گروه سیاسی خبرگزاری فارس: با فروکش کردن اغتشاشات و مهیا شدن فضای مناسب برای بازخوانی و تبیین دقیق‌تر ابعاد ماجرا سراغ یک حقوقدان و استاد دانشگاه رفتیم تا ابعاد حقوقی آشوب های گذشته را دقیق‌تر بررسی کنیم. مهدی مقدسی حقوقدان و عضو هیات علمی دانشگاه امام حسین(ع) در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی فارس سعی کرده است تحلیلی از وضعیت اغتشاشات گذشته و نحوه برخورد با دستگیر شده‌ها را تشریح کند.
فارس: به طور کلی اغتشاشاتی که گذشت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مقدسی: این مساله را باید در سه محور تبیین کرد؛ چیستی اغتشاشات، خلاها و آسیب‌های این مساله و برآوردها و پیشنهادهایی است که ذیل این موضوع ارائه می‌کنم، نوع نگاهمان هم چند بعدی است.
فتنه‌ای که گذشت برخلاف فتنه‌های سابق نظامات قانونی و فرآیندهای حقوقی ـ قانونی کشور را هدف گیری کرده بود که این مساله را بر اساس دلایل متعددی که به آنها دست پیدا کرده‌ایم مطرح می‌کنم.
میانگین سنی در فتنه گذشته 15 تا 21 سال بود. رفتارهایشان هم از نظر حقوقی به شدت آموزش دیده بود. برای بنده که در زمینه مسائل حقوقی فعال هستم چند نکته در این فتنه بشدت جذاب بود و جلب توجه میکرد.
اول اینکه این فتنه از منظر حقوقی در چهار محوری که بیان می‌کنم قابل تشریح است:
حلقه اول آن جریان‌های فکریِ خارج از کشور که از نظر حقوقی نمی‌توانیم به آنها دسترسی داشته باشیم و اگر هم دسترسی وجود داشته باشد خیلی سخت و پیچیده است. کسانی که اتاق فکر هستند و به تعبیر حضرت آقا هیئت‌های اندیشه ورزشان هستند مسولیت برنامه ریزی را برعهده دارند.
حلقه دوم؛ نیروهای آموزش دیده‌شان است که نوعاً در اربیل عراق آموزش دیده بودند و کاملاً روی مباحث حقوقی تسلط دارند.
فارس: در مناطق مختلف هم براساس دستور العمل‌های یکسان عمل می‌کردند...
مقدسی: بله؛ در مناطق مختلف بر اساس فرمول واحدی عملیات انجام میدادند؛ مثلاً در خیابان‌ها چندموتوری که آموزش دیده‌اند خیلی سریع سطل آشغال‌ها را برمیگردانند و از منظر حقوقی نمی‌توانید با آنها برخورد خاصی داشته باشید برگرداندن سطل آشغال چه جرمی است؟ یا مثلاً در آتش زدن سطل آشغال ها اگر عامل این حرکات را بازداشت کنیم می‌گوید هیجان زده شده است و نمی توان با وی برخورد جدی کرد؛ یعنی نظام حقوقی در این مسئله با اتفاق جدیدی مواجه شده است بنابراین لایه دوم اغتشاشگران افراد آموزش دیده‌ای هستند که آموزش عملیاتی را در کنار آموزش های حقوقی دیده اند.
در اغتشاشات هم مشاهده شد همین کار را در چند خیابان انجام میدهند و آن محله قفل میشود، که این اقدام توسط دو موتوری انجام میشود و به شدت هم سریع هستند.
حلقه سوم اراذل و اوباشی هستند که تا دیروز در زندان بودند و در ازای دریافت مبلغی حاضر به انجام برخی اقدامات شده است. خیلی از این افراد فعالیتی پیچیده انجام نمی‌دهند ممکن است در یک روز دو یا سه ساعت زمان بگذارند.
این افراد لیدرهای چرخشی بودند؛ هر اغتشاش نقطه ثقلی داشت که ممکن است ۵ ،۶ نفر باشد یکی از وجوه تمایزی که این آشوب‌ها با آشوب‌های قبلی دارد همین نکته است.
