کودکان به وسیله اسباب بازی مهارت های گوناگون را در خود رشد و پرورش می دهند
کودک از طریق بازی با عروسک ها، ماشین ها، قطارها، هواپیماها، وسایل خانگی کوچک و... نقش های مختلف زندگی را فرا می گیرد و تصویری از وظایف افراد جامعه در ذهن خود می پروراند.
بازی کار کودکان است و وسیله کار آنها اسباب بازی است. کودکان نیز همچون بزرگسالان که برای انجام کارهای شان نیاز به وسایل و ابزارهای مناسب دارند، به اسباب بازی هایی متناسب با سن، جثه و نوع فعالیت شان احتیاج دارند. حتی کودکانی که اسباب بازی تخصصی و ویژه ای ندارند، در طول روز، خود را با انواع وسایل خانه اعم از کاسه، بشقاب، قاشق، تلفن، کمد لباس ها و... سرگرم می کنند.
اسباب بازی برای کودکان ابزاری است که به وسیله آن مهارت های گوناگون را در خود رشد و پرورش می دهند. کودک از طریق بازی با عروسک ها، ماشین ها، قطارها، هواپیماها، وسایل خانگی کوچک و... نقش های مختلف زندگی را فرا می گیرد و تصویری از وظایف افراد جامعه در ذهن خود می پروراند.
از طریق بازی با انواع پازل ها، جورچین ها، مکعب ها و مهره های سرهم کردنی مهارت های حرکتی ریز دست ها، هماهنگی بین چشم و دست و قدرت تفکر را در خود پرروش می دهد؛ و زمانی که با توپ بازی می کند، واگن های دستی اش را می کشد، تاب می خورد، الاکلنگ و سرسره سوار می شود و طناب بازی می کند، مهارت های حرکتی دست و پاهایش را تقویت می کند.
بازی برای کودک عین زندگی است. در حقیقت تصور دنیایی بدون بازی و اسباب بازی برای کودک غیرممکن است. اسباب بازی به رشد و تکوین شخصیت کودک کمک می کند.
هیچ چیز برای کودک جای اسباب بازی را نمی گیرد. او نه تنها با عروسک، ماشین و یا خرس پشمالویش بازی می کند، بلکه به او روح می دهد، با او دوست می شود، با او درددل می کند و نگرانی هایش را با او در میان می گذارد.
کودکان می توانند از طریق بازی با اسباب بازی های خود، تجربه های محدودشان را وسعت و غنا بخشند و تجسمی از زندگی واقعی در خیال خود بسازند. یک اسباب بازی خوب باید مقدم بر رشد کودک باشد، یعنی او را رشد دهد.
والدین باید بدانند، تمایل کودکان به بازی و علاقه شدید آنها به داشتن انواع اسباب بازی نشانه سلامت عقل و کنجکاوی آنهاست. کودکی که بازی بخشی از زندگی روزانه او را تشکیل می دهد، نسبت به کودک گوشه گیر و منزوی از اخلاق فردی اجتماعی بالاتری برخوردار است. یک اسباب بازی خوب باید موجب:
پرورش قوه خلاقیت و آفرینندگی کودک شود.
پرورش قوه خیال و تصور کودک شود.
درک و فهم کودک از قوانین طبیعی شود.
ارتقای فرهنگی کودک شود.
بسط توانایی های کودک شود.
بهترین اسباب بازی هایی که موجب رشد قدرت تفکر کودک می شوند، اسباب بازی هایی هستند که شکل و اندازه ای خاص ندارند و کودک می تواند به ذوق و سلیقه خود آنها را تغییر دهد. وسایلی مثل گل رس، چوب، خمیر، ظرف های کوچک و بزرگ آب، مکعب های یک اندازه،، تکه های پارچه، نخ های رنگی، مقوا، کاغذهای رنگی و... موجب تخلیه هیجانی، پرورش قدرت خلاقیت و درک ویژگی های مواد (مثل وزن، اندازه، سطح، حجم و...) می شود.
