خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: خبرگزاری مهر مدتیست که به موضوع «جامعه شناسی زرد» یا «جامعه شناسی فیک» و نقد و بررسی آثاری که خود را جزو آثار جامعه شناسانه می دانند ولی در واقعیت ارتباطی با این علم ندارند پرداخته است و تاکنون دو گزارش و چندین گفتگو مرتبط با این موضوع منتشر کرده است. در گفتگوی پیش رو با میثم مهدیار، معاونق پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات خصوص دسته بندی آثار به جامعه شناسی اصیل و زرد گفتگو کردیم. مهدیار برخلاف سایر کارشناسانی که پیش از این گفتگو کرده بودیم قائل به دسته بندی جامعه شناسی زرد و غیر زرد نیست و معتقد است همین که آثار را خط کشی و دسته بندی کنیم که فلان آثار زرد است و فلان آثار زرد نیست خود لطمه ای به علم جامعه شناسی است. به عقیده وی، ما به جای چنین تقسیم بندی هایی باید آثار را براساس معقولیتشان تقسیم و ارزیابی کنیم چون ممکن است ارزش یک اثر ساده معقول از یک اثر پژوهشی غیرمعقول بیشتر باشد پس هرکسی می تواند راجع به مسائل جامعه شناسی نظر بدهد به شرطی که نظرش معقول و منطقی باشد. در خصوص معیار معقولیت و چرایی این موضوع گفتگوی پیش رو را بخوانید. مهدیار در حال حاضر در دانشگاه سوره و علامه طباطبائی هم جامعه شناسی تدریس می کند.
جامعه شناسی بیشتر از اینکه یک دانش یا علم باشد یک بصیرت است
مهدیار گفت: جامعه شناسی بیشتر از اینکه یک دانش یا علم باشد یک بصیرت است و چون با زندگی روزمره سروکار دارد، همه افراد، بصیرت هایی نسبت به زندگی اجتماعی شان دارند و شاید برای همین است که همه نظر می دهند و منعی وجود ندارد که چه کسی حرف بزند و چه کسی حرف نزند. پس، نفس صحبت کردن راجع به موضوعات جامعه اشکالی ندارد همانطور که ما راجع به موضوعات دیگری مثل معماری و اینها هم حرف میزنیم کما اینکه یک رمان نویس یا هنرمند در قالب اثرش راجع به جامعه صحبت می کند و نگاه جامعه شناختی دارد. اینکه ما یکسری قواعد را بگذاریم و خط کشی کنیم که فلان حرف جامعه شناسانه است و فلان حرف جامعه شناسانه نیست خودش علم جامعه شناسی را زیر سوال می برد این درحالیست که ما یکسری تحقیقات روش مند و قاعده مند داریم که ظاهرا علمی و جامعه شناختی هستند اما ارزششان از صحبت های روزمره مردم کمتر است.
وی افزود: فرمالیسمی که در دانشکده های علوم اجتماعی باب شده مبنی بر ارزش گذاری بحث ها به جامعه شناسی و غیرجامعه شناسی سالهاست محل سوال است چون در سالهای اخیر رشته هایی مثل جامعه شناسی مردم مدار و اینها هم به وجود آمدند و رشد کردند که رویکردهای کلاسیک قبلی را برنمی تابند. بنابراین معیاری وجود ندارد که بگوئیم فلان اظهار نظر جامعه شناسی زرد است فلان اظهارنظر جامعه شناسی زرد نیست. بنظرمن تنها معیاری که یک اظهارنظر یا اثر را بتوان با ارزش دانست «معقولیت» آن است. به عنوان نمونه فوکو رمانی با عنوان «این یک چپق نیست» دارد که در آن درباره تاریخ مدرن و گسست آن از تاریخ سنتی بحث می کند و هیچ کار میدانی و روشمند گسترده ای هم انجام نداده است ولی کار معقولیست که میتوان آن را یک اثر جامعه شناختی دانست چون گذاره های قطعی و تعمیم های بیجا نمی دهد و بصیرت هایی راجع به مدرنیته می دهد.
این استاد دانشگاه در خصوص معیارهای ارزیابی یک اثر توضیح داد: معیارهای ارزیابی در اینباره متفاوت است؛ اگر بحث ما در چارچوب و با معیارهای شرق شناسانه باشد کتاب هایی مثل آثار آقای کاتوزیان، علمداری، زیباکلام نوشته شده است که کتاب های معقولی هستند ولی مثلا کتابی مثل جامعه شناسی خودمانی مرحوم نراقی بیشتر واگویه و توصیف است و معقولیتی ندارند چون از وسط بحث شروع کرده یکسری خصایص را مطرح کرده بدون اینکه بگوید چرا مردم اینگونه رفتار می کنند؛ در واقع پدیده های فعلی را تبیین کرده ولی هیچ ارجاعی به پدیده های قبل خودش نداده است و در نهایت هم گفته که مشکل از خودمان است در حالیکه این یک تبیین جامعه شناختی نیست و نمی توان راجع به این کتاب بحث و گفتگو کرد.
