به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام با اولویت پیشرفت اقتصادی توأم با عدالت در نیمه شهریورماه تعیین و به سران سه قوه، رئیس مجمع تشخیص مصلحت و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ابلاغ شد.
بر این اساس یکی از موارد مهم مورد توجه در این برنامه که در ماده 7 سیاست‌های کلی منعکس شده است، توجه به مسئله پساب به عنوان یکی از حلقه‌های مفقوده صنعت آب کشور است.
بر این اساس در ماده 7 سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه آمده است تا « برنامه‌ریزی برای دستیابی به سایر آب‌ها و بازچرخانی آب‌های صنعتی و پساب» در دستور کار قرار گیرد.
نکته قابل توجه در مسئله پساب‌های عدم اطلاع کافی مردم نسبت به این صنعت در کشور است. بر اساس پژوهش انجام شده توسط یکی از مراکز افکارسنجی رسمی در کشور که در دو استان مرکزی کشور انجام شده است، 47.55 درصد از مردم این دو استان اطلاعی از تعریف پساب ندارند و تنها 22.7 درصد به طور دقیق پساب را با تعاریف اصلی معرفی کرده‌اند. علاوه بر این 3.45 درصد از مردم این دو استان فکر می‌کنند، پساب همان آب آلوده جاری در سطح شهرهای کشور است.
بر اساس آخرین آمارنامه ماهانه صنعت آب و برق مربوط به مردادماه سال 1401، هم اکنون تعداد 258 تصفیه‌خانه فاضلاب در مدار فعالیت قرار دارند که به طور روزانه 5754 هزار متر مکعب آب تولید می‌کنند. با فرض ثابت بودن این عدد در طول 365 روز سال، 2.1 میلیارد متر مکعب پساب در هر سال از طریق تصفیه‌خانه‌های فاضلاب در کشور مهیا استفاده دوباره خواهد شد.
بر این مبنا استفاده مجدد از این در شرایطی که 53 درصد از مشترکان کشور تحت پوشش شبکه فاضلاب قرار دارند، می‌تواند زمینه کاهش 1.5 درصد استفاده از آب تجدیدپذیر در کشور را فراهم کند.
نکته قابل توجه اینکه هم اکنون در کل کشور 8 میلیون و 781 هزار مشترک فاضلاب در کشور وجود دارد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته شاهد رشد 5.3 درصدی مشترکان هستیم و با ارتقای پوشش دهی شبکه فاضلاب این رقم نیز افزایش پیدا می‌کند.
استفاده از پساب خروجی تصفیه‌خانه‌های فاضلاب کشور که استاندارد کافی را داراست یکی از بهترین منابع برای صنایع کشور به حساب می‌آید. بر این مبنا در شرایطی که میزان آب مورد نیاز در صنعت هم اکنون سالانه 1.3 میلیارد متر مکعب برآورد می‌شود، لذا با ظرفیت موجود تصفیه‌خانه‌های فاضلاب کشور، امکان پوشش 100 درصدی نیاز صنعت از پساب با کیفیت وجود دارد.
در این شرایط به نظر می‌رسد، کلیه صنایع کشور می‌بایست با توسعه خطوط انتقال زمینه استفاده از منابع پساب در محل تصفیه‌خانه‌های کشور را فراهم کرده و میزان استفاده از آب تجدیدپذیر خود را به صفر برسانند.
بر این اساس برنامه‌ریزی وزارت نیرو برای استفاده از این ظرفیت مهم در دستور کار قرار گرفته است. در همین راستا به سراغ مینا رفعتی، مدیر دفتر تجهیز منابع مالی شرکت فاضلاب تهران رفتیم تا پیرامون این مسئله با وی به گفت‌وگو بپردازیم.
مشروح این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
*برای تبدیل هر متر مکعب فاضلاب به پساب 14 هزار تومان هزینه می‌شود
فارس: پساب موضوعی است که بسیاری از مردم ان را نمی‌شناسند و فرق آن را با فاضلاب نمی‌دانند. اولین سوال بنده این است که اساسا تفاوت پساب با فاضلاب چیست؟
رفعتی: هر موقع که خواستیم، تصفیه آب را به مردم نشان دهیم، یک آب پاکیزه را نمایش دادیم اما هر موقع خواستیم تاسیسات تصفیه فاضلاب را نمایش دهیم، یک آب به شدت کثیف را نمایش دادیم و همین مسئله باعث شده تا مدرم میان فاضلاب و پساب تفکیکی حائز نشوند.
