به عقیده فعالان این حوزه، بسته شدن برخی پلتفرم‌های خارجی دلایل زیادی دارد که یکی از این دلایل را نبود قدرت پایش داده‌ها و محتوای مجرمانه در پلتفرم‌های خارجی از سوی نهادهای مربوطه می‌دانند. در حالی‌که محدودیت‌های اینترنت و فیلتر پلتفرم‌های خارجی در ماه‌های اخیر، زیان بزرگی به کسب‌وکارهای مجازی وارد کرده، حالا دولت از بسته‌ای برای حمایت از مشاغل اینترنتی خبر می‌دهد. البته ارائه این بسته مشروط به کوچ فعالان کسب‌وکارهای مجازی به پلتفرم‌های داخلی است. در این گزارش به بررسی آسیب‌های ناشی از قطعی اینترنت، فیلترینگ و شرط استفاده از پلتفرم‌های داخلی از نگاه فعالان کسب‌وکارها پرداخته است.
آیین‌نامه حمایت از کسب‌وکارهای دیجیتال، هفته گذشته با حضور وزیر ارتباطات و فناوری‌اطلاعات رونمایی شد. عیسی زارع‌پور با انتشار پستی در یک پیام‌رسان داخلی با بیان اینکه برای کسب‌وکارهای مجازی بسته‌های ویژه‌ای پیش‌بینی شده، اظهار کرد: برای کسانی که در پلتفرم‌های خارجی فعالیت می‌کردند، بسته‌های ویژه‌ای پیش‌بینی شده است. وزیر ارتباطات قول داده در کوتاه‌ترین زمان ممکن، کسب‌وکارهای مجازی بتوانند آن شرایطی که در پلتفرم‌های خارجی داشتند را در پلتفرم‌های داخلی احیا کنند. حدود ۳۰ نوع امکان و حمایت قانونی جدید برای سکوها و کسب‌وکارهای اینترنتی پیش‌بینی شده که در قالب تکالیفی برای نهادهای گوناگون در این آیین‌نامه متبلور شده است.
در این آیین‌نامه برای سکوهای کسب‌وکار مشمول، تسهیلاتی همچون امکانات متنوع پرداخت، فراهم کردن زیرساخت‌های سخت‌افزاری، برخورداری از مزایای استقرار در پارک‌های علم و فناوری، تبلیغ در سازمان صداوسیما و... پیش‌بینی شده است. برخورداری از معافیت‌ها و تسهیلات مالیاتی، عدم‌نیاز به مجوز فعالیت، بسته‌های تبلیغاتی متنوع در پلتفرم‌های مشمول و سازمان صداوسیما برای بازیابی شبکه مشتریان کسب‌وکارها، تسهیلات بانکی، امکان استفاده از اکانت افراد در سکوهای داخلی برای اعتبارسنجی بانک‌ها و پذیرش آن به‌عنوان وثیقه بانکی و چندین امکان دیگر، از جمله تسهیلاتی است که برای کسب‌وکارهای فعال در سکوهای مشمول در نظر گرفته شده است. در حوزه پرداخت، خدماتی از جمله حساب امانی (کسر مبلغ خرید پس از اطمینان از سبد کالا) خرید اعتباری (پرداخت وجه با فاصله از دریافت کالا)، پرداخت مستقیم، کیف پول، درگاه پرداخت و رمزریال عرضه می‌شود. در حوزه تبلیغات، تخفیف حداکثری تبلیغات در نهادهای اجرایی و صداوسیما برای کسب‌وکارها و پلتفرم‌ها دیده‌شده و پلتفرم‌ها موظف شده‌اند با انجام تبلیغات در مدت کوتاهی، نصف دنبال‌کننده‌های کسب‌وکار در پلتفرم‌های خارجی را در پلتفرم داخلی معرفی کنند.