کتاب های زیبا کلام تکرار حرف های قبلی و کپی است
معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات ادامه داد: منظورم از معقول بودن این است که افرادی که اثر را می خوانند بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند و آن را منطقی بدانند پس منطقی دانستن خود اثر واجد ارزش است. کتاب هایی مثل آثار آقای زیباکلام کتاب های معقولی اند ولی کپی از آثار و مباحثی است که قبلترها توسط هگل، مارکس، مونتسکیو، آدام اسمیت و .. بیان شده است و این گونه از نویسندگان به همان بحث ها یکسری فکت های جدید اضافه و آن را بازتولید می کنند بدون اینکه پیش فرض های بحث را جستجو و یا تلاش کنند بحث را گونه دیگری ارائه دهند در واقع ایشان (آقای زیباکلام) خود تاریخ را نخوانده بلکه یکسری مباحث تکراری را به صورت غیر نظام مند بیان کرده است اگرچه همین اثر هم جامعه شناسانه است چون تصوری از جامعه می دهد منتها تصورش اشتباه و قابل چالش است. یعنی من می توانم ایشان را نقد کنم که چرا فلان منابع را ندیدید؟ یافلان پیش فرضتان اشتباه است. یا مثلا کاتوزیان دقیقا حرفی را زده که مارکس و انگلس صدسال قبل راجع به جوامع شرقی و استبداد آسیایی زده بودند ولی با اینحال کتاب های کاتوزیان معقولیت بیشتری نسبت به کتاب های زیباکلام دارد. بنظرمن به جای نقد اینگونه آثار ما نیاز داریم که تاریخ را به شکل دیگری روایت کنیم. اینکه ما بنشینیم و بگوییم که جامعه شناسی خودمانی به درد نمی خورد و اثر جامعه شناختی نیست فایده ای ندارد چون مردن آن را پسندیدند و تاکنون بیش از بیست بار هم تجدید چاپ شده و در شبکه های اجتماعی هم بارها به صورت رایگان دست به دست شده است.
مهدیار با اشاره به اینکه شبکه های اجتماعی فاصله ای میان امر تخصصی و امر عمومی به وجود آوردند و به اصطلاح علم را امری عمومی کردند گفت: این موضوع موافقان و مخالفان خودش را دارد. یکسری ها معتقدند عمومی شدن علم باعث افزایش مشارکت مردم می شود ولی یکسری هم مخالفند و معتقدند عمومی کردن علم از شان و ارزش آن می کاهد. ورود علم و مباحث جدی به شبکه های اجتماعی هم مزایا و معایب خود را دارد. عیبش آن است که ابزاری برای گروکشی های سیاسی و هویتی و اینها می شود ولی مزیتش این است که مردم با علم آشنا می شوند و در آن مشارکت می کنند.
اعتماد به نفس ملی را تقویت کنیم
وی تصریح کرد: جامعه شناسی یک دانش انتقادی است و پشت چیزها را نشان می دهد بنابراین وقتی مردم وارد این بحث می شوند، این نگاه انتقادی را یاد می گیرند؛ مثلا در ماجرای اخیر تخصیص ارز و مشکلات اقتصادی و اعتراضات مردمی، مردم فقط تورم را می بینند ولی جامعه شناسی به مردم می گوید بیایید سر این ماجرا اعتراض کنید که چرا شفافیت وجود ندارد تا تخصیص منابع به صورت عادلانه اتفاق نمی افتد؟ بنظرم تا حدی هم این اتفاق افتاده چون مثلا در انتخابات اخیر مجلس کلید واژه «شفافیت آرای نمایندگان» برجسته شد. خلاصه به جای اینکه به فکر جداسازی آثار به زرد و غیره باشیم بهتر است تلاش کنیم تا از نوشتن آثار ترجمه ای و تکراری جلوگیری شود و بحث ها بیشتر به سمت معقولیت برود.
مهدیار در پایان با تاکید براینکه، اینکه در کشور ما همه درباره همه چیز نظر می دهند بد نیست اشاره کرد: بنظرمن، اینکه هرکسی راجع به هرمسئله ای نظر می دهد در ذات ماست و محدود به کشور ما هم نیست ولی در کشورهای نئولیبرالیزه شده افراد چون خیلی به فکر منافع فردی و شخصی خود هستند تنها راجع به مسائلی حرف می زنند که برایشان نفع دارد بنابراین اینکه در کشورما مردم راجع به همه چیز نظر می دهند اتفاق خوبی است و نشان می دهد که جامعه مان هنوز به طور کامل نئولیبرالیزه نشده و فرهنگ سرمایه سالارانه و منفعت جویانه کاملا حاکم نشده است منتها باید کمک کنیم که مباحث معقول باشد. برای نهادینه کردن معقولیت هم باید در مدارس و اماکن آموزشی معقولیت را آموزش دهیم مثلا به آنها یاد دهیم قبل از اینکه گزاره ای صادر کنند به معقولیت ومنطقی بودن آن گزاره فکر کنند و بعد نظر بدهند علاوه براین، اگر بخواهیم گفتگوهایمان بهره وری بیشتری داشته باشد باید اعتماد به نفس ملی را تقویت کنیم چون یکی از مشکلات ما ایرانی ها این است که اعتماد به نفس نداریم و ترجمه ای فکر می کنیم و در نتیجه اغلب گزاره هایمان خودتحقیرانه است نمونه ش همین کتابهایی که راجع به خلقیات ایرانی ها نوشته می شود.
