بارداری دوره ای از تغییرات هورمونی و متابولیکی وسیع و شدید است که چون موقتی است- بدن قادر به تحمل آن می باشد. در طی این دوره تغییرات متعددی در پوست - ناخن و موها بروز می کند. ضایعات و تغییرات پوستی در طول بارداری فوق العاده شایع هستند. به علت شرایط خاص روحی و روانی زنان باردار- این تغییرات می توانند سبب بروز نگرانی هایی شوند که مربوط به زیبایی ظاهری- امکان عود در بارداری های بعدی- اثرات این تغییرات روی جنین و یا مجموعه ای از آنها باشد.
تمام تغییرات پوستی در دوران بارداری از اهمیت یکسانی برخوردار نیستند. برخی از ضایعات شایع می باشند و تقریباْ در تمام زنان باردار مشاهده میشود و یا برخی ضایعات که اختصاص به دوران بارداری دارد و بعد از زایمان از بین میروند. حاملگی می تواند بعضی بیماریهای پوستی که فرد قبلاْ به آن مبتلا بوده را تشدید یا تخفیف دهد. حال به تک تک این تغییرات اشاره ای می کنیم.
تیره شدن پوست (هیپرپیگمانتاسیون)
بدلیل تغییرات هورمونی و افزایش تولید ملانین از سلول های ملانین ساز درجات مختلفی از تیره شدن منتشر پوست در اکثر زنان باردار در فاصله هفته های اول تا نیمه بارداری مشاهده می شود. این تغییرات در زنان با پوست تیره تر مشهود تر است. مناطقی از بدن که بطور طبیعی تیره تر هستند بیشتر دچار این فرآیند میشوند و تیرگی در این نواحی بیشتر دیده میشود بخصوص نوک سینه ها و هاله حاشیه آن- نواحی تناسلی و خط میانی دیواره شکم که به آن خط سیاه گفته می شود.
همچنین گاهی این تغییرات در زیر بغل و کشاله ران ها نیز دیده میشود. این تغییرات بعد از دوران بارداری از بین می روند ولی ممکن است درجاتی از آن باقی بماند. همچنین خالهای تیره ممکن است کمی بزرگتر و تیره تر شوند و خالهایی که قبلاْ مورد توجه نبودند مشخص گردند. باید توجه داشت که این تغییرات در خالها بطور یکسان است و اگر تغییر خاصی در یک خال بوجود آید مثل بزرگ شدن - تیرگی شدید- و یا وجود علائمی مثل خارش - سوزش و یا خونریزی باید توسط یک متخصص پوست بررسی گردد.
ماسک حاملگی یا ملاسما در بیشتر از هفتاد درصد زنان باردار بخصوص در سبزه رنگ ها در نیمه دوم زمان حاملگی بوجود می آید.این ماسک یا تیرگی در نواحی مختلف صورت ظاهر میشود و بیشتر در لب بالا- گونه ها- چانه - پیشانی و روی بینی دیده میشود که بدنبال تماس با آفتاب شدت می یابد.
تیرگی معمولاْ به رنگ قهوه ای و بصورت قرینه می باشد. این تغییرات در زنان غیر باردار بدنبال استفاده از داروهای جلوگیری از حاملگی و یا گاهی بدون مصرف این داروها و حتی در مردان نیز ممکن است دیده شود. ماسک حاملگی بعد از زایمان از بین می رود و یا ممکن است با درجاتی از تیرگی باقی بماند.
مو
بیشتر زنان در زمان بارداری به درجاتی از پر موئی دچار میشوند که در صورت واضح تر از نواحی دیگر است. این پرموئی در نتیجه اثرات هورمونی دوران بارداری است و در فواصلی بعد از زایمان از بین میروند. در سر هم موها پر پشت تر میشوند و ریزش طبیعی مو هم کم میشود.
بعد از زایمان بدلیل برگشت وضعیت هورمونی به قبل از بارداری ؛ نسبت موهای در حال رشد نیز به حالت طبیعی بر میگردد و سه تا پنج ماه بعد از زایمان یک ریزش نسبتاْ زیاد مو را خواهیم داشت که علاوه بر اثرات افت هورمونهای دوران بارداری؛ اثرات تغذیه ای و کاهش املاح خونی بخصوص آهن و همچنین مسائل روحی و روانی بعد از زایمان نیز در این ریزش سهیم هستند.
