اقبال آذر خواننده موسیقی ایرانی و صاحب یکی از قوی‌ترین صداها در آواز ایرانی بود
در مورد تولد ابوالحسن اقبال آذر (اقبال السلطان) روایتهای مختلفی وجود دارد که ظاهرا دقیق ترین آن سال ۱۲۴۵ شمسی است. وی در روستای الوند واقع در ۶کیلومتری قزوین به دنیا آمد.پدرش ملا موسی از مدرسان مدرسه حاج ملا صالح قزوینی بود. اقبال در ۷ سالگی پدرش را از دست داد و همراه خانواده اش راهی قزوین شد.
شوق و اشتیاق به فراگیری او را به محضر حاجی ملا کریم جناب قزوینی-از خوانندگان دربار ناصرالدین شاه-کشانید و ظرف مدت کوتاهی به ردیف های موسیقی ایرانی تسلط یافت.اقبال در جوانی راهی تبریز شد و آواز و قدرت بی نظیرش در مدت کوتاهی باعث شهرت و ورودش به دربار محمدعلی میرزا(ولیعهد) شد. رضاقلی میرزاظلی و ابراهیم بوذری که از مفاخر موسیقی ما محسوب میشوند از شاگردان او میباشند. و...... ابوالحسن اقبال آذر بعد از گذشت یک قرن، با کوله باری از عشق یه میهن وخدمت به موسیقی ایرانی در تاریخ سوم اسفند ۱۳۴۹ چشم از جهان فرو بست و در آرامگاه شابا در تبریز به خاک سپرده شد."
ابوالحسن خان قزوینی (اقبال آذر) در ایام جوانی
وی در یادداشت‌هایش می‌نویسد: از کودکی به خواندن علاقه‌مندبودم و از پرندگان تقلید می‌کردم، در زیر درختان آواز سر می‌دادم و پرندگان از شنیدن صدایم به وجد در می‌آمدند.
در ۱۵ سالگی صدایم تغییر یافت و به دلیل افت کیفیت تقریبا دوسال غیرقابل استفاده‌ماند،من که عاشق خواندن بودم دراین مدت ضمن توسل به خداوند، با ممارست فراوان واستفاده از گیاه‌های دارویی به تدریج صدایم قابل استفاده شد.
میرزا حسن ثقفی به منظور شناخت ابوالحسن با دستگاه‌های موسیقی ایرانی وی را نزد استاد"حاج ملا جناب" برد،استادنیز باپی بردن به قابلیت ابوالحسن به تعلیم صدای او پرداخت.
وی که محیط قزوین را برای جولان دادن خود تنگ می‌دید به‌فکر محیط مناسب تری برای عرضه هنر بی‌نظیرش افتاد و در اردیبهشت سال ، ۱۲۷۷چند روز قبل از فرا رسیدن ماه محرم همراه با دسته شبیه خوانان میرزا حسین ثقفی به تبریز رفت.
این هیات همه ساله دراین ایام از سوی دربار ولایت‌عهدی‌تبریز دعوت می‌شدند که در تکایای دولتی وملی آذربایجان به شبیه خوانی بپردازند.
این گروه بعد از رسیدن به تبریز ، وارد عمارت عالی قاپوی این شهر شدند،سپس مراسم تعزیه خوانی با تشریفات فراوانی به رهبری میرزا حسن ثقفی و فرزندش به مدت ۱۰روز در تکیه دولتی آذربایجان با حضور محمد علی میرزا ولیعهد، برپا گردید.
دسته شبیه خوانان قزوینی در زمان قاجار به سرپرستی میرزا حسن ثقفی معین البکا
ابوالحسن در این مراسم چنان خوش درخشید که تحسین همگان بویژه ولیعهد را برانگیخت و قرار شد به عنوان پیشخدمت مخصوص، در دربار ولایت عهدی بماند.