برنامه‌سازی برای معرفی در صداوسیما و اختصاص بسته ویژه تبلیغات پیامکی، از دیگر بخش‌های این تبلیغات است. در بخش حمل‌ونقل کالا، تخفیفاتی در خدمات پستی دیده شده و در بخش مالیات مقررشده کسب‌وکارهایی که سابقه مالیاتی ندارند، تا سقف ۲ میلیارد تومان از مالیات معاف شوند و کسب‌وکارهایی که سابقه مالیاتی دارند، از تخفیف مالیاتی برخوردار شوند. همچنین هزینه راه‌اندازی و توسعه کسب‌وکار به‌عنوان هزینه مالیات پذیرفته شده است. در بخش تسهیلات متناسب با دنبال‌کننده‌های حساب کاربری، تسهیلات به کسب‌وکار داده می‌شود و برای نخستین‌بار حساب کاربری به‌عنوان دارایی نامشهود برای اعتبارسنجی یا به‌عنوان وثیقه نزد بانک‌ها قابل‌ارائه است. این تسهیلات در حالی اجرایی می‌شود که وب‌سایت جهانی «نت‌بلاکس» مدعی شده، قطعی اینترنت در ایران، ساعتی ۱.۵ میلیون دلار معادل ۴۵ میلیارد تومان، زیان اقتصادی به کشور وارد می‌کند. این یعنی روزانه هزار میلیارد تومان به کسب‌وکارهای اینترنتی و اقتصاد کشورمان خسارت وارد می‌شود. این در حالی است که گزارش سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران نیز از تاثیر محدودیت‌ها و قطع اینترنت بر کسب‌وکارها نشان می‌دهد تا ۱۷ مهر، بیش از ۴۱ درصد شرکت‌ها ۲۵ تا ۵۰ درصد درآمد خود را در این مدت از دست داده و حدود ۴۷ درصد هم بیشتر از ۵۰ درصد کاهش فروش داشته‌اند.
با وجود آمارهای اعلام‌شده، حالا دولت وعده اجرای بسته حمایتی را داده که شروع آن، کوچ به یک پلتفرم داخلی است؛ شرطی که لابه‌لای بندهای حمایتی آن خود را پنهان کرده است. فیلترینگ‌های اخیر، اشتغال ۳.۵ میلیون نفر را با چالش مواجه کرده و بر زندگی ۱۰ میلیون نفر اثرگذار بوده است. تداوم فیلترینگ و اختلال در شبکه اینترنت به‌وضوح می‌تواند نقشی مهم در حوزه اشتغال کشور داشته باشد.
رضا الفت‌نسب، عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی درباره جزئیات بسته حمایتی دولت برای مشاغل آسیب‌دیده از قطعی اینترنت به گفت: ارائه بسته حمایتی بسیار خوب است، اما کاش ارائه این تسهیلات در زمان درست‌تری مطرح می‌شد. از سوی دیگر، اجرایی شدن بندهایی که در این طرح آمده، نیاز به اقدامات نظارتی و پیگیری موثر دارد. به‌عنوان مثال، طرح نوآفرین در سال ۹۵ مطرح شد که مسئولان، آن را طرحی در راستای آسان‌سازی قانون‌مندتر کردن استارت‌آپ‌ها و تسهیل ورود آنها به فرآیندهای رسمی کسب‌وکار می‌دانستند. در این طرح، معافیت مالیاتی تا ۵۰۰ میلیون تومان اعلام شد، اما هیچ‌وقت اجرایی نشد. این موضوع باید اجرایی شود و گفتن کلیات کافی نیست باید جزئیات مطرح شود.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه ضمانت اجرایی این آیین‌نامه باید مشخص شود، افزود: طرح حمایت از مشاغل اینترنتی باید به همه پلتفرم‌های داخلی اختصاص یابد و تنها مختص پیام‌رسان‌های داخلی نباشد. به بیان دیگر، اگر شخصی محصولات خود را در یک فروشگاه اینترنتی عرضه کرد باید این معافیت شامل حال وی شود. هرچند برای قضاوت هنوز زود است و باید منتظر جزئیات کامل‌تر و عملیاتی‌شدن این طرح بود.
عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی با اشاره به اینکه بیشتر فعالیت‌ها در اینستاگرام مربوط به کسب‌وکارهای خانگی است، افزود: این نکته مهمی است که بسیاری از افراد در اینستاگرام به‌دنبال امرارمعاش هستند و فعالیت بیشتر این افراد در حوزه خوراک، پوشاک و صنایع‌دستی است. این افراد دارای کسب‌وکارهای بزرگ نیستند و از این طریق، زندگی روزمره خود را می‌گذرانند. مسئولان باید بیشتر درباره تصمیمات خود فکر کنند، زیرا با هر تصمیم، بسیاری از قشر آسیب‌پذیر تحت‌تاثیر قرار می‌گیرند. از سوی دیگر، دولت معتقد است بسته‌های حمایتی موجب کاهش آسیب‌ها می‌شود، اما واقعیت امر این است که این اتفاق رخ داده و افراد آسیب‌دیده از قبل شناسایی نشدهاند و اکنون شناسایی آنها کار آسانی نیست. وی درباره ساخت اپلیکیشنی برای جایگزینی اینستاگرام گفت: هیچ‌کس مخالف استفاده از شبکه‌های اجتماعی داخلی نیست. در کشور ما افراد نخبه‌ای هستند که ساختن پلتفرم‌هایی شبیه اینستاگرام برای آنها کار ساده‌ای است، اما شرایط برای راه‌اندازی شبکه اجتماعی مشابه، به‌دلیل مشکلات زیرساختی و بحث‌های حقوقی فراهم نیست و از سوی دیگر، تجمعی که در اینستاگرام است در هیچ‌کدام از شبکه‌های اجتماعی داخلی نیست. البته می‌توان از اپلیکیشن‌های داخلی در کنار اینستاگرام استفاده کرد. این در حالی است که بسته بودن شبکه‌های اجتماعی خارجی در بلندمدت به ضرر پیام‌رسان‌های داخلی می‌شود؛ در نتیجه باید همزمان پلتفرم داخلی و خارجی با یکدیگر رقابت کرده و مردم حق انتخاب داشته باشند.
الفت‌نسب با اشاره به اینکه فضای اینستاگرام بسیار متفاوت است، اظهار کرد: اینستاگرام شبکه‌ای است که بیشتر برای گذراندن اوقات به آن مراجعه می‌شود؛ در نتیجه صرفا پلتفرم‌های داخلی نمی‌توانند این نیاز را برطرف کنند. از سوی دیگر باید به سمتی برویم که کاربران اعتماد لازم را به پلتفرم‌های داخلی داشته باشند و در آن تولید محتوا کنند. اگر این اتفاق رخ دهد، به‌مرور اعتمادسازی می‌شود. اعتمادسازی یک‌شبه به‌دست نمی‌آید و یکسری فاکتورها دارد که پلتفرم و حاکمیت در آن نقش مهمی دارند. عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی با بیان راهکارهایی برای ایجاد یک پلتفرم داخلی و مورداعتماد، اظهار کرد: در این زمینه باید در طول این سال‌ها از سوی دولت، مذاکراتی انجام می‌شد. مگر قرار نبود فناوری اطلاعات تحریم نباشد، پس چه شد؟ در این راستا، دولت باید تدبیری بیندیشد و بداند مردم وارد شبکه اجتماعی می‌شوند که به آن اعتماد داشته باشند. به‌عنوان مثال، تاکسی‌های اینترنتی که توسط بخش خصوصی ایجاد شدند و مردم به آنها اطمینان دارند. در ابتدا لازم است پس از عبور از وضعیت فعلی، شرایط به روال قبل بازگردد و بستر را برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی واقعی که وابستگی نهادی نداشته باشند، مهیا کنند. همچنین می‌توان با کشورهای فارسی‌زبان در راستای استفاده از این شبکه‌های اجتماعی، مذاکره و از سوی دیگر، امتیازاتی برای برنامه‌های داخلی ایجاد کرد.
دولت باید برای جلب اعتماد مردم و فعالان حوزه کسب‌وکارهای مجازی در بستر شبکه‌های اجتماعی داخلی هزینه کند. ساخت یک پلتفرم که قابلیت فعالیت اقتصادی داشته باشد، در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست و این تصور که با بستن یک شبکه اجتماعی غالب می‌توانیم یک شبکه اجتماعی داخلی ایجاد کنیم، اشتباه است. باید دولت بررسی کند، چرا مردم تا به حال از اپلیکیشن‌های داخلی استفاده نکرده‌اند؟ به‌هیچ‌عنوان نباید برنامه‌های مشابه خارجی بسته شود، بلکه به‌جای آن برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی داخلی امتیازهایی داده شود تا این دو برنامه درکنارهم رقابت کنند.
