در کودک‌شان بروز می‌کند. چطور ممکن است؟
ژن زالی مغلوب است، یعنی اگر فردی یک ژن زالی (که در واقع ژن ساخت ملانین است که به دلایلی معیوب شده) روی یک کروموزوم داشته باشد، اگر ژن سالم دومی کروموزوم دیگر باشد، آن ژن سالم وظیفه ژن معیوب را برعهده می گیرد و فرد، دچار زالی نمی شود. در حقیقت برای ابتلای به زالی، باید فرد دارای دو ژن زالی از پدر و مادر باشد.
اگر فرزندی از پدر و مادری که هر دو یک ژن زالی دارند متولد شود، 25 درصد احتمال دارد که کودک زال باشد، 50 درصد احتمال ناقل بودن وجود دارد (یک ژن معیوب داشته باشد) و 25 درصد احتمال دارد که ژن های کاملا سالم داشته باشد.
اگر یکی از والدین سالم و دیگری زال باشد، همه فرزندان ناقل و اگر یکی ناقل و دیگری زال باشد، 25 درصد احتمال ناقل بودن فرزند و 75 درصد احتمال زال بودن فرزندان وجود دارد.
اگر والدین هر دو زال باشند، همه فرزندان زال خواهند شد.
مشکلات بیماران زال
در عهد باستان، انسان های زال را دارای قدرت های جادویی می دانستند و آنها به عنوان جادوگر قبیله از احترام ویژه ای برخوردار بودند. در قرون وسطی در برخی کشورها به تصور اینکه این افراد دارای قدرت های شیطانی هستند به آتش کشیده می شدند. حتی در شاهنامه فردوسی نیز رگه هایی از این تفکرات در شخصیت زال دیده می شود. اما مشکلات افراد مبتلا به زالی تنها در باورهای فرهنگی خلاصه نمی شود.
مشکلات بینایی یکی از این مشکلات است. برخی افراد مبتلا به زالی دید بسیار کمی دارند. بعضی تقریبا نابینا هستند، بعضی می توانند نوشته های کتاب را بخوانند و بعضی دید کافی برای رانندگی دارند.
علاوه بر این مورد، اشکالات بینایی دیگری همچون لوچی، تنبلی چشم، آستیگماتیسم و عدم ارتباط چشمی نیز ممکن است در این افراد وجود داشته باشد.
توضیح اینکه در چشم یک انسان سالم، میلیون ها میلیون عصب حساس به نور وجود دارد که سطح این اعصاب پوشیده از ملانین است. در واقع این اعصاب به وسیله ملانین اطلاعات مربوط به چیزی که می بینیم را به دست می آورند و به مغز می دهند، اما در افراد زال به دلیل تراکم کم ملانین تصاویر خوب نیستند، همچنین به دلیل این که در افراد زال نور از عنبیه نیز وارد چشم می شود این موضوع باعث می شود که تمرکز تصویر در یک نقطه وجود نداشته باشد و باعث عدم دید صحیح می شود.
برخی افراد زال برای دید بهتر مجبورند از عینک و یا لنزهای تماسی استفاده کنند. برخی دیگر چشم‌های‌شان را عمل جراحی می‌کنند.
مغز برای رسیدن به دید بهتر یکی از چشم ها را از مسیر اصلی منحرف می کند و باعث بروز لوچی می شود.
تنبلی چشم هم به دلیل عدم موفقیت چشم ها در درست دیدن به وجود می آید.
افرادی که زالی دارند، زودتر دچار آفتاب سوختگی می‌شوند. بنابراین لازم است حتماً از کرم ضدآفتاب استفاده کنند
یک مشکل دیگر افرادی که زالی دارند، این است که چشم‌های‌شان در برابر نور بسیار حساس است. عنبیه معمولا نوری را که به شبکیه می‌رسد، کنترل می‌کند و این نور در پشت مردمک چشم جمع می‌شود.
وقتی کسی زالی داشته باشد، عنبیه به اندازه کافی رنگ ندارد و به اندازه کافی نمی‌تواند از شبکیه چشم در برابر نور محافظت کند. به علت فقدان رنگدانه، نور زیادی از طریق مردمک وارد چشم شده که می تواند تا حدی باعث آسیب های چشمی شود، به همین جهت لازم است افراد مبتلا به این بیماری، چشم های خود را در برابر اشعه های مضر خورشیدی حفظ کنند.
افراد زال، در محیط‌های پر نور و روشن دچار دوبینی می‌شوند که با استفاده از عینک و لنزهای تماسی این مشکل برطرف می‌شود.
در هنگام مطالعه هم لازم است که منبع نوری از پشت تابیده شود تا آسیبی به چشم وارد نشود.
ملانین علاوه بر رنگ دادن به پوست، چشم‌ها و موها، از پوست در برابر نور خورشید محافظت می‌کند. بدون ملانین کافی پوست توان محافظت از خود را نخواهد داشت.
افرادی که زالی دارند، زودتر دچار آفتاب سوختگی می‌شوند. بنابراین لازم است حتماً از کرم ضدآفتاب استفاده کنند.
منابع: روزنامه جام جم/موسسه فرهنگی دنیای تغذیه و سلامت
