عوامل موثر بر رشد کودک و رشد اولیه او تحت تاثیر طیف گسترده‌ای از عوامل بیولوژیکی و محیطی قرار دارد. عوامل بیولوژیکی می‌توانند نقش مهمی در رشد اولیه داشته باشند.
این عوامل به دو صورت مثبت و منفی بر کودک تاثیر می‌گذارد. آن‌ها می‌توانند کودکان را در سراسر رشدشان تحت تاثیر قرار دهند، به‌ویژه در زمان‌های بحرانی مانند دوره قبل از تولد و اوایل کودکی.
تحقیقات نشان می‌دهد که عوامل پیش از تولد بر رشد زبانی تاثیر می‌گذارند و عوامل پس از زایمان به رشد شناختی کودک کمک می‌کنند.
عوامل بیولوژیکی شامل تاثیرات ژنتیکی، شیمی مغز، سطح هورمون، تغذیه و جنسیت است. در ادامه این مقاله، به تغذیه، جنسیت و ... و چگونگی تاثیر آن‌ها بر رشد، نگاهی دقیق‌تر می‌اندازیم.
بیشتر بخوانید: تغذیه کودک شش ساله، چگونه باید باشد؟
عوامل موثر بر رشد کودک
عوامل موثر بر رشد کودک عبارتند از:
1- تغذیه
تغذیه مناسب، یک عامل حیاتی در رشد کلی کودک است. قبل از تولد، رژیم غذایی و سلامت مادر نقش کلیدی دارد.
مثلا مصرف 400 میکروگرم اسید فولیک در روز به مدت سه ماه قبل از لقاح و در اوایل بارداری، به طور قابل توجهی خطر برخی از نقص‌های مادرزادی مغز نوزاد مانند آنسفالی و ستون فقرات (اسپینا بیفیدا) را کاهش می‌دهد.
این نقایص مادرزادی در چند هفته اول بارداری رخ می‌دهد، به همین دلیل است که برای زنان در سنین باروری مهم است که مطمئن شوند روزانه حداقل 400 میکروگرم اسید فولیک دریافت می‌کنند.
صبر کردن تا زمانی که یک زن بفهمد باردار است، ممکن است خیلی دیر باشد.
بیشتر بخوانید: تغذیه در دوران حاملگی، اسنک های خوشمزه
2- جنسیت
اکثر افراد دارای 23 جفت کروموزوم در سلول‌های خود هستند (به استثنای سلول‌های تولید مثلی خاص به نام گامت). 22 جفت اول «اتوزوم» نامیده می‌شوند که در پسران و دختران یکسان است. بنابراین، جنس نر و ماده بیشتر از یک سری ژن مشترک را به اشتراک می‌گذارند.
جفت 23 کروموزوم، چیزی است که جنسیت یک فرد را تعیین می‌کند. پسران معمولا یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارند در حالی که دختران دارای دو کروموزوم X هستند. به همین دلیل تفاوت‌های جنسیتی در سطح بیولوژیکی در کروموزوم Y یافت می‌شود.
دخترهایی که سطح آندروژن بالایی دارند، معمولا نسبت به دخترهایی که سطح آندروژن طبیعی دارند، ویژگی‌های مردانه کلیشه‌ای جنسیتی بیشتری از خود نشان می‌دهند.
جنسیت می‌تواند به طرق مختلف بر رشد کودک تاثیر بگذارد. مثلا پسرها تمایل به رشد و یادگیری متفاوت از دختران و سطح آمادگی مدرسه پایین‌تری دارند.
بدن کودک دارای اندام‌های تولید مثلی متمایز است و با تولید هورمون‌های جنسی خاص که در تفاوت‌های جنسیتی نقش دارند، بیشتر متمایز می‌شود.
پسرها معمولا آندروژن (هورمون‌های جنسی مردانه) بیشتری تولید می‌کنند، در حالی که زن‌ها استروژن (هورمون‌های جنسی زنانه) تولید می‌کنند.