حلقه چهارم هم افراد متصل به خارج و لیدرها نبودند و بعضا تحت ترغیب و هیجان وارد شدند. عملاً برخورد خاصی با این افراد نمی‌توان کرد فقط باید از آنها تعهد گرفت. این چهار حلقه را از نظر حقوقی سعی می‌کنم بیشتر بسط بدهم.
یکی از تفاوت‌های مهم نسبت به قبل این بود که در اغتشاشات سال ۸۸ تعدادی از اغتشاشگران مقابل دانشگاه تهران دست به آشوب می‌زدند که سیستم‌های امنیتی اقدامات لازم را در قبال آنها انجام میدادند. اما در این اغتشاشات فقط در تهران در نقاط مختلف با این افراد مواجه بودیم که ممکن است در هر نقطه از این ها ۱۰ یا ۱۵ نفر وجود داشتند.
فارس: به نظر شما آیا این اقدامات از قبل برنامه‌ریزی شده بود؟
مقدسی: برای پاسخ به این سوال باید کمی عقب تر برگردیم در فیلم موهن «عنکبوت مقدس» که فیلمنامه ضعیفی داشت در جشنواره کن فقط برای یک جمله، یکی از بازیگران زن جایزه گرفت که آن جمله این بود: انقلاب آینده ایران، انقلاب زنان است، جایزه دادن و دیده شدن این فیلم فقط برای همین جمله است.
با رصد دشمن متوجه می‌شویم که بر مسائل حقوق بشری تمرکز دارند، کسانی که اندیشکده‌های غربی و اروپایی را رصد می‌کنند می‌گویند دو سال است که شدت پرداختن به مسائل حقوق بشری در مورد ایران بیشتر شده است؛ این مسئله دال بر این نکته است که قرار است اقداماتی حول مسائل حقوق بشری انجام شود و شاهد هستیم این اقدامات شروع شد.
فارس: خلاهایی هم در کشور وجود دارد که موجب سو استفاده دشمنان شده است...
مقدسی: بله، از جمله خلاهایی که کشور با آن دست و پنجه نرم میکند این است که قوانین ما در حوزه آزادی‌های اجتماعی نیاز به اصلاح جدی دارد؛ بنابر فرمایش حضرت آقا مگس روی زخم می نشیند اگر زخم نباشد دشمن نمی تواند سو استفاده کند.
در قانون مجازات اسلامی ماده ۶۳۸ در مورد حجاب سخن گفته و وضع مجازات کرده، بگذریم که مجازات بی‌حجابی نزدیک به یک میلیون تومان است و کاری به این مسئله نداریم که بازدارنده هست یا نیست. یا آیا قلمرو حجاب مشخص شده است؟ حجاب شرعی نمایان بودن صورت و دو دست، است طبق قانون و شرع کم حجاب نداریم، یک فرد یا با حجاب است یا بی‌حجاب آیا نظام حقوقی ما از مجری قانون که نیروی انتظامی است پشتیبانی کرده است؟ یا قلمرو حجاب تا کجاست چه وضعیتی را می‌توان بگوئیم با حجاب است؟ قاضی برای حکم دادن به چه چیزی استناد کند؟ آیا قلمرو قانونیِ قاضی را مجلس تعیین کرده است؟
افزایش اختیارات ضابطین امنیتی باید مصوب شود
آیا اختیارات قانونیِ مجری قانون برایش فراهم شده است؟ وقتی پلیس آمریکا یا فرانسه کاری انجام میدهد نظام قانونی از آنها حمایت میکند الان بهترین زمان برای مصوب شدن افزایش اختیارات پلیس در مجلس است.
افزایش اختیارات ضابطین امنیتی باید مصوب شود؛ این افراد جانشان را از دست میدهند و دچار آسیب می‌شوند ولی چرا اختیارات قانونی مطابق با توقعاتی که از آنها داریم به آنها داده نمی‌شود؟ اینها از جمله آسیب‌هایی است که وجود دارد که خیلی از آنها به قوانین داخلی مربوط میشود.