شیر دادن جدا از مسائل تغذیه ای هیچ نقشی در ریزش مو ندارد و اگر مادری بطور صحیح تغذیه شود و کالری و ویتامین و آهن کافی به بدنش برسد با شیر دادن هیچ نوع اثری در بدن وی بوجود نمی آید. این ریزش بعد از زایمان با برگرداندن کمبود مواد خونی و تغذیه کافی معمولاْ بعد از چندین ماه بر طرف گردیده و تراکم موها به حد قبل از بارداری میرسد. در موارد نادری کمبود موهای ریزش کرده به حد قبل از بارداری نمی رسد که نیاز به بررسی بیشتر دارد. در صورتی که تا یک سال بعد از زایمان کمبود مو در سر و یا وجود موهای ضخیم در صورت و نواحی دیگر بدن که در دوره بارداری بوجود آمده از بین نرود باید بیمار از نظر هورمون آندروژن و وجود کیست و علل دیگر بررسی گردد.
ناخن ها
خانم های باردار معمولاْ از شکنندگی ناخن و ایجاد شیارهای عرضی در ناخن شکایت می کنند. و در مواردی ممکن است ناخن از بستر جدا شود. این تغییرات ناخن نیز به تغییرات هورمونی نسبت داده میشود. ولی باید علل دیگر این تغییرات در ناخن بررسی گردد. وجود خطوط تیره رنگ طولی در ناخن گرچه در دوران حاملگی ممکن است بوجود آید ولی رد کردن دیگر علل این خطوط تیره باید انجام گیرد.
غدد عرق
ترشحات غدد عرق در دوران بارداری در تمام سطح پوست بجز کف دست و پا افزایش دارد و بدلیل تغییرات هورمونی این دوره می باشد و به این دلیل زنان باردار بیشتر دچار عرق سوز میشوند.
غدد آپوکرین
این غدد بیشتر در نواحی زیر بغل و ناحیه تناسلی وجود دارند و مسئول بو بدن می باشند. در دوران بارداری ترشح این غدد کم میشود.
غدد چربی
در دوران حاملگی ترشح غدد چربی افزایش می یابد و بعد از زایمان به حد قبل از بارداری میرسد. اگر در این زمان این چربی های اضافی از سطح پوست شسته نشوند می تواند باعث بوجود آمدن جوش صورت گردند.
عروق پوست
تغییرات متعددی در ساختمان و عملکرد عروق پوست در طی بارداری ممکن است رخ دهد. از آنجا که این تغییرات منحصر به این دوره نیستند؛ در صورت بروز این تغییرات باید با یک متخصص پوست مشاوره گردد. این تغییرات شامل:
آنژیوم عنکبوتی: به شکل یک برجستگی یا هم سطحی قرمز رنگ به اندازه سر سنجاق که دارای یک قسمت مرکزی و در اطراف آن یکسری عروق قرمز ریز بطور شعاعی دیده میشود. بیشتر این ضایعات در نیمه فوقانی بدن دیده میشود و معمولاْ در ماه های دوم تا پنجم بروز می کند و بعد از زایمان نیز از بین میروند. این ضایعه عروقی در افراد دیگر نیز می تواند دیده شود ولی در دوران بارداری شیوع آن نسبتاْ زیاد است.
قرمزی کف دست: در زنان با پوست روشن بیشتر دیده میشود که بعلت تغییرات هورمونی و افزایش خونرسانی به سطح پوست می باشد ولی در بیماریهای دیگر نیز این پدیده بوجود می آید. زنان باردار با قرمزی کف دست اگر دارای علائم دیگر نیز باشند باید برای رد علل دیگر مورد بررسی قرار گیرند.
واریس :
وریدهای متسع (واریس) در پاها و هموروئید (بواسیر) از عوارض شایع حاملگی است و بعلت فشار جنین روی وریدهای بزرگ داخل شکمی و همچنین اثرات هورمونی زمان بارداری است. در صورتی که تورم و اتساع وریدی مشهود باشد با پزشک خود مشورت نمائید چون می تواند نتیجه مسمومیت حاملگی یا دیگر علل آن مثل ناراحتی قلبی باشد.
لثه ها
اکثر زنان باردار دچار قرمزی و تورم لثه ها میشوند بخصوص اگر بهداشت دهان و دندان بخوبی انجام نگیرد باعث دردناک شدن و زخمی شدن گردد. این تغییرات بعد از زایمان از بین می رود.
