خستگی در ورزش و راه های مبارزه با آن

خستگی در ورزش و راه های مبارزه با آن
یکی از مواردی که امروزه متخصصین علوم ورزشی را وادار به تحقیق کرده , عارضه مهم خستگی است . همانطوری که می دانیم خستگی بر ادامه ورزش اثر نامطلوب گذاشته, از کیفیت کار ورزشکاران می کاهد، این امر ورزشکاران و بخصوص مربیان را وادار می سازد تا تحقیق کنند و بفهمند که چگونه می توان با خستگی مبارزه نمود و شدت آن را کاهش داد و بعد از تمرین سریع تر آن را از بدن دفع کرد ؟

باید متذکر شد که خستگی می تواند ریشه روانی یا بیماری داشته باشد , ولی ما در اینجا درباره خستگی حاصل از فعالیت های ورزشی بحث خواهیم کرد .
در مورد تعریف خستگی باید گفته شود : (( حالت ناخوشایندی است که در بدن به وجود می آید . ))
حال برای آنکه راه های مبارزه با این حالت را بدانیم , به علتهای فیزیولوژیک خستگی و انواع آن خواهیم پرداخت .
انواع خستگی و علتهای هر یک :
به طور کلی دو نوع خستگی وجود دارد ۱ خستگی هوازی ۲ خستگی غیر هوازی .
خستگی هوازی: نوعی از خستگی است که در اثر فعالیت های هوازی به وجود می آید و علل آن به شرح زیر است :
-کم شدن سطح گلوکز خون در اثر فعالیت که در نتیجه کمبود گلیکوژن جگر و عضله است .
-کم شدن آب بدن به علت بالا رفتن سطح متابولیسم و عمل تعریق
-کم شدن نمک بدن
-افزایش حرارت بدن
-عدم توازن بین یونهای سدیم و پتاسیم
و بالاخره کاهش بازده قلب به علت افزایش نیاز اندام ها , که در هر ضربه قادر نیست خون کافی به -اندامهای بدن برساند , نمونه خستگی هوازی را می توان در دوهای ماراتن و ۰۰۰/۱۰ متر مشاهده نمود.
خستگی غیر هوازی : نوعی دیگر از خستگی است که در اثر فعالیت های غیر هوازی به وجود می آید . علل آن عبارتند از :
-کمبود اکسیژن
-زیاد شدن حالت اسیدی خون که در اثر بالا رفتن مقدار اسید لاکتیک می باشد . این اسیدی شدن خون سبب بوجود آوردن اختلالاتی در امر انقباض عضلانی میگردد , بدین ترتیب ماده ای را که در انتهای سیناپس های عصبی ترشح می شود ( اسیتل کولین ) , تحت تاثیر قرار می دهد و چون این ماده در عمل انقباض نقش مهمی دارد کارش مختل گشته , انقباض خوبی انجام نمیگیرد .
-کمبود مواد قندی و کاهش آن در اثر فعالیت و ندادن استراحت های حساب شده در جهت ترمیم ATP PC از دست رفته در فعالیت های شدید و کوتاه مدت . نمونه خستگی غیر هوازی را میتوان در کشتی به خوبی مشاهده کرد .
در مورد علائم ظاهری خستگی باید گفت که کبود شدن پوست بدن , افزایش حرارت , احساس درد , کوفتگی و تشنگی از علائم مشخصه خستگی است .
راه های مبارزه با خستگی
بطور کلی باید متذکر شد که افراد ورزشکار قادرند ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از غیر ورزشکاران اسید لاکتیک را در بدن تحمل نمایند . بطور مثال در حالت عادی مقدار اسید لاکتیک خون ۱۰ میلی گرم در ۱۰۰ سی سی است , این مقدار در هنگام فعالیت های شدید به ۲۰ برابر خود ( ۲۰۰ میلی گرم در ۱۰۰ سی سی ) میرسد , آزمایش نشان داده است که تنها ورزشکاران قادراند در چنین شرایطی فعالیت نموده , اسید لاکتیک را تحمل نمایند .

در تمریناتی که بیش از یک ساعت به طول می انجامد داشتن گلیکوژن کافی یکی از شرایط موفقیت ورزشکاران محسوب می گردد .
کریستین و هنسن ( Christensen , Hensen ) از تحقیقاتی که بر روی افراد ورزشکار انجام دادند چنین نتیجه گرفتند که اگر ورزشکاران مواد قندی مصرف نمایند , مقاومتشان در مقابله با خستگی بیشتر از هنگامی است که مواد چربی و یا پروتئینی مصرف کرده باشند.

