پزشک پس از تشخیص قطعی علت ایجاد یبوست در فرد، درمان لازم و مؤثر را آغاز میکند. یکی از اهداف درمان یبوست، اجابت مزاج هر دو الی سه روز یکبار بدون زور زدن است. معمولاً یبوست در مراحل اولیه به توصیههای درمانی رژیم غذایی پر فیبر و مصرف مایعات فراوان جواب داده و کنترل میشود.
یبوستهایی که به دلیل کندی حرکت رودهای به وجود آمدهاند نیاز به درمان دارویی جدی و حتی جراحی دارند. در این افراد درمان دارویی را برای دو الی سه ماه با تجویز انواع ملینها و پسیلیوم و شیاف بیزاکودیل امتحان میکنند، اگر درمانهای ارائه شده تأثیرگذار نبود فرد کاندید جراحی میشود. یبوستهای ناشی از عوارض دارویی را با تغییر یا تعویض داروها و استفاده از داروهای جدیدتر با عارضهی کمتر کنترل میکنند.
فیبرِ غذایی : فیبرِ غذایی، مسهل و حجم دهندهی طبیعی برای درمان یبوست است. بهترین راه برای اضافه کردن فیبر به رژیم غذایی افزایش مقدار میوهها و سبزیجات است. فیبر یک مادهی گیاهی است که دستگاه گوارش انسان قابلیت هضم آن را ندارد. فیبر یکی از مهرههای اصلی در درمان یبوست است.
بسیاری از انواع فیبر به جذب و حفظ آب در روده کمک میکند. فیبر علاوه بر حجیم کردن مدفوع با نگه داشتن آب در خود مدفوع را نرم میکند. همزمان با افزایش میزان فیبر رژیم غذایی، توصیه میشود که مقدار آب مصرفی روزانه نیز از حد عادی بیشتر شود. فیبر در کنار آب فراوان میتواند به درستی درون روده ایفای نقش کند. از طرفی آبی که به همراه فیبر از بدن دفع میشود فرد را در معرض کمآبی قرار نمیدهد.
مسهل : مسهل ها انواع مختلفی دارند یکی از انواع آن به عنوان روانکننده شناخته می شود. این نوع مسهل حاوی روغنهای معدنی به صورت ساده یا امولسیون است. روغن داخل روده و ذرات مدفوع باقی میماند و احتمالاً از خروج آب از مدفوع جلوگیری میکند. این احتباس آب در مدفوع به نرمتر شدن آن کمک میکند.
به طور کلی روغن معدنی تنها برای درمان کوتاه مدت یبوست تجویز میشود و باید از استفاده طولانیمدت آن به دلیل وجود عوارض جانبی خودداری کرد زیرا روغن میتواند ویتامینهای محلول در چربی را از روده جذب کند و در مصارف طولانیمدت ممکن است به کمبود این ویتامینها منجر شده و یا ممکن است جذب برخی از داروها مانند وارفارین (کومادین) و قرصهای ضد بارداری را نیز کاهش دهد.
تنقیه : تنقیه زمانی انجام میشود که مدفوع سخت درون روده ماندگار شده است. انواع مختلفی از روشهای تنقیه وجود دارد. معمولاً اجابت مزاج پس از انما بین چند دقیقه تا یک ساعت رخ میدهد.
تنقیه برای استفاده هر از گاهی نه به صورت منظم توصیه میشود. استفاده مکرر از تنقیه می تواند باعث اختلالات مایعات و الکترولیت در بدن شود. باید به این نکته توجه شود که تنقیه کف صابون به هیچ وجه توصیه نمیشود زیرا میتواند به راست روده آسیب برساند.
شیاف : انواع مختلفی از شیافها عملکردی مشابه تنقیه دارند و نسبت به آن کمتهاجمیتر هستند. شیاف بیزاکودیل و شیاف گلیسیرین می توانند مقعد را برای دفع تحریک کنند. گذاشتن انگشت درون مقعد حین جاگذاری شیاف نیز میتواند حس اجابت مزاج فرد را بیدار کند.
لوبیپروستون : این داروی با فعال کردن کانال کلرید باعث افزایش ترشح یون کلرید از سلول های مخاط روده به درون کولون روده میشود. سپس به دنبال یونهای کلرید، یونهای سدیم و آب به داخل کولون روده حرکت میکنند و باعث نرمی مدفوع میشوند. این دارو برای مصرف زنان و مردان بالای ۱۸ سال مبتلا به یبوست مزمن مورد تأیید سازمان غذا و دارو است. لوبیپروستون باعث افزایش حرکات روده ، بهبود قوام مدفوع و کاهش زور زدن حین اجابت مزاج میشود.
لیناکتولاید : این داروی خوراکی از روده جذب نمی شود و با تحریک سلولهای پوششی رودهی کوچک به ترشح مایع به داخل روده به درمان یبوست میکند. افزایش ترشح مایعات منجر به افزایش تعداد حرکات روده میشود. همچنین این دارو درد شکمی ناشی از سندرم رودهی تحریکپذیر همراه با یبوست را نیز کاهش میدهد.
اورلیستات : اورلیستات (زنیکال) دارویی است که در درجه اول برای کاهش وزن استفاده میشود. با مسدود کردن مسیر فعالیت آنزیمهای موظف به هضم چربی در روده در کاهش وزن اثر میگذارد. در واقع چربی هضم نشده توسط بدن جذب نمیشود و توسط باکتریهای موجود در روده هضم شده و باعث افزایش ترشح آب یا تحریک عضلات روده میشود. این دارو در حال حاضر فقط برای درمان یبوست در افراد دارای اضافه وزن استفاده میشود.