در این ایام براثر بی‌عدالتی‌های اجتماعی،و خشونت طاقت فرسای حکومت قاجاری، پیمانه صبرمردم لبریز و جنبش مشروطه خواهی در ایران برپا شد و سرانجام براثر پافشاری آزادی خواهان،مظفرالدین شاه قاجار به ناچار تقاضای مشروع مشروطه طلبان را پذیرفت ودر ۱۳مرداد ۱۲۸۵فرمان مشروطیت صادر شد.
هنگامی که مظفرالدین شاه به بستر بیماری افتاد و محمد علی میرزا را به تهران فراخواندن وی ابوالحسن را با خود به تهران آورد و در میان مردم پایتخت به عنوان پیشخدمت و آوازه‌خوان شناخته شد.
وی پس از چندی به تبریز مراجعت کرد و ضمن پیوستن به آزادی خواهان، درکنار میرزا علی ثقته‌الاسلام و یارانش خدمات ارزنده‌ای برای مشروطیت انجام داد.
اقبال آذر در سال ۱۲۹۲به اتفاق درویش‌خان ، باقرخان رامشگر ، سید حسین طاهر زاده، و عبدالله‌خان دوامی ، برای پر کردن صفحه گرامافون راهی تفلیس شدند.
اقبال آذر پس از ورود به تفلیس به دیدن "سید شوینسکی" خواننده مشهور آن کشور رفت، سید نیز با تهیه لباس فراک برای اعضای گروه آنان را به صحنه راهنمایی کرد،در این کنسرت قطعاتی را در "بیات شیراز" و "راست" اجرا کرد و تمام بینندگان را به حیرت فرو برد.
"وانوسارا جاشویلی" بنیان‌گذار اپرای گرجستان نیز ضمن شرکت در کنسرت اقبال آذر، او را یکی از خوانندگان متبحر شرق دانست.
کنسرت "علی‌اکبرشهنازی"،"حسین سنجری"،"حسین استوار"با صدای اقبال السلطان درسال ۱۳۱۰در تبریز از جمله برنامه‌هایی بود که با استقبال مردم روبه‌رو و در افزایش محبوبیت وشهرت این خواننده اثرگذاشت.
اقبال آذر در ۱۳۲۱ به ریاست کارگزینی شهرداری تبریز و پس از دو ماه‌به کفالت شهرداری این شهر منصوب شد.
در سال ۱۳۲۴اقبال‌آذر از ریاست شهرداری تبریز برکنار وبه ریاست شعبه موسیقی اداره هنرهای ظریفه برگزیده شد. چهره استثنایی و تکرار نشدنی او موجب شد تا از سوی صاحب نظران بی‌غرض به عنوان سلطان موسیقی ایران لقب گیرد.
به عقیده صاحب نظران اقبال سرآمد خوانندگان قرن مااست وشناخت او و آثارش می‌تواند ما را با شکوه و عظمت موسیقی کهن ایران آشنا کند.
استاداقبال آذر علاوه بر صدای بی‌نظیر، روایتی سنجیده و صحیح از ردیف آوازی را برای ما به یادگار گذاشت که تدوین ردیف او می‌تواند به عنوان یک مرجع ارزشمند به رشد و کمال آواز ایرانی کمک کند و براعتبار آن بیافزاید.
امتیاز ردیف آوازی اقبال آذر برسایر ردیف‌ها،در دانش بالای او از موسیقی، احاطه کامل به ردیف آوازی در طول ۸۰سال زندگی هنری، قدرت اجرای بالا و وجود ویژگی بارز آواز ایرانی است.
از آثار استاد اقبال آذر می‌توان به :"ابوعطا"،"حجاز"، "بیات ترک"، "بیات کرد" ، "مثنوی ترک"، "شهناز شور" ، "تصنیف افشاری"،"همایون"،"شوشتری"،"بیات اصفهان"،"دلکش ماهور"،"راک ماهور"،"عراق ماهور"،"تصنیف ماهور"،"نوا"، "چهارگاه"،"سه‌گاه" اشاره کرد.
گردآوری:بخش فرهنگ و هنر بیتوته
