اختصاصی تابناک باتو ــ یک مطالعه جدید نشان می‌دهد «سلول‌های زامبی» که با فرآیندهای افزایش سن و پیری مرتبط هستند، در بهبود بافت‌های آسیب‌دیده نیز نقش مهمی را ایفا می کنند. بنابراین از بین بردن این سلول ها می‌تواند جنبه‌های منفی بسیاریل نیز به همراه داشته باشد.
سلول‌های زامبی که از نظر علمی به عنوان سلول‌های پیر نیز شناخته می‌شوند، سلول‌هایی هستند که در نتیجه آسیب یا استرس اکسیداتیو ایجاد می‌شوند. اما موضوع عجیب در رابطه با این سلول‌ها آن است که آن‌ها نه تنها تکثیر نمی‌شوند، بلکه از بین هم نمی‌روند. از نظر عملکردی، این سلول‌ها با ترشح مولکول هایی، سلول‌های ایمنی را احضار کرده و باعث التهاب می‌شوند. سیستم ایمنی این سلول‌ها را از بدن پاک می‌کند، اما با افزایش سن، کارایی سیستم ایمنی کمتر می‌شود. بنابراین، این سلول‌ها انباشته می‌شوند و التهاب را تحریک میکنند که درنتیجه می‌توانند سبب افزایش احتمال بروز بیماری‌هایی همچون سرطان، آلزایمر و حتی آرتروز شوند.
اما سلول‌های زامبی همیشه مضر نیستند.
مطالعه جدیدی که روی موش‌های آزمایشگاهی و سلول‌های انسانی انجام شده است، نشان می‌دهد که پس از آسیب به بافت ریه، سلول‌های پیر با تحریک سلول‌های بنیادی به رشد و ترمیم بافت کمک میکنند. محققان در ۱۳ اکتبر در ژورنال Science گزارش دادند که از بین بردن این سلول‌ها با داساتینیب و کوئرستین (DQ) - دو دارو که به عنوان یک درمان بالقوه برای مبارزه با پیری و بیماری‌های مرتبط با افزایش سن مورد مطالعه قرار گرفته اند – می‌تواند عملکرد ترمیمی این سلول‌ها را مختل کند.
دکتر تین پنگ، نویسنده ارشد این مطالعه و استادیار دانشگاه کالیفرنیا، می‌گوید: «ما نخستین آزمایشگاهی نیستیم که پیری را به‌عنوان یکی از فرآیندهای دخیل در بهبود آسیب بافتی مورد مطالعه قرار داده ایم.» مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴ در مجله Developmental Cell نشان داد که سلول‌های زامبی به ترمیم زخم‌های پوستی کمک میکنند؛ اما درمقابل ترمیم این بافت می‌تواند توسط دارو‌های کشنده سلول‌های زامبی یا «سنولیتیک‌ها» مختل شود.
دکتر پنگ در مصاحبه‌ای به Live Science بیان داشت که استفاده از داروی سنولیتیک می‌تواند هزینه‌های جبران ناپذیری داشته باشد؛ بنابراین دارو‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که اثرات بد سلول‌های زامبی را بدون مختل کردن اثرات خوب آن‌ها مسدود کنند.
چگونه سلول‌های زامبی بافت‌های آسیب دیده را بهبود می‌بخشند؟
برای یافتن سلول‌های پیر در ریه، محققان موش‌ها را دستکاری ژنتیکی کردند تا نشانگر‌هایی از جنس فلورسنت را روی ژن کد کننده پروتئین «p۱۶» - پروتنینی که در بسیاری از سلول‌های پیر، بیش از حد فعال است – قرار دهند. از این رو، هر زمان که یک سلول این ژن را روشن و بیان می‌کرد، پروتئین‌های فلورسنت را نیز تولید می‌کرد. به همین سبب، ردیابی ژن مدنظر به آسانی صورت می‌گرفت.
دکترپنگ بیان داشت که محققان از تکنیکی برای تقویت سیگنال‌های دریافتی از نشانگر‌های فلورسنت استفاده کردند. از این رو، با تقویت این سیگنال‌ها می‌توانستند سلول‌هایی که سطوح پایینی از p۱۶ را نیز بیان میکنند، مورد ارزیابی قرار دهند.