خطوط کشش یا استریا
پیدایش این خطوط در دوره بارداری یک یافته شایع می باشد. این خطوط در اکثر زنان باردار در ماه های ششم و هفتم حاملگی ابتدا در دیواره شکم ظاهر شده و بعداْ به میزان کمتری بر روی سینه ها نیز نمایان میشود.
در نواحی دیگر از جمله ران ها و بازوها با در صد کمتری این خطوط دیده می شود. علت بوجود آمدن این خطوط پوستی را به تغییرات زمان بارداری و افزایش جثه جنین و فشار آن روی پوست و کش آمدن پوست و در نتیجه پاره شدن بافت الاستین که مسئول کشش و نگهدارنده پوست است، نسبت می دهند. رنگ این خطوط در ابتدا قرمز تا صورتی و یا ارغوانی است و گاهی همراه با خارش می باشد. بعد از زایمان این خطوط تا حدی جمع میشوند ولی بطور کامل از بین نمی روند و معمولاْ به رنگ پوست در می آیند و کمی فرو رفته و چروکیده دیده میشوند. استریا معمولاْ یک مشکل ظاهری است.
ولی در مواردی که این خطوط وسیع باشند امکان زخمی شدن و عفونی شدن وجود دارد که باید مراقبت های خاصی انجام گیرد. استریا در موارد غیر بارداری نیز دیده میشود از جمله در پسر ها و دختران در سنین بلوغ که در ارتباط با افزایش سریعتر حجم بدن نسبت به رشد سطحی پوست است و در نواحی باسن، ران ها، کمر و سینه بوجود می آید.
آویزه های پوستی (تگ پوستی)
در اواخر حاملگی بصورت گوشت آویزان در نواحی گردن، صورت، سینه و زیر پستان برنگ صورتی یا هم رنگ پوست پدیدار می شود و شبیه زگیل می باشد. اندازه آنها می تواند کوچک به قطر سر سوزن تا اندازه یک نخود باشد و معمولاْ بعد از زایمان از بین می روند. باید آنها را از زگیل تشخیص داد چون اگر زگیل باشد باید بیشتر مورد توجه و درمان قرار گیرد.
بیماریهای شایع خاص دوران بارداری
یک خانم حامله علاوه بر بیماریهایی که یک فرد غیر حامله می گیرد به برخی بیماریهای خاص دوران بارداری نیز مبتلا می گردد.
خارش حاملگی:
حدود یک پنجم زنان باردار به درجاتی از خارش مبتلا میگردند. در اکثر موارد این خارش در زمینه یک بیماری پوستی شایع مثل کهیر، اکزما، حساسیت داروئی و یا ابتلا به بیماریهای قارچی یا انگلی مثل گال بوجود می آید ولی در اندکی از این خانمها خارش شدیدی وجود دارد که با هیچ ضایعه پوستی مشخصی همراه نیست که به آن خارش حاملگی می گویند.
در این حالت خارش در سه ماهه سوم حاملگی بوجود می آید و اغلب محدود به شکم است ولی گاهی منتشر میگردد و به دست و پا هم میرسد. علت خارش حاملگی اختلال در ترشح صفرا از کبد می باشد. این خارش بعد از زایمان از بین میرود ولی در حاملگی های بعدی و یا با مصرف قرص ضد بارداری عود می کند. خارش حاملگی تاثیری بر روی سلامت مادر (بجز خارش) و جنین ندارد.
بثورات کهیری حاملگی:
در اندکی از زنان باردار بروز می کند و بصورت ضایعات کهیری است. معمولاْ این حالت در ماه آخر حاملگی دیده میشود ولی میتواند زودتر نیز ظاهر شود. این بیماری در حاملگی های اول دیده میشود و بندرت در حاملگی های بعدی با شدت کمتری عود دارد.
علت آن دقیقاْ مشخص نشده ولی افزایش سن مادر و جنین را به آن نسبت میدهند. این بیماری بصورت ایجاد ضایعات کهیری شدیداْ خارش دار بیشتر در روی شکم نواحی خطوط پوستی (استریا) و در موارد نادری روی سینه، بازوها و ران ها ظاهر میشود. این ضایعات بعد از زایمان از بین میروند ولی بلافاصله بعد از زایمان ممکن است شدت آن افزایش یابد.
این بیماری تاثیری بر روند حاملگی و سلامت جنین ندارد و معمولاْ نوزادان متولد شده بزرگتر از حالت طبیعی هستند. این بیماری درمان و مراقبت خاصی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