بسیار خوب است که ما تصویر خروجی تصفیه‌خانه‌های فاضلاب و پساب را به مردم نشان دهیم تا متوجه شوند، این آب با فاضلاب تفاوت آشکار دارد. فاضلاب پس از ورود به تصفیه‌خانه مراحل زیادی را طی می‌کند تا مواد آلاینده آن حذف شده و تبدیل به پسابی شود که بار دیگر قابل استفاده است.
فارس: اگر بخواهیم این فرآیند دشوار تصفیه فاضلاب را برای مردم تصویر سازی کنیم، می‌توانید رقمی از هزینه انجام شده روی فاضلاب برای تبدیل به پساب بفرمایید؟
رفعتی: هزینه تمام شده تبدیل فاضلاب به پساب از مبدا تا مقصد در شهر تهران شامل هزینه جمع‌آوری فاضلاب، خطوط انتقال و تونل‌ها تا رسیدن به تصفیه‌خانه و هزینه بهره‌برداری تصفیه خانه برای هر متر مکعب 14 هزار تومان برآورد می‌شود. این را هم بدانیم که هزینه 2 مدول تصفیه خانه جنوب برای تصفیه 85 میلیون متر مکعب در سال به هزینه 2500 میلیارد تومان برای احداث هزینه نیاز دارد.
* تولید پساب سالانه در تهران دو برابر ظرفیت سد کرج است
فارس: پس پسابی که ما داریم 14 هزار تومان قیمت تمام شده دارد، حال قیمت فروش پساب چقدر است؟
رفعتی: در حال حاضر فروش پساب به صورت تانکری متر مکعبی 10 تا 12 هزار تومان است، اما این رقم فروش در هر تصفیه‌خانه متفاوت است.
فارس: چند درصد از آب شرب شهر تهران از تصفیه‌خانه‌های فاضلاب عبور می‌کند و به پساب تبدیل می‌شود؟
رفعتی: در حال حاضر ظرفیت تصفیه‌خانه فاضلاب شهر تهران حدود 400 میلیون متر مکعب در سال ظرفیت دارد که جمعیتی حدود 5.7 میلیون نفر در پایتخت را پوشش می‌دهد. این میزان آب بیش از دو برابر سد کرج است.
فارس: با این تفسیر اگر صنایع تهران بخواهند، به طور کامل از پساب تغذیه شوند، آیا این امکان برای آن‌ها وجود دارد؟
رفعتی: ببینید، تولید یک تصفیه خانه فاضلاب به طور 100 درصدی برای صنعت نیست و مصارف کشاورزی و محیط زیست نیر برای آن طراحی شده، مثلا در تصفیه خانه جنوب شهر تهران ما شاهد تولید 190 میلیون متر مکعب پساب در سال هستیم، اما تخصیص صنایع نهایتا بین 30 تا 50 میلیون متر مکعب در سال است. بر این مبنا طی یکسال همین تخصیص صنعت تصفیه‌خانه‌های پساب کفاف کلیه مصارف صنایع در پایتخت را می‌دهد.
*تا سال 1410 فضای سبز تهران باید از 145 میلیون مترمکعب پساب در سال استفاده کنند
فارس: وضعیت زیرساخت انتقال پساب به صنایع به چه نحو است؟
رفعتی: کاری که ما داریم انجام می‌دهیم، این است که برای هر صنعت یک خط جداگانه پساب نداشته باشیم و در حقیقت لکه‌های صنعتی تهران مثل شهرک صنعتی شمس‌آباد، حسن آباد و پوشاک را از طریق یک خط تغذیه کنیم و هزینه انتقال کاهش پیدا کند. در همین راستا برای پالایشگاه تهران این خط با ظرفیت 800 لیتر در ثانیه طراحی شده و از این خط می‌توان امکان استفاده از پساب را در دستور کار قرار داد.
