فرناز فاطمی، جراح و متخصص زنان و زایمان، فلوشیپ ناباروری و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا گفت: واژه سندرم یا نشانگان در مواردی به کار برده می‌شود یک اختلال یا بیماری با دو علامت یا بیشتر بروز یابد. تخمدان پلی‌کیستیک نیز دست‌کم با دو علامت همزمان بروز می‌یابد و تشخیص داده می‌شود و به همین دلیل، سندرم نامیده می‌شود.
این فلوشیپ ناباروری درباره عوامل بروز این سندرم عنوان کرد: اگرچه مطالعات و پژوهش‌های متعددی درباره سندرم تخمدان پلی‌کیستیک انجام شده، اما هنوز علت اصلی بروز آن ناشناخته است. با توجه به پژوهش‌های انجام‌شده می‌توان گفت عوامل ژنتیکی یا عوامل محیطی و یا ترکیبی از این دو می‌تواند علت بروز این سندرم باشد.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا درباره علائم و تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک توضیح داد: تشخیص این سندرم بر اساس علائم است و زمانی تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک مطرح می‌شود که خانمی دو علامت از سه علامت اصلی این سندرم را داشته باشد.
او افزود: شایع‌ترین علامت این سندرم که تقریباً در همه مبتلایان دیده می‌شود، اختلالات قاعدگی است که به صورت بی‌نظمی در قاعدگی بروز می‌کند. البته بی‌نظمی در قاعدگی هم شامل قاعدگی‌های زود به زود و هم دیر به دیر است. اما در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک معمولاً قاعدگی دیر به دیر است. یعنی خانم کمتر از ۹ پریود در سال دارد یا فاصله بین پریودهایش بیش از ۳۵ روز است. یکی از عوارض این پریود‌های دیر به دیر این است که معمولاً خونریزی قاعدگی شدید و طولانی است و گاه ممکن است خانم پس از ۳ یا ۴ ماه پریود شود و این پریود حتی تا ۲ هفته طول بکشد.
فاطمی بروز علائم بالینی ناشی از افزایش سطح هورمون‌های مردانه را علامت اصلی دیگر سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دانست و گفت: یکی دیگر از سه علامت اصلی این سندرم افزایش سطح آندروژن یا هورمون‌های مردانه است. البته این افزایش لزوماً نباید در آزمایش خون مشخص شود، زیرا حساسیت این آزمایش بالا نیست و نتایج در آزمایشگاه‌های مختلف، ممکن است متفاوت باشد.
او ادامه داد: بنابراین، ما به علائم بالینی این افزایش توجه می‌کنیم. مهم‌ترین علامت افزایش هورمون‌های مردانه هیرسوتیسم یا افزایش مو‌های زائد ضخیم و مردانه در صورت و بدن است. علائم دیگر افزایش آندروژن در زنان، ریزش موی سر با الگوی مردانه و جوش و آکنه مقاوم به درمان است.
این متخصص زنان با اشاره به نمای پلی‌کیستیک تخمدان‌ها در سونوگرافی به‌عنوان علامت سوم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، افزود: در مبتلایان به این سندرم تخمدان‌ها در سونوگرافی بزرگ‌تر از حد معمول‌اند و حاشیه تخمدان‌ها پر از فولیکول‌های ریز است. یادآوری این نکته ضروری است که اگرچه عبارت پلی‌کیستیک به وجود کیست دلالت دارد، ولی در واقع منظور همان فولیکول‌های ریز است.
فاطمی در ادامه یادآور شد: همان‌طور که گفته شد، اگر خانمی دو علامت از این سه علامت اصلی را داشته باشد، تشخیص سندرم تخمدان پلی‌کیستیک برای او مطرح می‌شود. اما در کنار این سه علامت اصلی، علائم دیگری همچون چاقی، که در اغلب مبتلایان دیده می‌شود، ناباروری، اختلالات خوردن، اختلالات خواب و افسردگی نیز در مبتلایان به این سندرم دیده می‌شود.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا درباره میزان و سن شیوع این بیماری گفت: در مطالعات و پژوهش‌های مختلف، شیوع این سندرم بین پنج تا بیست درصد گزارش شده است. اما ما در مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا که یک مرکز ارجاعی است، با شیوع بیش از ۲۰ درصد مواجه‌ایم. سن بروز علائم هم پس از سن بلوغ است. در واقع ممکن است دخترخانمی از همان دوران جنینی مبتلا به این سندرم باشد، اما پس از بالغ شدن علائم آن بروز می‌یابد.
این فلوشیپ ناباروری درباره درمان این سندرم عنوان کرد: ابتدا باید بیان کنم که متأسفانه برای این اختلال درمان قطعی و دائمی وجود ندارد. یعنی مبتلایان به این سندرم نیاز به کنترل دائمی و درمان علامتی دارند تا سنین یائسگی که تخمدان‌ها کوچک شوند و ذخیره تخمدان کاهش یابد. بنابراین، بیماران نباید انتظار داشته باشند که با مصرف یک دوره دارو، این اختلال برطرف شود و همان‌طور که عرض کردم، درمان‌های ما بر اساس علامت است.