مثلاً با قاضی صحبت میکنیم و می‌گوییم ذیل کدام محورها با این افراد میشود برخورد کرد وقتی که قاضی با این مسائل برخورد میکند با چند محور مواجه است بغی، افساد فی الارض، محاربه و تشویش اذهان عمومی ذیل این موارد می‌تواند با اغتشاشگران برخورد کند.
از طرفی قاضی می‌گوید به آسانی قابلیت انطباق عناصر مادی و معنوی جرم وجود ندارد و به من کمک کنید تا عناصر جرم را محقق کنم و با فرد خاطی برخورد لازم را انجام دهم.
بین اغتشاشگران تفکیک وجود دارد و همه اغتشاشگران حکم واحدی ندارند، کسانی که واقعاً قصد براندازی دارند از سلاح و چاقو استفاده می‌کنند،کسی که واقعاً سلاح دستش گرفته است محارب است و مجازاتش اعدام است، نکته‌ای را باید در نظر گرفت؛ در نظام حقوقی چند عنوان مباشر جرم، معاون جرم و شراکت کننده در جرم داریم.
کسی که اموال عمومی را تخریب میکند مباشر جرم است اعم از: سلبریتی‌ها، چهره‌های ورزشی، هنری و هر کسی که مردم را تحریک می کند، البته مصادیقی هم در قانون مجازات اسلامی آمده است ترغیب کنندگان، تحریک کنندگان و تشویق کنندگان به رخ دادن یک جرم، خونریزی، ناامنی یا نا آرامی؛ معاونین در جرم هستند.
یکی از مسائلی که می‌تواند در اغتشاشات گذشته موجب صف بندی شود این است که مجازات افراد به اطلاع آنان برسد. فردی ۱۶ ساله‌ای را گرفته بودند و گفته بودند که روی مامور نیروی انتظامی بنزین ریخته‌ای و در حال آتش زدن یک انسان بودی، می‌دانی این کار یعنی چه؟ می‌گوید نه و گریه میکند... چرا که آگاهی ندارد قرار است با چه اتفاقی مواجه شود از نظر قانونی و حقوقی حلقه چهارم شناسایی اولیه را برخلاف حلقه‌های قبلی ندارد.
فارس: لیدرهای اغتشاشات هم نسبت به این مسائل نا‌آگاه هستند؟
مقدسی: لیدرهای اغتشاشات از لحاظ حقوقی اطلاعات جدی دارند؛ شاهد بودیم معمولاً مست به خیابان می‌آمدند چرا که رافع مسئولیت کیفری است. مثلا وقتی فیلم اقداماتش را که به کسی که دستگیر شده نشان دادند می‌گوید آیا این فردی که چنین اقداماتی انجام داده من هستم؟ مست بودم و نفهمیدم چه می‌کنم!
این مسئله جزو تمایزات این فتنه با فتنه‌های قبلی بود، که این افراد عالمانه و عامدانه مست وارد خیابان شدند تا نظام کیفری نتواند وی را به شکلی جدی باز خواست کند، حتی این افراد نسبت به بازداشت شدنشان هم آموزش دیده‌اند.
کسانی که سنگ زدند و با قمه و چاقو به سایرین آسیب رساندند مباشر در جرم هستند، لایه دوم معاونین در جرم هستند، آن سلبریتی که با سخنانش مردم را تحریک کرد؛ آن استوری را که سلبریتی‌های خارجی زد را عیناً فلان بازیگر ایرانی هم بازنشر کرد، یعنی وحدت سناریو وجود دارد.
نمی توان گفت این اقدامات بی‌هدف بوده است و بدون سازوکار و آموزش بوده باشد؛ زمانی که با سلبریتی از نظر حقوقی برخورد نمی‌شود چنین مسائلی پیش می‌آید. مسئله، اقتدار نظام است همانطور که عرض کردم صدمه زدن به نظامات قانونی و اقتدار کشور نشانه گرفته شده است.