بطوری که در آزمایش نشان داده شده است دوچرخه سوارانی که مواد قندی مصرف کرده بودند , توانستن ۲۴۰ دقیقه تمرین کنند , حال آنکه دوچرخه سوارانی که مواد چربی مصرف نموده بودند فقط ۷۵ دقیقه تمرین کردند و سپس خسته شدند . در اینجا چندین راه مبارزه با خستگی پیشنهاد می شود :
روزه مواد قندی
این عمل برای افزایش گلیکوژن عضله و بدن انجام می گیرد , بدین ترتیب که پس از یک تمرین شدید , گلیکوژن ذخیره شده در عضله را استفاده می کنیم تا حدی که هیچگونه اثری از گلیکوژن در عضله باقی نماند , سپس به مدت ۲ تا ۳ روز به ورزشکار هیچگونه مواد قندی نمدهیم و فقط چربی و پروتئین برایش در نظر می گیریم.

در طول این مدت بهتر است ورزشکار تمرینات بسیار سبکی انجام دهد . بعد از این مدت به او مقدار بسیار زیادی مواد قندی می خورانیم که این عمل سبب بالا رفتن ذخایر گلیکوژن در عضله گشته , مقدار آن به ۲ تا ۳ برابر افزایش می یابدالبته این عمل با محدودیتهایی نیز همراه است که هر مربی باید آن را در نظر بگیرد , از جمله باید حساسیت افراد نسبت ماد قندی را بشناسد و مطوئن شود که هیچ کدام از آنها مرض قند ( دیابت ) یا بیماری های قلبی نداشته باشند .
تمرینات سوپرماکزیمال ( فوق شدید )
از قبیل طناب زدن با شدت هر چه تمام تر , بالا رفتن از طناب و پله و نظایر آن . بکار گرفتن اصول فرابر (Overload Principles ) در تمرینات مختلف , تحمل افراد را در مقابل خستگی بالا می برد .
تمرینات در حالت خستگی
در آخر جلسه تمرین , از ورزشکاران خواسته شود تا به مدت نیم ساعت تمرینات سنگین انجام دهند . این امر سبب می شود که تحمل آنان در مقابل اسید لاکتیک بیشتر شود .
تمرینات هوازی در بین استراحت ها
به منظور از بین بردن اسید لاکتیک در ورزش های غیر هوازی ( مثل کشتی ) که میزان تولید اسید لاکتیک در آن زیاد می باشد , فعالیت های هوازی با شدت کم حائز اهمیت هستند تا بدین ترتیب اسید لاکتیک را بعنوان منبع انرژی سوزانده , از بین ببریم .
دادن آب و مواد قندی در بین نیمه های بازی و در فواصل مسابقات و تمرینات .
نگه داشتن حالت پایدار در تمرینات و ساختن حالت پایداری جدیتر .
بعد از ۲ تا ۳ دقیقه فعالیت ورزشی بدن از نظر فیزیولوژی به مرحله ای می رسد که به آن حالت پایدار می گویند . در این وضعیت , تعداد ضربان قلب و تنفس به حد ثابتی می رسد , بدن از نظر مصرف اکسیژن هیچگونه کمبودی ندارد و مقدار اسید لاکتیک و فشار خون نیز به یک حد ثابت میرسد . انرژی لازم برای فعالیت ورزشی در حالت پایدار بوسیله عضلات مخطط تامین می شود .
حال اگر ورزشکاران سعی کنند که در تمرینات حالت پایدار را حفظ نمایند , خستگی دیر تر حاصل می شود . اگر فرض کنیم که در حالت پایدار ضربان فردی برابر ۱۴۲ باشد , بعد از مدتی تمرین فرد قادر خواهد بود با ضربان ۱۴۸ حالت پایدار بدنش را حفظ نماید . نتیجتا کیفیت کار ورزشکار بیشتر خواهد شد و ورزشکار با وضعیت پایدار جدیدتر کار خود را ادامه خواهد داد . باید توجه داشت که در حالت پایدار , بدهی اکسیژن کماکان موجود می باشد ولی مقدار آن ناچیز است . 
منبع:aftabir.com