فارس: یکی دیگر از مقاصد مهم دیگر پساب استفاده این آب در فضای سبز شهری و عدم برداشت از چاه‌ها و منابع آب سطحی برای این بخش است، در شهر تهران چه میزان از این ظرفیت مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد؟
رفعتی: ما یک تفاهمی برای فضای سبز با شهرداری داریم. که در این تفاهم آمده است، تا سال 1401 شرکت‌های فاضلاب موظف هستند، 145 میلیون متر مکعب پساب در سال را به فضای سبز شهری انتقال دهند. در حال حاضر شرکت‌های فاضلاب این ظرفت را دارند، تا معادل 45 میلیون متر مکعب در سال پساب به این بخش تحویل دهند. البته برای 18 میلیون متر مکعب ظرفیت انتقال پساب نیز موجود است و باید خط انتقال ادامه پیدا کند.
*برنامه وزارت نیرو برای توسعه استفاده از ظرفیت پساب در کشور
فارس: اخیر دستورالعملی برای مسئله پساب و هدر رفت از سوی وزارت نیرو صادر شد، اگر ممکن است، تفاوت این دستورالعمل و نقش آن را تشریح کنید؟
رفعتی: هدف این دستورالعمل انتقال مسئولیت تامین پساب از آب منطقه‌ای به شرکت‌های فاضلاب است. به معنای دیگر یک تغییر رویکرد اتفاق افتاده، یعنی زمانی شرکت آب منطقه‌ای تخصیص پساب را در اختیار داشت تا آن را جایگزین آب سطحی و زیرزمینی در برخی مصارف کند، اما با صدور این بخشنامه پساب به نوعی هویت مستقل گرفت و مقرر شد توسط شرکت فاضلاب به مشترکان متقاضی هدایت شود. بر این مبنا، شرکت‌های آب و فاضلاب تا سقف 70 درصد پساب تولیدی را می‌توانند به مقاصد تعیین شده بفروشند و درآمد این محل را صرف توسعه فاز تصفیه‌خانه فاضلاب بدهند.
فارس: آیا تصفیه‌خانه فاضلاب در حال حاضر پساب مازاد بدون مشتری دارد؟
رفعتی: از 400 میلیون متر مکعب ظرفیت پساب در تهران، بین 25 تا 30 میلیون متر مکعب برای صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد و مابقی ظرفیت ما مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. از طرفی تا الان 20 میلیون متر مکعب پساب از آب منطقه‌ای می‌خریده که مصرف را به 50 میلیون متر مکعب در سال می‌رساند و مابقی متقاضی ندارد. بر اساس این بخشنامه صنایع تنها 2 ماه فرصت دارند تا استفاده از آب سطحی و زیرزمینی خود را به صفر برسانند و از پساب برای مصرف خود استفاده کنند.
*پساب یک منبع پایدار آب برای صنایع است
فارس: ضمانت اجرایی برای صنایع در این بخشنامه چیست؟
رفعتی: صنایع باید طرح‌های توسعه خود را در نظر بگیرند و بدانند برای حفظ تولید باید به یک منبع پایدار متصل شوند. منابع آب زیرزمینی و سطحی منبع پایداری برای صنایع نیست. برای مثال زمانیکه پالایشگاه تهران برای خرید پساب آمد با همین توجیه آمد، از سوی دیگر هزینه پساب نسبت به هزینه تمام شده بسیار ناچیز است و عملا در روند تولید تفاوتی ایجاد نمی‌کند.
فارس: خبری شنیده شد که در شهرهایی از کشور هم اکنون مصارف صنایع از آب زیرزمینی و سطحی به طور کامل قطع شده و این بخش‌ها به طور 100 درصد از پساب استفاده می‌کنند.
رفعتی: این مسئله در حوزه اختیارات بنده نیست اما خبری که داریم این است که در شهرهایی نظیر اصفهان، همدان، قم، زنجان و قزوین اتفاقی که گفتید افتاده است.