فارس: از نظر حقوقی میان معترضین و اغتشاشگران چه تفاوتی وجود دارد؟
مقدسی: همه معترضین و اغتشاشگران مجازات واحدی ندارند ولی الان مانند دو شلیک اول پلیس است که به منظور هشدار استفاده میشود؛ صف معترضین و اغتشاشگران باید جدا می‌شد. بعد از چند روزی که فضا روشن‌تر شد، پلیس باید اعلام میکرد اگر کسی در کنار اغتشاشگران باشد، جزو اغتشاشگران محسوب میشود.
مانند همان دوشلیک اول پلیس است و باید این افراد مسیرشان را روشن می‌کردند چرا که نیروهای حافظ امنیت به واسطه حضور برخی افراد در این تجمعات، کشته شدند و بخشی از آنها مباشر در جرم هستند، عده‌ای نیز مثل کسانی که به اغتشاشات کمک کردند معاونین در جرم هستند.
فارس: نمونه‌ای برای اینکه نشان دهد این افراد آموزش حقوقی دیده‌اند وجود دارد؟
مقدسی: به عنوان مثال در اتفاقات اخیر شاهد بودیم اغتشاشگران برای چاقو زدن به بسیجی‌ها همزمان اقدام می‌کنند و با همدیگر به فرد موردنظرشان چاقو می زنند، مثلاً بسیجی را گرفتند و عده‌ای همزمان به وی چاقو زدند، چرا اینکار انجام شد؟ برای آنکه تقسیم کار حقوقی شود؛ وقتی پنج نفر همزمان به یک نفر چاقو می‌زنند مجازات جرم به شدت کاهش می یابد، این نکات خیلی جدی هستند.
برخی از این اقدامات ذیل بغی و افساد فی‌الارض و تشویش اذهان عمومی تعریف میشود، مثلاً ماده 512، 126 و 505 قانون مجازات اسلامی که درمورد فعالیت تبلیغی علیه کشور و افساد فی الارض و تشویش اذهان عمومی و سبب اقوی از مباشر است. شاهد بودیم یک سلبریتی مردم را تحریک کرد و بعد گفت فلان فرد کشته شده است درحالی که خانواده فرد می‌گویند فرزند ما خودکشی کرده است اما این سلبریتی گفت اطلاعات من بیشتر است و آن فرد کشته شده است.
فارس: در صورت عدم برخورد با این افراد چه اتفاقی رخ میدهد؟
مقدسی: اگر در این مسائل برخورد قانونی صورت نگیرد موجب شکستِ نظامات قانونی و هنجارها میشود مثل این است که فردی از چراغ قرمز عبور کند و پلیس صرفا به تماشا بنشیند، نفر دوم و سوم هم از چراغ قرمز می‌گذرند و موجب میشود که چراغ قرمز بازدارندگی‌اش را از دست دهد و مردم به این نتیجه می‌رسند که تمام چراغ قرمزها را می‌توان رد شد.
الان زمان برخورد حقوقی است همان برخوردی که در سایر کشورها نیز انجام میشود در آمریکا چگونه با متخلفان و مجرمان برخورد میشود؟ ایران هم مثل سایر کشورها، هر کشوری نظامات قانون خودش را به عنوان الگوی خود قرار میدهد.
نکته ای که باید در اینجا مدنظر قرار گیرد پذیرش اقتضائات دستگاه قضاست؛ دستگاه قضایی باید بتواند عناصر جرم را قابل پیاده سازی ببیند، وقتی مجلس شورای اسلامی خودش را درگیر مسائل اصلی نکند چنین نتیجه‌ای رقم می‌خورد.
مجلس باید خودش را درگیر کند و ذیل وظیفه قانونگذاری‌اش قلمرو حجاب را معین کند اگر نظارت بر این موضوع را به پلیس واگذار میشود، تصویب کند که این مسئله در اختیار پلیس است. دستگاه قضا نباید با معادله دو مجهولی مواجه شود که علاوه بر دستگاه قضایی، نیروی انتظامی هم که مجری قانون است نداند چه میکند.