دانشمندان تاثیر مقادیر بیش از حد هورمون‌های جنسی را بر رفتار کودک بررسی کرده‌اند.
آن‌ها دریافته‌اند که پسرهایی که سطح آندروژن بالاتر از حد نرمال دارند، بازی و رفتاری مشابه با همسالان مرد خود با سطح آندروژن طبیعی دارند.
با این حال، دخترهایی که سطح آندروژن بالایی دارند، معمولا نسبت به دخترهایی که سطح آندروژن طبیعی دارند، ویژگی‌های مردانه کلیشه‌ای جنسیتی بیشتری از خود نشان می‌دهند.
3- وراثت
وراثت عبارت است از انتقال خصوصیات جسمانی از والدین به فرزندان از طریق ژن آن‌ها.
وراثت، تمام جنبه‌های ظاهری مانند قد، وزن، ساختار بدن، رنگ چشم، بافت مو و حتی هوش و استعدادها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و چاقی می‌توانند از طریق ژن‌ها منتقل شوند و رشد و تکامل کودک را تحت تاثیر قرار دهند.
بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و چاقی می‌توانند از طریق ژن‌ها منتقل شوند و رشد و تکامل کودک را تحت تاثیر قرار دهند.
با این حال، عوامل محیطی و پرورش می‌تواند بهترین نتیجه را از ویژگی‌های موجود در ژن‌ها به ارمغان بیاورد.
4- محیط زیست
محیط، نقش مهمی در رشد کودکان دارد و مجموع تحریکات جسمی و روانی کودک را نشان می‌دهد.
برخی از عوامل محیطی موثر بر رشد اولیه دوران کودکی، شامل محیط فیزیکی و شرایط جغرافیایی مکانی است که کودک در آن زندگی می‌کند، همچنین محیط اجتماعی و روابط او با خانواده و همسالان هم تاثیرگذار است.
به راحتی می‌توان فهمید که کودکی که خوب تربیت شده، از کودکی که خوب تربیت نشده، بهتر عمل می‌کند.
درس خواندن در یک مدرسه خوب و حضور در یک خانواده دوست‌داشتنی، مهارت‌های اجتماعی و بین فردی قوی را در کودکان ایجاد می‌کند که آن‌ها را قادر می‌سازد در زمینه‌های دیگر مانند تحصیلات و فعالیت‌های فوق برنامه، سرآمد باشند.
این موضوع برای کودکانی که در محیط‌های پر استرس بزرگ می‌شوند متفاوت خواهد بود.
بیشتر بخوانید: یک مدرسه خوب باید چگونه باشد؟ صدای دکتر
5- ورزش و سلامتی
منظورمان از ورزش به زمان بازی و فعالیت‌های ورزشی عادی است که به بدن کمک می‌کند قدرت عضلانی و توده استخوانی را افزایش دهد.
ورزش مناسب به کودکان کمک می‌کند تا به خوبی رشد کنند و به موقع یا زودتر به نقاط عطف برسند.
ورزش همچنین آن‌ها را سالم نگه می‌دارد و با تقویت سیستم ایمنی با بیماری‌ها مبارزه می‌کند، به‌خصوص اگر بیرون از خانه بازی کنند.
بازی در فضای باز کودکان را در معرض میکروب‌هایی قرار می‌دهد که به آن‌ها در ایجاد مقاومت و جلوگیری از آلرژی کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: وسایل ورزشی کودکان، لیست قیمت و انواع آن
5- تاثیر خانوادگی
خانواده‌ها بیشترین تاثیر را در تربیت کودک و تعیین راه‌های رشد روانی و اجتماعی دارند. خواه توسط والدین، پدربزرگ و مادربزرگشان بزرگ شده باشند یا سرپرست خانواده، به محبت، مراقبت و ادب اولیه نیاز دارند تا به عنوان افراد سالم رشد کنند.