عبدالله احمدی، کارشناس کسب‌وکار درباره تاثیر اختلالات اینترنت و فیلترینگ شبکه‌های مجازی بر استارت‌آپ‌ها به گفت: اثرات این اختلالات و محدودیت‌ها را به دو دسته تاثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت تفکیک می‌کنیم. تاثیرات کوتاه‌مدت به معنی اختلالاتی است که ایجاد می‌شود یا دسترسی‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی و اینترنت در سطح کلان محدود می‌شود. به این شکل در گام نخست یکسری از کسب‌وکارها که به‌‌طور مستقیم مبتنی بر این پلتفرم‌هاست، آسیب می‌بینند و در گام دوم کسب‌وکارهایی که به‌نوعی مبتنی بر اینترنت هستند. در عصر حاضر، بسیاری از کسب‌وکارهایی که خدمات و محصولات آنها مبتنی بر اینترنت است، حتی امکان ارسال یک استعلام از طریق همین پلتفرم‌ها را هم ندارند؛ بنابراین بسیاری از مشاغل، خسارت‌دیده یا کاهش فروش داشته‌اند که در نهایت منجر به از دست رفتن برخی از مشاغل شده است. وی از بی‌اعتمادی به‌عنوان آسیب بلندمدت محدودیت‌ها و اختلالات در اینترنت نام برد و افزود: ما الان شرایط خوبی برای سرمایه‌گذاری نداریم و این اتفاقات نگاه فعالان اقتصادی را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، زیرا برای شکل‌گیری و ادامه فعالیت کارآفرینان و رونق اقتصاد باید در یک افق میان‌مدت، اعتماد به آینده وجود داشته باشد در غیر این صورت، سرمایه‌گذاران به سمت نگاه کوتاه‌مدت و سوداگری می‌روند. به بیان دیگر، به‌جای اینکه این پول در استارت‌آپ‌ها سرمایه‌گذاری شود که مولد است و می‌تواند شغل، خدمات، کالا و توسعه ایجاد کند، وارد فعالیت‌های غیرمولد می‌شود؛ در نتیجه عملا افراد از کسب‌وکار در فضای مجازی دست می‌کشند. احمدی با تاکید بر اینکه توجه به آسیب‌های بلندمدت حائز اهمیت است، بیان کرد: آثار بلندمدت بسیار مهم‌تر است، زیرا صاحب کسب‌وکار را نابود می‌کند و به این سمت سوق می‌دهد که پول خود را یا از کشور خارج یا وارد فعالیت‌های غیرمولد کند. قطعا این آسیب خیلی بیشتر است، زیرا ذخیره کارآفرینی افراد و سرمایه برای این حوزه کاهش پیدا می‌کند.
این کارشناس کسب‌وکار با اشاره به آثار انتقال فعالان اقتصادی از پلتفرم‌های خارجی به داخلی اظهار کرد: اگر این قطعی برای برخی پلتفرم‌ها پایدار باشد، حیات برخی فعالیت‌های اقتصادی به‌خطر می‌افتد و باید دید آیا می‌توان آن را در پلتفرم دیگری تعریف کرد؟ در روند این انتقال، برخی رقبا نیز حذف می‌شوند؛ در نتیجه فضا برای افراد جدیدالورود باز می‌شود. این اتفاق در کوتاه‌مدت شاید منفعت‌هایی داشته باشد، اما در بلندمدت آسیب‌زاست و نخستین آسیب آن کم شدن بازیگران و به‌دنبال آن رقابت است.
احمدی درباره آثار زیانبار اقتصادی فیلترینگ اینستاگرام گفت: از لحاظ اقتصادی هر اندازه بخواهیم به روند معمول بازار دست بزنیم و در آن دخالت کنیم، در بلندمدت ضرر بیشتری می‌بینیم. این در حالی است که ما از وسط مسیر به این نتیجه رسیدیم؛ در نتیجه کار سختی را شروع کرده‌ایم که ممکن است سرانجام خوبی نداشته باشد و بسیاری از مشاغل را نابود کند.
وعده‌های شیرین مسئولان برای کسب‌وکارهایی که خود آنها را از بین برده‌اند، نکته جالبی است که عملی شدن این وعده‌ها را در هاله‌ای از ابهام نگه می‌دارد. لازمه بسته حمایتی ثبت‌نام در پلتفرم داخلی است و اینجاست که باید از ضرب‌المثل زیبای «نه سرم را بشکن، نه در دامنم گردو بینداز» یاد کرد.