خساراتی که اغتشاشگران زده اند باید از اموالشان جبران شود، نه بیت المال
فارس: در مورد خسارات زیادی هم که در این مدت به کشور وارد شده است، این خسارات از کجا باید تامین شود، از بیت المال یا کسانی که عامل آن بوده‌اند؟
فارس: چرا دشمنان اواخر شهریور را برای ایجاد آشوب انتخاب کردند؟
مقدسی: به این سوال جواب قطعی نمی‌توان داد، اما براساس بررسی های انجام شده توسط برخی دوستانمان به این نتیجه رسیده‌ایم که دشمنان دنبال بهانه‌ای در حوزه آزادی‌های اجتماعی برای شروع این اتفاقات بودند، که این بهانه ها یکی یکی در حال اتفاق افتادن است.
از موضوع حضور بانوان در استادیوم گرفته تا حضور داوران خانوم، اقداماتی را در این حوزه شروع کردند. بنابراین در حوزه‌ها چالش داشتیم، حضرت آقا هم فرمودند که مگس روی زخم می‌نشیند. دشمنان پروژه‌ای را پیگیری می‌کردند که در این حین، فوت خانوم مهسا امینی رخ داد و از آن نهایت استفاده را بردند.
نکته مهم این است که وضعیت فعلی نظام بین‌الملل مطلوب نیست و به غرق شده‌ای می‌ماند که در حال دست و پا زدن است، از طرفی موضوع انرژی به مساله‌ای جدی بدل شده است؛ اینکه شهردار لندن می‌گوید که مردم یا باید غذای شان را گرم کنند یا خانه‌اشان را مسئله ساده‌ای نیست. در صد سال اخیر سابقه چنین مساله‌ای وجود ندارد اینها در مسائل داخلی‌اشان به بحران رسیده اند و الان بهترین فرصت است برای اینکه این بحران را از خودشان خارج کنند.
هدف اغتشاشگران برداشتن قانون حجاب نبود
فارس: آیا هدف اغتشاشگران برداشتن قانون حجاب بود؟
مقدسی: همانطور که آقا فرمودند مسئله حجاب نیست؛ مسئله قواعد حکمرانی مبتنی بر اسلام، نظامات قانونی و شرعی مبتنی بر اسلام و ایران مستقل و قوی است. ایرانی که همه کنار هم زندگی میکنیم، مگر تا قبل از فوت خانم مهسا امینی کنار هم زندگی نمی‌کردیم؟ برخی کمتر حجاب داشتند و برخی هم بیشتر و هیچ کدام از این مشکلات هم پیش نمی‌آمد.
پلیس کار قانونی‌اش را انجام میداد و مردم هم زندگی عادی‌شان را داشتند. بنابراین مسئله حجاب نیست به نظرم مسئله نظامات حکمرانی است و دنبال تغییر قواعد حکمرانی هستند.
یکی از آرمانهایی که آنها به دنبال آن بودند در حوزه زنان، آزادی‌های اجتماعی و خانواده است که برای آن کنوانسیون طراحی کردند که مفاد آن کنواسیون توسط مسئولین سایر کشورها امضا شده است و مجری آن، در کشور خود هستند مثل fatf، پالرمو و cft مشابه این مسائل در حوزه خانواده و آزادی‌های اجتماعی وجود دارد که به نوعی می‌توان گفت مجرای سلطه از طریق نظامات قانونی است.
فارس: آموزش دیدن اغتشاشگران چه معنایی از جهت حقوقی می‌تواند داشته باشد؟
مقدسی: در حقوق، به این مسائل جرایم سازمان یافته گفته میشود؛ جرایمی که اتصال دارد یا از سرویس‌های جاسوسی و یا از منابع بیگانه آگاهانه یا غیرآگاهانه خط می‌گیرند، بنده اعتقاد ندارم که همه سلبریتی‌ها از دشمنان خط می‌گیرند؛ برخی از آنان می‌گویند اتفاقی افتاده و مردم از ما انتظار دارند و ما هم به همین دلیل در فضای مجازی اظهار نظر میکنیم.
اما این وحدت نظری که شاهد آن هستیم سازماندهی شده است و اتصال دارد. در این فتنه اخیر از ابزار آلات خاصی استفاده شد که به کارگیری آنها نیاز به آموزش دارد همه این مسائل نشان دهنده وجود اتاق فکری برای ساماندهی آن است.