برای مثال، زمانی که کودک تکه ای چوب را در ظرف آب می اندازد، متوجه می شود که چوب روی آب می ماند، اما وقتی تیله یا مهره ای فلزی را در ظرف آب می اندازد، به ته ظرف می رود. همین جا کودک متوجه می شود که تکه چوب به رغم بزرگ تر بودن روی سطح آب شناور می ماند، در حالی که مهره با وجود اینکه کوچک تر است به ته ظرف می رود.
بسیاری از بازی هایی که کودکان انجام می دهند، به میزان زیادی می تواند بر تجربه های آنها در سنین بزرگسالی تاثیر گذارد. اگر بازی را عاملی بدانیم که بدان وسیله کودک خود را با جنبه های مختلف زندگی آشنا می سازد و به او در سازگاری با محیط کمک می کند، باید بپذیریم که برای انتخاب بازی و اسباب بازی مناسب باید دقت و هوشیاری بیشتری به کار ببریم.
اسباب بازی باید موجب رشد حواس گوناگون و تقویت فعالیت های ذهنی حرکتی کودک شوند
توانایی ها، ویژگی ها و علایق کودکان
به منظور شناخت اسباب بازی متناسب با رشد کودک، ابتدا به بررسی توانایی ها و ویژگی های کودکان می پردازیم:
۱) دویدن، پریدن، بالارفتن و حفظ تعادل بدن در کودکان پنج سال به خوبی شکل گرفته است.
۲) علاقه مند به خطر کردن، سنجیدن قوا و مهارت جسمانی، انجام حرکات آکروباتیک و فعالیت های پرتحرک.
۳) افزایش مهارت های دستی (انگشتان)، مثل بریدن کاغذ با قیچی بر روی یک خط صاف، مداد به دست گرفتن (مثل یک فرد بزرگسال)، نخ کردن مهره های کوچک، سر هم کردن اسباب بازی های ریز و کوچک. توجه داشته باشید اگر کودک خردسال تمایل به گذاشتن این اسباب بازی ها به دهان دارد، آنها را از دسترس اش دور نگه دارید.
۴) چیدن مکعب های کوچک و بزرگ بر روی هم (خانه سازی)، ساختن برج و خانه های بزرگ، با کارتن و مقوا.
۵) علاقه شدید به بازی های توپی (به ویژه کودکان پنج سال به بالا) و تبعیت از قوانین و امتیازهای بازی.
۶) تمایل به انجام بازی های عددی ساده، رونویسی از روی حروف، جورکردن پازل ها، ردیف کردن اشکال. کودکان بالای ۵ سال تمایل دارند این پازل ها را چندین و چند بار درست کنند و خراب کنند.
۷) علاقه مند به دانستن علوم طبیعی (مثل زندگی جانوران، گیاهان، طبیعت، کره زمین، ستاره ها و...) و چگونگی کارکرد آنها.
۸) علاقه مند به بازی های نمایشی و صحنه سازی های زندگی واقعی روزمره.
۹) تمایل به انجام بازی های گروهی (علاقه ای به انجام بازی های مسابقه ای ندارند، زیرا از باختن متنفرند).
۱۰) لذت بردن از بازی های مهره ای (مثل منچ و مارپله)، تنها برای آزمودن شانس خود در بردن.
ویژگی های اسباب بازی های کودکان
همه ساله هزاران نوع اسباب بازی برای بازی کودکان ساخته می شود که در وهله اول باید سرگرم کننده و در وهله دوم جوابگوی نیاز رشدی آنان باشد.
اسباب بازی باید متناسب با سن و نیاز کودک باشد. برای مثال، کودکان بالای ۲ ۵/۱ سال که توانایی راه رفتن را تازه پیدا کرده اند، می توانند برای تقویت ماهیچه های پا و رشد عضلانی شان، واگن های سبک و کوچکی را که با نخ بسته شده اند، بکشند؛ یا اسباب بازی هایی که قطعه های ریز و کوچک دارند، برای کودکان زیر سه سال مناسب نیست؛ یا اسباب بازی هایی که لبه ها و گوشه های تیز و برنده دارند، برای کودکان زیر هشت سال خطرآفرین است.