سلول‌های دارای ژن فلورسنت اندکی پس از تولد در ریه‌های موش نسل بعد ظاهر شد و تعداد آن‌ها در طول عمر این زاده‌ها افزایش یافت. این سلول‌ها شامل فیبروبلاست‌های سازنده بافت همبند و همچنین سلول‌های ایمنی بودند که در ناحیه‌ای تحت عنوان غشای پایه قرار داشتند که به طور طبیعی پوشش کیسه‌های هوایی ریه‌ها، لوله‌های هوا و رگ‌های خونی را پشتیبانی میکنند. این ناحیه از ورود مواد شیمیایی و پاتوژن‌های مضر به ریه‌ها جلوگیری می‌کند و در عین حال اجازه می‌دهد تا اکسیژن به جریان خون انتقال یابد. به طور طبیعی، سلول‌های حامل ژن p۱۶ به عنوان نگهبانان این رابط حیاتی عمل میکنند.
پس از آسیب، سلول‌های ایمنی برای ترمیم وارد عمل می‌شوند و سیگنال‌هایی را منتشر میکنند که سلول‌های حامل ژن p۱۶ را به محل آسیب جذب کنند. تعداد سلول‌های ایمنی در ناحیه آسیب دیده افزایش می‌یابد و فیبروبلاست‌ها ترکیباتی را ترشح میکنند که سلول‌های ایمنی بیشتری را احضار و در عین حال رشد سلول‌های بنیادی را تحریک میکنند. محققان دریافتند دادن داروی DQ به موش‌ها این آبشار سیگنال دهی را قطع می‌کند و در نتیجه از رشد سلول‌های بنیادی جلوگیری می‌کند.
علاوه بر این، سلول‌های حامل ژن p۱۶ استخراج‌شده از ریه‌های اهدایی انسان نیز می‌توانند رشد سلول‌های بنیادی را - حداقل در ظروف آزمایشگاهی - تقویت کنند. این یافته نشان می‌دهد که مشابه آنچه که در موش‌ها دیده شد، دارو‌هایی مانند DQ می‌توانند روند بهبود آسیب بافتی را در انسان مختل کنند.
دکتر دنی رو، استادیار گروه جراحی در دانشگاه بوستون، گفت: «درمان‌های احتمالی برای مبارزه با پیری در حال حاضر تحت آزمایش‌های بالینی متعددی است و به طور کلی، دانشمندان به‌دنبال نشانه‌های احتمالی بوده‌اند که سنولیتیک‌ها در بهبودی آسیب بافتی، اختلال ایجاد میکنند.» او همچنین افزود که: «تحقیقات جدید نشان می‌دهد که در نظر گرفتن احتیاط در این مسئله ضروری است.»
این مطالعات چه تاثیری بر روند تولید دارو‌های ضدپیری خواهد داشت؟
اگرچه برخی از مطالعات نشان داده اند که داروی سنولیتیک در ترمیم آسیب ریه‌ها و زخم‌های پوستی اختلال ایجاد می‌کند، اما در مقابل برخی از مطالعات نتایج متفاوتی در بافت‌های دیگر دریافت کرده اند. برای مثال، برخی از مطالعات حاکی از آن هستند که این دسته دارو‌ها باعث تسریع بهبودی در استخوان‌های شکسته می‌شوند.
دکتر ساندیپ خوسلا، مسئول آزمایشگاه پوکی استخوان و زیست شناسی استخوان در مایوکلینیک، که بر یکی از مطالعات قبلی در حوزه شکستگی استخوان نظارت می‌کرد، گفت: «ترمیم بافت استخوان با ریه و پوست تا حدی متفاوت است.»، اما دکتر خوسلا از فرضیه دیگری حمایت می‌کند.
در مطالعات صورت گرفته روی ترمیم آسیب‌های بافت‌های ریه و پوست، محققان سنولیتیک را به صورت روزانه تجویز کرده بودند، اما در مطالعات حوزه شکستگی استخوان، فواصل طولانی تری بین مصرف دوز وجود داشت. دکتر خوسلا گفت: «این رویکرد‌های مطالعاتی ممکن است به یک استراتژی درمانی مفید ضربه بزند.» وی گفت: «برای توسعه بالینی یک رویکرد درمانی، توجه به میزان دوز دارو بسیار حائز اهمیت است.»
دکتر خوسلا همچنین افزود: «این مطالعه همچنین سوالاتی را در مورد اینکه چه نوع سلول‌های زامبی می‌توانند در مواجه با دارو عملکرد بهتری نشان دهند نیز ایجاد می‌کند.»
دکتر پنگ گفت که در حوزه پیری، سلول‌های زامبی در طیفی از جوان‌ترین تا پیرترین آن‌ها قرار دارند. در موش‌های مسن سلول‌های زامبی به شدت التهاب‌زا به نظر می‌رسند، اما دکتر پنگ و همکارانش همچنان در حال بررسی چگونگی تأثیر این گونه سلول‌ها بر بهبود و ترمیم بافت هستند.
مترجم: شایسته کوکبی حمیدپور