بازتوانی کنترل ماهیچههای کف لگن : افرادی که به دلیل اختلال در عملکرد عضلات کف لگن دچار مشکل در دفع و یبوست شدهاند نیز باید تحت رواندرمانی و بازتوانی کنترل عضلات کف لگن با تمرینات خاص قرار گیرند. بسیاری از عضلات کف لگن و اطراف مقعد و راست روده دارای درجاتی از کنترل ارادی هستند. بنابراین، آموزش میتواند بیماران مبتلا به اختلال کف لگن کمک کند تا عضلات خود را بیشتر و بهتر در حین اجابت مزاج کنترل کنند. در طول آموزش میتوان با ورود یک لولهی باریک فشارسنج از طریق مقعد به راست روده میزان فشار را در هر بار انقباض ارادی فرد اندازهگیری کرد و با بررسی الگوی ثبت شده به فرد در کنترل انقباض و انبساط عضلات کف لگن کمک نمود.
ورزش: افرادی که زندگی بیتحرکی دارند، غالباً بیشتر از افرادی که فعال هستند به یبوست دچار میشوند. با این وجود، مطالعات محدودی نشان می دهند که ورزش در رفع یبوست و تحریک حرکات روده تأثیر چندانی ندارد و فقط به منظور فواید دیگر آن در حفظ سلامتی توصیه میشود و نمیتوان از آن به عنوان یک خط درمانی یبوست به تنهایی بهره برد.
جراحی : در افراد مبتلا به یبوستی که با توجه به بیماریهای روده بزرگ به درمان دارویی پاسخ نمیدهد، جراحی درمان نهایی است. در طول عمل جراحی، بسیاری از قسمتهای رودهی بزرگ، به جز راستروده برداشته میشود و سپس قسمت انتهایی روده کوچک به باقیماندهی رودهی بزرگ و مقعد متصل میشود.
در صورت بی توجهی به درمان یبوست، فرد در معرض بیماریها و مشکلات جدیتری قرار میگیرد. عوارض جدی بیشتر در یبوستهای مزمن و شدید دیده میشود که حتی میتواند تهدیدکننده زندگی فرد باشد. با این حال برای پیشگیری از اختلالات احتمالی هر نوع یبوستی از حاد تا مزمن باید به سرعت تحت بررسی و درمان قرار گیرد. عوارض احتمالی یبوست عبارتند از:
نفخ و درد شدید، معمولاً در سمت چپ و پایین شکم احساس میشود. در هنگام یبوست گازی که به صورت طبیعی توسط باکتریهای روده از مدفوع تولید میشود درون روده جمع میشود و درد ایجاد میکند. به دلیل وجود مدفوع سفت و سخت بر سر راه خروجی روده، این گازها نمیتوانند خارج شوند. اتساع شکم در محل تجمع گاز قابل لمس است.
وجود مدفوع برای مدتزمان طولانی درون رودهی بزرگ را تنبل میکند و پاسخ طبیعی حرکت روده و لولهی گوارشی را به ورود غذا تضعیف میکند.
گاهی اوقات به دنبال یک یبوست شدید در بیماران بستری یا مصرفکنندگان مواد مخدر و متادون مدفوعی به سختی چوب ایجاد میشود که فرد قادر به تخلیه آن نخواهد بود. مصرف مقدار زیادی غلات و حبوبات بدون نوشیدن مایعات به اندازه کافی نیز ممکن است چنین مدفوعی به وجود آورد. دل درد شدید، تهوع، نبض و تنفس سریع، تب، اضطراب و نیاز مکرر به دفع ادرار از علایم اصلی آن است. این توده سخت با لمس عمقی در قسمت سمت چپ پایینی شکم احساس میشود. گاهی اوقات امکان خروج مدفوع خشک شده با انگشت وجود دارد، اما ممکن است علاوه بر دارو درمانی نیاز به خارج کردن آن تحت بیهوشی موضعی یا عمومی باشد.
در پرولاپس رکتوم بخشی از راستروده از سوراخ مقعد بیرون میزند. این حالت معمولاً در افراد مسن با یبوست مزمن در طول حرکات روده و زمانیکه عضلات کف لگن تحت فشار هستند رخ میدهد.
رکتوسل عمدتاً در زنان پس از یائسگی به صورت برآمده شدن راستروده به سمت جلو و واژن رخ میدهد. البته پس از زایمان طبیعی دشوار و یا بلند کردن اجسام سنگین نیز اتفاق میافتد. مدفوع ممکن است درون این برآمدگی به دام افتد. پزشک میتواند این برآمدگی را در طی یک معاینه واژن و رکتوم تشخیص دهد. تمرینات کگل ممکن است در موارد خفیف به تقویت عضلات کف لگن کمک کند ولی در رکتوسل بیرون زده از واژن، جراحی لازم است.
شقاق مقعد به صورت ترک مخاط مقعد در حین عبور مدفوع بزرگ و سخت رخ میدهد. پس از ایجاد ترک، فرد درد شدیدی را برای مدت چند ساعت احساس میکند که ممکن است همراه با خونریزی مقعدی برای چندین هفته باشد.