*بورس پساب در مرحله راه‌اندازی است
فارس: در مسئله تصفیه خانه فاضلاب میزان بومی‌سازی فرآیند تا چه اندازه اتفاق افتاده است؟
رفعتی: در عمده بخش‌های طراحی، ساخت ابنیه و هواده‌ها بومی‌سازی رخ داده اما در برخی تجهیزات از جمله واحدهای تولید برق از لجن تصفیه‌خانه همچنان نیاز به واردات است. این را هم بگویم که بخشنامه‌ای داری که اجبار به استفاده از کالای داخلی در صورت وجود در کشور دارد و استفاده از کالای خارجی مشابه کالای تولید داخل را ممنوع کرده است.
فارس: یک مسئله‌ای که به عنوان بورس پساب در روزهای اخیر مطرح شده در چه مراحلی است؟
رفعتی: مسئله بورس پساب ذیل همین بخشنامه اخیر شکل گرفته و ابتدا باید، سامانه‌ای شکل گرفته و متقاضیان مشخص شده و ظرفیت تولید هم بیاید، اما هنوز زیرساخت سامانه تکمیل نشده است و باید طبق بخشنامه طی دو ماه انجام شود.
*استقبال صنایع از جایگزینی پساب با آب زیرزمینی و سطحی
فارس: فرضا من الان یک صنعت هستم، دوماه فرصت دارم تا استفاده از آب سطحی و زیرزمینی را صفر کنم و از پساب استفاده کنم، پس از این دو ماه چه اتفاقی در انتظار این صنعت است؟
رفعتی: آب منطقه‌ای مطابق این بخشنامه موظف است، پس از دو ماه تخصیص آب زیرزمینی و سطحی صنایع را به صفر برساند و باز تخصیص پساب جایگزین مصارف شود. از سوی دیگر صنایع باید برای برداشت پساب باید به سمت بستن قرارداد حرکت کنند و اساسا ضمانت اجرایی این بخشنامه نبود و قطع آب است که به دلیل خشکسالی در حال اتفاق است.
فارس: میزان استقبال صنایع چگونه بود است؟
رفعتی: در یک ماه اخیر درخواست‌های زیادی داشتیم که در تهران به 10 عدد می‌رسد و اعداد بزرگی پساب می‌خواهند. برای یک شرکت تقاضای 10 میلیون مترمکعبی در سال رسیده است. از سوی دیگر، الان منابع طبیعی هم در مکان‌هایی که صنعت پساب تامین کند و ضرورت ایجاد داشته باشد، زمین رایگان در اختیار آن صنعت قرار می‌دهد.
*بررسی یک پیشنهاد در بازار فروش پساب
فارس: آیا امکان ظرفیت شکل‌گیری شرکت‌هایی که خرید و فروش پساب کنند، مهیا است، یعنی پساب را از شرکت فاضلاب بخرند و خود عاملیت فروش را بر عهده داشته باشند؟
رفعتی: چون مسئله بهداشت در پساب بسیار اهمیت دارد، لذا نمی‌شود این امکان را مهیا کرد زیرا نمی‌دانیم، شرکت بخش خصوصی پساب را به چه مشتری می‌فروشید و برای چه مقصدی استفاده می‌شود.
فارس: این موضوع تصدی‌گری شرکت فاضلاب محسوب نمی‌شود، آیا این امکان وجود ندارد، با سازوکاری مقاصد نهایی پساب چک شود اما بخش خصوصی پساب را بفروشد؟
رفعتی: مسئله ما تنها مسئله بهداشت است، اما مشتریانی داریم که پساب را به صورت تانکری خریداری کردند و تعهد دادند تنها برای مقاصدی خاص مورد استفاده قرار دهند.
*9 تصفیه خانه فعال فاضلاب در شهر تهران فعالیت می‌کند
فارس: در حال حاضر چند تصفیه خانه در شهر تهران فعال است؟
رفعتی: تصفیه خانه‌های فاضلاب تهران شامل واحدهای محلی، محلاتی، زرگنده، قیطریه، اکباتان، شهرک قدس و صاحبقرانیه با مجموع ظرفیت 17 میلیون متر مکعب پساب در کنار تصفیه خانه جنوب تهران و فیروز بهرام با ظرفیت 400 میلیون متر مکعب قرار می‌گیرد.
فارس: ممنون از زمانی که در اختیار ما قرار دادید.
رفعتی: سپاسگزارم از شما.
پایان پیام/
