سندرم X شکننده یا سندرم مارتین بل، یک بیماری ژنتیکی است
سندرم X شکننده یا سندرم مارتین بل، یک بیماری ژنتیکی است که بیشتر به عنوان یک بیماری تک ژنی در نظر گرفته میشود. این سندرم یکی از شایع‌ترین علل عقب‌ماندگی های ارثی محسوب میشود و طیفی از مشکلات تکوینی را از قبیل ناتوانی های یادگیری و اختلالات شناختی شامل می شود .
سندروم ایکس شکننده(fragile x syndrome) یک ناهنجاری ژنتیکی است که در حدود 1 در 4000 مرد و 1 در 8000 زن رخ می دهد. کم توانی ذهنی خفیف تا متوسط اغلب از نشانه‌های آن است. این بیماری یک اختلال وابسته به کروموزوم X است و از شایع‌ترین علل عقب‌ماندگی خانوادگی محسوب میشود.
مبتلایان به این نشانگان، دارای صورتی دراز فک تحتانی بزرگ، گوشهای برگشته بزرگ و بیضه‌های بزرگ می‌باشند. تنها ویژگی برجسته در ۸۰٪ مردان بالغ بیضه های بزرگ شده است. نشانگان X شکننده عموماً به سبب توسعه ی تکرار سه تایی بر روی ژن FMR روی کرورمزوم X است که منجر به تولید ناکافی پروتیین FMRP میشود.
این پروتیین برای ایجاد سیناپس میان نورونی لازم است. این بیماری با تقویت تکرارهای پشت سر هم توالی نوکلئوتیدهای CGGدر زمان فرایند اووژنز ارتباط دارد.
بیماری سندرم ایکس شکننده یک اختلال وابسته به کروموزوم X است
این بیماری در اثر افزایش طول DNA (نوکلوئید CGG ) در ناحیه بالای ژن FMR1 اتفاق می افتد. در افراد سالم n ( CGG ) طبیعی یا(سیتوزین،گوانین،گوانین) طول قسمت تکرار 6 تا 40 تکرار CGG است. در سندرم X شکننده در نوع پیش جهش( Premutation ) 52 تا 200 نسخه CGG و در نوع جهش کامل بیشتر از 200 نسخه CGG تکرار میشود. جهش‌هایی به غیر از CGG نیز شناخته شده‌اند ولی نادر می‌باشند.
بیماری سندرم ایکس شکننده یک اختلال وابسته به کروموزوم X است. تغییر یا موتاسیون در ژنی که بر روی کروموزوم X قرار دارد منجر به سندرم ایکس شکننده می گردد.
همه انسان ها ۴۶ کروموزوم دارند که دوتای آن ها کروموزوم های جنسی هستند. موتاسیون ( جهش ) در DNA کروموزوم X منجر به بروز سندرم ایکس می شود.
هيچ يك از افراد با سندرم X شكننده علائم يكساني را از خود بروز نمي دهند
هيچ يك از افراد با سندرم X شكننده علائم يكساني را از خود بروز نمي دهند، امّا يكسری علائم كلّی در همۀ افراد وجود دارد.
تظاهر بالینی آن, عقب ماندگی ذهنی بدون علائم عصبی, صورت دراز, گوشهای بزرگ, ماکرواورکیدیسم در مردها , کمبود توجه و اختلال رفتاری و گاه رفتاری اوتیستیک است. در این بیماری مفاصل شل نیز گاهاً دیده می شود.
سندرم ایکس شکننده تقریباً در تمام موارد با عقب ماندگی ذهنی متوسط در مردان و عقب ماندگی ذهنی خفیف در زنان مبتلا دیده میشود. افراد مبتلا خصایص دیسمورفیک از جمله کشیدگی صورت و گوش، پیشانی و آرواره‌های برجسته و بزرگتر از معمول دارند.
مفاصل این افراد کش می‌آید و اکثر پسران مبتلا پس از بلوغ دارای بیضه‌های بزرگ (ماکروتستیس) می‌شوند..
افراد مبتلا به سندرم ایکس شکننده تا دو سالگی تأخیر در تکوین تکلم و زبان دارند. اغلب پسران مبتلا به سندرم X شكننده، مشكلات زيادی در رابطه با صحبت كردن و تكلّم دارند. آنها ممكن است صريح و واضح حرف نزنند و يا مبتلا به لكنت زبان باشند.