الف) نوزادان، نوپایان و کودکان خردسال
برای کودکان زیر یک سال باید اسباب بازی ها و یا وسایلی تهیه کرد که در معرض دید او قرار بگیرند و کودک بتواند با دقت به آنها نگاه کند. هم چنین قرار دادن اشیای مختلف در اطراف کودک موجب تقویت حس بینایی و تقویت عضلات چشم آنها می شود.
انواع اسباب بازی های مناسب نوزادان و نوپایان عبارتند از؛ صورتک هایی شبیه صورت انسان و نصب آن در فاصله یک متری دید نوزاد؛ آویزان کردن عروسک و وسایل رنگی گوناگون در بالای تخت یا تشک کودک؛ در اختیار گذاشتن جغجغه، زنگوله و اسباب بازی های صدادار و دالی بازی با عروسک.
کودک خردسال به اسباب بازی هایی نیاز دارد که حواس پنج گانه او را تحریک کند. اسباب بازی های مناسب برای کودکان زیر یک سال باید رنگ ها، شکل ها، ترکیب ها و ویژگی های متنوع و جالبی داشته باشند.
باید صداهای ملایم و موزونی تولید کنند تا حس شنوایی کودک را تحریک کنند. برای یک کودک ۳ ۲ ساله که هنوز دامنه افکار و تصوراتش شکل نگرفته است، محرک اولیه بازی می تواند اسباب بازی و وسایلی باشد که در اختیار کودک قرار می گیرد. هدف و موضوع بازی به تدریج و ضمن بازی شکل می گیرد. در کودکان در این سنین توجه به این نکات مهم است:
۱) کودکان ۱۸ ۶ ماهه نیاز به اسباب بازی هایی دارند که بتوانند به طور گازانبری با انگشتان شان بگیرند و آن را به دهان ببرند. از آن جایی که معمولاً این کودکان در حال دندان درآوردن هستند، دوست دارند هر چه به دست می آورند میان فک های خود فشار دهند.
به همین دلیل باید اسباب بازی هایی به آنها داد که قابل شست وشو، نشکن، بدون مو و غیرفلزی باشد. همچنین حتماً توجه کنید که چشم ها، بینی، دگمه ها و سایر قطعات اسباب بازی کاملاً به هم چسبیده باشد و به راحتی کنده نشوند. چرخ ماشین های کوچک اسباب بازی را وارسی کنید و از محکم بودن آنها اطمینان حاصل کنید.
۲) دقت کنید درون جغجغه ها، زنگوله ها و دندان گیرهای کودکان اجزای ریز و کوچکی نباشد که هنگام شکسته شدن در گلوی کودک فرو روند.
۳) اسباب بازی یا بازیچه ای که قسمتی از آن شکسته شده است را از دسترس کودک دور نگه دارید.
۴) اسباب بازی یا بازیچه ای که دارای نخ، روبان یا نوار بلندی است، برای کودکان خردسال خطرناک است، زیرا ممکن است بند آن دور گردن کودک بپیچد و موجب خفگی کودک شود. هیچ گاه اسباب بازی آویخته ای که دست کودک بدان برسد، بالای سر او نصب نکنید.
۵) از دادن سکه، مهره، تیله، توپ های کوچک (به قطر ۴ ۳ سانتی متر) به دست کودکان خردسال خودداری کنید.
۶) اسباب بازی هایی که از پلاستیک یا کائوچوی نازک ساخته شده اند را از دسترس کودکان خردسال دور نگه دارید، زیرا ممکن است شکسته شوند و دست کودک را ببرند.
۷) اگر قصد تهیه وسایل نقاشی (مدادهای شمعی، ماژیک، رنگ های گوناگون و...) برای کودکان را دارید، حتماً توجه کنید که با رنگ های ضد حساسیت ساخته شده باشند.
۸) از آنجایی که کودکان مشتاق فعالیت و حرکت هستند، اسباب بازی های آنها هم باید این نیاز آنان را تامین کنند. به همین دلیل اسباب بازی هایی که قطعات شان حرکت می کنند (مثل خم شدن دست و پای عروسک یا چرخیدن و باز شدن درهای ماشین یا اسباب بازی هایی که جدا می شوند و مجدداً وصل می شوند) انگیزه بیشتری برای بازی در کودک به وجود می آورند.