خانواده‌هایی که از کودکان سوء‌استفاده می‌کنند یا آن‌ها را نادیده می‌گیرند، بر رشد مثبت آن‌ها تاثیر می‌گذارند.
مثبت‌ترین رشد زمانی مشاهده می‌شود که خانواده‌ها از طریق فعالیت‌هایی مانند خواندن برای کودکان، بازی با آن‌ها و گفتگوهای عمیق و معنادار، زمان، انرژی و عشق را برای رشد کودک سرمایه‌گذاری کنند.
خانواده‌هایی که از کودکان سوء‌استفاده می‌کنند یا آن‌ها را نادیده می‌گیرند، بر رشد مثبت آن‌ها تاثیر می‌گذارند.
این کودکان ممکن است به افرادی تبدیل شوند که مهارت‌های اجتماعی ضعیفی دارند و در بزرگسالی در برقراری ارتباط با افراد دیگر مشکل دارند.
فرزندپروری هلیکوپتری هم تاثیرات منفی دارد چون کودکان را حتی در جوانی به والدین وابسته می‌کند و نمی‌توانند به تنهایی با مشکلات زندگی کنار بیایند.
بیشتر بخوانید: والدین هلیکوپتری چه کسانی هستند؟
6- تاثیرات جغرافیایی
جایی که شما زندگی می‌کنید تاثیر زیادی بر چگونگی رشد فرزندان دارد.
مدارسی که کودکان در آن‌ها تحصیل می‌کنند، محله‌ای که در آن زندگی می‌کنند، فرصت‌های ارائه‌شده توسط جامعه و حلقه‌های همسالان آن‌ها برخی از عوامل اجتماعی موثر بر رشد کودکان هستند.
هر درسی که به کودک آموخته می‌شود باید تکرار شود تا نتیجه درست به دست آید.
زندگی در جامعه ای که دارای پارک‌ها، کتابخانه‌ها و مراکز اجتماعی برای فعالیت‌های گروهی و ورزش است، همگی در رشد مهارت‌ها، استعدادها و رفتار کودک نقش دارند.
7- وضعیت اجتماعی-اقتصادی
وضعیت اجتماعی-اقتصادی خانواده، کیفیت فرصتی را که کودک به دست می‌آورد تعیین می‌کند. تحصیل در مدارس بهتر قطعا در درازمدت مزایایی دارد.
8- یادگیری و تقویت
یادگیری به پرورش کودکان از نظر ذهنی، فکری، عاطفی و اجتماعی می‌پردازد تا به عنوان افرادی با عملکرد سالم در جامعه عمل کنند. اینجاست که رشد ذهن صورت می‌گیرد و کودک می‌تواند تا حدی به بلوغ برسد.
تقویت، بخشی از یادگیری است که در آن یک فعالیت یا تمرین تکرار و اصلاح می‌شود. بنابراین، هر درسی که به کودک آموخته می‌شود باید تکرار شود تا نتیجه درست به دست آید.
بیشتر بخوانید: مصرف فولیک اسید چه زمانی از روز مناسب است؟
اگر چه طبیعت کمک زیادی به رشد و نمو کودکان می کند، اما پرورش نقش مهم‌تری دارد.
برخی از این عوامل ممکن است قابل کنترل نباشند و شما باید به آنچه دارید، بسنده کنید، اما چیزهای خاصی وجود دارد که می‌توانید برای فرزند خود تضمین کنید.
مثلا باید مطمئن شوید کودک هر روز به اندازه کافی استراحت می‌کند چون رشد او به شدت به میزان خواب او بستگی دارد.
به تغذیه و ورزش فرزندتان توجه زیادی داشته باشید، چون آن‌ها هم نقش مهمی در ارتقاء رشد و تکامل کودک دارند.
به کلینیک نی نی بان سر بزنید.