مشکلات گفتاری در افراد مبتلا به سندرم ایکس شکننده به شرح ذیل می باشد :
- اختلال در پردازش های شنیداری
- ضعف نسبی در استدلال انتزاعی
- اهنگ صدای بیش از حد بلند
- سرعت بالای گفتار و سرعت نامنظم تکلم
- اختلال های تولیدی
- پریده گویی
- تکرارهای نابجای گفتار
- خشونت و نفس آلودگی صدا
- استفاده مکرر از عبارت های کلیشه ای
- عدم مطابقت فعل و فاعل
- محدودیت های چشمگیر در ذخیره واژگانی
کودکان مبتلا به سندرم ایکس شکننده نیز اضطراب و رفتارهای بیش‌فعالی نشان می‌دهند. این کودکان ممکن است دارای اختلال کم‌توجهی (ADD) نیز باشند که باعث میشود تا کودک توانایی دقت و تمرکز بر روی یک موضوع یا کار خاص را نداشته باشد.
دختران ممكن است در ارتباط برقرار كردن با افراد جديد دچار خجالت و كم رويی گردند. بسياری از كودكان به ویژه پسرها ممكن است پرخاشگر باشند . لازم به ذکر است که تشنج، در حدود ١٥ درصد از مردان و ٥ درصد از زنان مبتلا به این بیماری رخ می دهد.
افراد مبتلا خصایص دیسمورفیک از جمله کشیدگی صورت و گوش، پیشانی دارند
1- سابقۀ وجود سندرم ایکس شکننده در خانواده
2- سابقۀ وجود عقب ماندگی ذهنی با علت ناشناخته در خانواده
3- سابقۀ یائسگی زودرس، نارسایی زودرس تخمدان و یا اختلالات باروری همراه با افزایش سطح هورمون FSH
4- سابقۀ وجود اوتیسم، بیش فعالی یا اختلالات توجه در خانواده
5- سابقۀ وجود آتاکسی و یا ترمور بدون علت شناخته شده در خانواده
مغز افراد مبتلا به سندرم ايكس شكننده كاملا شبيه به افراد عادي است، اين افراد به راحتي راه مي‌روند، صحبت مي‌كنند و آدامس مي‌جوند؛ ولي نمي‌توانند اين فعاليت‌ها را با عملكرد بالا انجام دهند.
هنوز روش درماني موثري براي سندرم ايكس شكننده وجود ندارد
یکی از آزمایشاتی که از دهه 80 تا کنون برای شناسایی فراژیل X به کار می‌رود بررسی شکنندگی کروموزم‌ها با روش سیتوژنتیکی با استفاده از محیط کشت مخصوص است.
آزمایشات مولکولی و یا تکنیک‌های پیشرفته سیتوژنتیکی چون FISH تکمیل کننده بررسی این بیماری هستند. تشخیص پیش از تولد بیماری نیز در خانواده های در معرض خطر انجام می¬گیرد. در این موارد پیش از بررسی ژنتیکی جنین، جنسیت آن تعیین میگردد.
با توجه به وابسته به X و در عین حال مغلوب بودن بیماری در صورتیکه جنین دختر باشد نیاز به بررسی ژنتیکی دیگری نیست. اما در پسران بررسی ژنتیکی در هفته های ده تا دوازده بارداری انجام میشود.
با وجود تلاش محققان براي ساخت داروي اين اختلال، هنوز هم روش درماني موثري براي سندرم ايكس شكننده وجود ندارد. با اين حال مطالعات محققان وندربيلت نشان مي‌دهد تشخيص به موقع نقش مهمي در درمان دارد و درمان رفتاري در 12 تا 18 ماهگي كودك اثرات قابل توجهي دارد.
با این حال شرایط تحصیلی خاص ، گفتار درمانی ، رفتار درمانی و کاردرمانی برای رفع بسیاری از مشکلات رفتاری و مسائل شناختی ناشی از سندرم ایکس شکننده ، مفید خواهد بود.
برخی از داروهای جدید نیز می تواند تا حدی برای رفع پرخاشگری ، اضطراب ، بیش فعالی و عدم تمرکز این افراد مفید واقع شود.
مشاوره ژنتیک جامع و کامل نزد مشاور ژنتیک متخصص و با تجربه در تشخیص بیماری و جلوگیری از تکرار تولد فرزند مبتلا به یاری پزشک معالج خواهد آمد.
گردآوری: بخش کودکان بیتوته