اسباب بازی باید از لحاظ جنس، طراحی، رنگ و مواد به کار برده شده، ایمن و بی ضرر باشد
ب) کودکان دبستانی
۱) اگر برای کودک دوچرخه، سه چرخه، کفش اسکیت، اسکوتر و... تهیه می کنید، حتماً به همراه آن کلیه وسایل ایمنی از قبیل، کلاه، بازوبند، مچ بند و ضربه گیر آرنج را نیز تهیه کنید. به فرزندتان باد بدهید که چگونه باید از آنها استفاده کند. بیشتر فروشگاه های ورزشی این گونه وسایل ایمنی را همزمان با وسیله ورزشی، در اختیار خریداران قرار می دهند.
۲) اسباب بازی های برقی حتماً باید ایمن و استاندارد باشند، سرپرستی و رسیدگی به این گونه اسباب بازی ها ضروری است.
اسباب بازی باید از لحاظ جنس، طراحی، رنگ و مواد به کار برده شده، ایمن و بی ضرر باشد. همچنین عروسک ها، جغجغه ها و دیگر وسایل کودکان خردسال باید قابل شست وشو و ضدعفونی کردن باشند. اگر قصد تهیه وسایل نقاشی (مدادهای شمعی، ماژیک، رنگ های گوناگون و...) برای کودکان را دارید، حتماً توجه کنید که با رنگ های ضدحساسیت ساخته شده باشند.
هر چه اسباب بازی ساده تر باشد، قوه ابتکار و خلاقه کودک را بیشتر رشد می دهد. مثل اسباب بازی هایی که کودک می تواند بر روی آنها کار کند، آنها را تکه تکه کند، دوباره بسازد، با آنها کشف کند، با آنها فکر کند و از آنها انگیزه بگیرد.
هر چه اسباب بازی های کودک متنوع تر باشد، توانایی های بیشتری را در کودک پرورش خواهد داد.
اسباب بازی باید موجب رشد حواس گوناگون و تقویت فعالیت های ذهنی حرکتی کودک شوند.
اسباب بازی باید درک و فهم کودک از شکل ها، رنگ ها، صداها و اندازه را بالا ببرند.
هر کودکی به طور معمول سالیانه ۱۲ ۱۰ نوع اسباب بازی از اطرافیان خود دریافت می کند. اغلب کودکان با ۴ ۳ اسباب بازی خود کاملاً سرگرم بازی می شوند. اگر کودکی بیش از اندازه اسباب بازی داشته باشد، ممکن است نتواند تصمیم بگیرد که با کدام یک بازی کند. انتخاب اسباب بازی برای کودک باید بر اساس نیازهای ذهنی، جسمی، عاطفی و اجتماعی او باشد.
وسایلی برای رشد قوای ذهنی کودک، مثل انواع کتاب های علمی، داستانی، تاریخی، شعر، انواع پازل ها، معماها، جورکردنی ها و...
وسایلی برای رشد جسمانی کودک، مثل کشیدن یا هل دادن وسیله ای برای کودکان خردسال (چرخ دستی های کوچک، قطار ماشین ها و...). برای کودکان بزرگ تر (۹ ۶ سال) تاب، سرسره، الاکلنگ و....
وسایلی برای رشد و تقویت حواس پنج گانه (بینایی، شنوایی، گویایی، لامسه و بویایی).
وسایلی برای رشد مهارت های اجتماعی کودک، مثل عروسک های پدر، مادر، بچه، وسایل خانگی کوچک، وسایل مشاغل گوناگون و... اغلب این گونه وسایل ساده و حتی قابل درست کردن هستند. کودکان می توانند با توجه به قدرت تصور و خلاقیت شان آنها را از جعبه های خالی، قوطی های پلاستیکی و کارتن های کوچک بسازند.
وسایلی برای رشد قدرت خلاقه کودک، مثل کاغذ، مقوا، مداد، مدادشمعی، مدادرنگی، تکه های چوب یک اندازه، کاموا، خمیر، گل رس، مدل ها و ماکت های ساخته شده، کتاب های طراحی، کاغذهای رنگی، کلاژها و...
منبع: روزنامه شرق