فاطمی در ادامه در خصوص درمان‌های سندرم تخمدان پلی‌کیستیک عنوان کرد: مهم‌ترین و نخستین گام درمان در مبتلایان به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک کاهش وزن و اصلاح سبک زندگی است. اصلاح سبک زندگی شامل اصلاح عادات نادرست تغذیه، خواب، تحرک و ... است. در زمینه کاهش وزن هم ما توقع زیادی از بیماران نداریم و اگر فقط پنج تا ده درصد از وزن خود را کم کنند، خودشان شاهد بهبود علائم این سندرم خواهند بود.
این متخصص زنان با اشاره به درمان علامتی در مبتلایان به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک افزود: همان‌طور که گفتم، رویکرد درمانی ما مبتنی بر شکایت بیمار است. مثلاً اگر خانمی با شکایت بی‌نظمی قاعدگی به ما مراجعه کند، از درمان دارویی هورمونی، یعنی قرص‌های ترکیب استروژن و پروژسترون و یا فقط پروژسترون استفاده می‌کنیم. اگر شکایت اصلی رشد مو‌های زائد و آکنه باشد، از همان دارو‌های هورمونی پیش‌گفته به همراه دارو‌های ضدآندروژن استفاده می‌کنیم و ممکن است لیزر مو‌های زائد را توصیه کنیم. اما اگر مشکل اصلی خانم ناباروری باشد، رویکرد ما متفاوت خواهد بود.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در خصوص درمان ناباروری در مبتلایان به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک گفت: یک باور اشتباه وجود دارد که همه مبتلایان به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک باید برای بارداری آی وی اف انجام دهند. این باور کاملاً نادرست است. همان‌طور که گفته شد، علت اصلی ناباروری مبتلایان به این سندرم، اختلال تخمک‌گذاری است. گاهی فقط با پنج تا ده درصد کاهش وزن، بی‌نظمی قاعدگی در خانم مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک برطرف می‌شود و بدون هیچ درمانی، می‌تواند باردار شود. اگر این کاهش وزن مؤثر نبود، ما علت ناباروری را به دقت بررسی می‌کنیم و اگر آزمایش اسپرم آقا نرمال بود و لوله‌های فالوپ خانم نیز سالم بود، از روش‌های ساده، یعنی تجویز دارو‌های تحریک تخمک‌گذاری استفاده می‌کنیم و با سونوگرافی کنترل می‌کنیم که آیا فولیکول‌ها رشد مناسب دارند. اگر این روش نتیجه‌بخش نبود، مرحله بعد آی یو آی و در صورت ناموفق بودن، مرحله آخر انجام آی وی اف است.
فاطمی با اشاره به ضرورت تشخیص و کنترل سندرم تخمدان پلی‌کیستیک از سنین نوجوانی بیان کرد: متأسفانه باور اشتباهی در میان برخی خانواده‌ها وجود دارد که دختران پیش از ازدواج نباید به متخصص زنان مراجعه کنند و یا مصرف دارو‌های هورمونی ممکن است در آینده باعث ناباروری دختران شود. این باور‌ها کاملاً نادرست است. دارو‌های هورمونی موجب ناباروری نمی‌شوند و مهم‌تر از آن، در صورتی که علائم این سندرم کنترل نشود، در آینده ممکن است عوارض جدی مانند ناباروری برای دخترخانم به دنبال داشته باشد. بنابراین، اگر دخترخانم نوجوانی دو علامت از سه علامت اصلی گفته‌شده را داشت، باید به پزشک مراجعه کند.
او افزود: البته، باید توجه داشت که ممکن است از زمان بلوغ یعنی نخستین پریود تا دو سال بی‌نظمی در قاعدگی وجود داشته باشد که طبیعی و ناشی از عدم هماهنگی عملکرد هورمون‌های مغزی و تخمدانی است. اما پس از آن اختلالات قاعدگی باید جدی گرفته شود. زیرا اگر مثلاً دختر خانمی ۴ یا ۵ ماه قاعدگی نداشته باشد، پس از آن ممکن است خونریزی شدید و طولانی داشته باشد که چنین وضعیتی می‌تواند باعث بروز کم‌خونی در او شود و همچنین قاعدگی دیر به دیر با افزایش ضخامت دیواره رحم همراه است که می‌تواند در آینده زمینه‌ساز بروز سرطان رحم شود. البته خوشبختانه، ما در کلینیک تخصصی سندرم تخمدان پلی‌کیستیک در مرکز ابن‌سینا مراجعان نوجوان و جوان زیادی داریم که تحت نظر تیم تخصصی این کلینیک هستند.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در پایان خاطرنشان کرد: سبک زندگی سالم مهم‌ترین رکن در کنترل علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است. حتی اگه خانم دچار چاقی نباشد، عادات نادرست مانند دیر به خواب رفتن و دیر از خواب برخاستن، صبحانه نخوردن، تحرک نداشتن و مصرف غذا‌های آماده و چرب می‌تواند باعث تشدید علائم این سندرم شود. بنابراین، مهم است که خانم‌هایی که اضافه‌وزن دارند، حتماً با مشاوره با یک متخصص تغذیه و دریافت یک رژیم غذایی مناسب وزن خود را کاهش دهند و همه مبتلایان به این سندرم، فارغ از وزن، یک سبک زندگی سالم همراه با روزانه دست‌کم نیم ساعت ورزش در پیش بگیرند.
