پلاسیبو چیست؟ مزایا و عوارض پلاسیبو

پلاسیبو روند درمان درد با داروی های فاقد خاصیت درمانی است

اثر پلاسیبو چیست و چگونه باعث بهبود علائم بیماری می شود؟

مفهوم پلاسیبو

در پلاسیبو با ایجاد یک تصور ذهنی صوری و تلقینی تأثیر مثبتی را در روند بهبودی بیمار ایجاد می کنند. به عبارتی دیگر پزشکان به وسیله ی اثر پلاسیبو به نتایج مفیدی در درمان های تقلبی و مصنوعی دست می یابند.

لذا می توان گفت: "در روند بهبود و ارتقای سطح سلامتی نقش باور های فرد بسیار بیشتر از تأثیر روند درمان است."

اصطلاح پلاسیبو ریشه ی لاتین دارد و در معنی «خوب خواهم شد» به کار می رود. این واژه از مناجات عبادتگاهی مزامیر در هنگام شبانه برگرفته شده است.

برای شکل گیری اثر پلاسیبو از جراحی های تصنعی و دارونما استفاده می شود. ذهن انسان قدرت بسیاربالایی بر بدن دارد. به گونه ای که می تواند فرد را فریب دهد و او را تحریک به پذیرش درمان های تقلبی کند که هیچ گونه اثر درمانی واقعی ندارند. در علم پزشکی به این پدیده، اثر دارونما یا پلاسیبو می گویند.

تاکنون هیچ گونه اطلاع دقیقی از نحوه ی عملکرد پلاسیبو در بدن و مغز ارائه نشده است. اما با پیشرفت های محققین در حوزه ی سیستم عصبی، اطلاعاتی از نحوه ی فریب خوردن مغز به دست آمده است.

اثرگذاری پلاسیبو

اثر گذاری پلاسیبو به قدرت باور فرد بستگی دارد

طبق تجربه های پزشکان پلاسیبو نوعی پدیده ی روانی است که نقش بسزایی در بهبودی بیماران ایفا می کند.

افراد با دریافت دارونما واکنش های مثبت و منفی بروز می دهند. درمواردی بیمار با اثرگذاری پلاسیبو بهبود می یابد اما گاهی نیز نتیجه بر خلاف انتظار عمل می کند و علائم بیماری فرد عود می کند یا اثرات جانبی جدیدی در او شکل می گیرد.

با وجود بررسی های پزشکی فراوان، مکانیسم و نحوه ی اثر گذاری دارونما به نوعی معما در علم پزشکی تبدیل شده است.

میزان تأثیرگذاری پلاسیبو به شرایط روانی و جسمانی بیمار بستگی دارد. در ادامه میزان اثرگذاری دارودرمانی در اختلالات متفاوت را مورد بررسی قرار می دهیم:

طرز تفکر و قدرت باور فردی بیمار

در صورتی که بیمار ایمان داشته باشد با مصرف دارو، از منظر جسمانی بهتر می شود ساختار شیمیایی بدن اثری مانند درمان واقعی را پشت سر می گذارد. در نتیجه علاوه بر کاهش درد، انگیزه ی بیمار نیز رشد فزاینده ای می یابد.

با مراجعه به پزشک و دیدن لباس سفید بر تن او، نوعی آرامش خاطر بر بدن حاکم می شود و بدن به درک عمیقی از داروهایی که پزشک تجویز می کند، می رسد. زیرا بیمار احساس می کند مورد مراقبت و توجه پزشک معالج قرار دارد.

بیماری خود محدود شونده

در درمان بیماری هایی از قبیل سرما خوردگی، روند درمان به صورت طبیعی صورت می گیرد و استفاده از داروها و دارونماها هیچ گونه تأثیری در روند بهبودی آن ها ایجاد نمی کند. به این قبیل عارضه، بیماری خود محدود شونده می گویند.

ترشح آندروفین مؤثر از پلاسیبو باعث کاهش استرس بیمار می شود

 

استرس و نگرانی

با مصرف دارونما به مغز فرمان کاهش درد منتقل می شود، لذا مغز هورمون های کاهنده ی طبیعی را ترشح می کند و به مواد شیمیایی مغز دستور سرکوبی آدرنالین و آزاد سازی آندورفین را انتقال می دهد. با کاهش آدرنالین استرس کاهش می یابد و نوعی آرامش خاطر بر روان بیمار مسلط می گردد.

محققان قسمت هایی از مغز را که گیرنده های آندورفینی دارند و با تاثیر گذاری دارونما فعالیت خود را آغاز می کنند، به وسیله ی اسکن های مغزی نشان می دهند.

نقش دارونما در اثرگذاری پلاسیبو

پرکینز برای درمان روماتیسم روش درمانی نرکتور را ابداع کرد

دارو نما و اثر دارو نما دو موضوع کاملا جدا از هم هستند. دارونما حاکی از ماده ی غیر فعال دارد در صورتی که اثر دارونما شامل تغییراتی می شود که پس از مصرف دارو در بدن فرد اعمال می گردد.

درواقع دارونما نوعی واکنش عصبی زیست شناختی است و موجب تحریک ترشح انتقال دهنده های عصبی از قبیل دوپامین و اندورفین می گردد.

در سال های پایانی قرن هجدهم، پزشکی آمریکایی به نام الیشا پرکینز برای درمان روماتیسم، سردرد و التهابات بدن روش درمان متفاوتی را کشف کرد.

در درمانگری پرکینز از دو میله فلزی استفاده می شد. او برای درمان حدود 20 دقیقه نوک میله ها را در قسمت عیب دار بدن قرار می داد و مدعی بود که میله ها الکتریسیته ی مضر موجود در زیر بافت های پوستی را خارج می کنند.

این شیوه ی درمان به «ترکتور» شهرت یافت و میله ها با قیمت بسیار بالایی به فروش رسیدند.

 در قرن هجدهم و نوزدهم درمان ترکتور مورد حمایت 12 پزشک جراح در کپنهاگ قرار گرفت. زیرا درموارد متعددی موجب کاهش درد در بیماران می شد.

پس از درگذشت پرکینز، برای نخستین بار در سال 1779 پزشکی بریتانیایی به نام هایگارت برای آگاه سازی عامه مردم میله هایی چوبی ارزان قیمت درست کرد و ثابت کرد میله های چوبی نیز مانند میله های فلزی پرکینز تأثیر گذار هستند و تنها یقین افراد است که موجب کاهش درد بیماران می گردد. 

او برای اثبات سخنان خود برای درمان پنج بیمار دو میله ی چوبی را بر روی بدن بیماران قرار داد.

پس از مدتی قریب چهار نفراز بیماران عنوان کردند که دیگر دردی را احساس نمی کنند. هایگارت پژوهش های خود را در زمینه دارونما در کتابی با عنوان "تخیل علت و درمان اختلالات بدن" منتشر کرد.

بنابراین تحقیقات متعددی در زمینه ی اثر دارونما یا پلاسیبو صورت گرفت.

یکی از پروفسور های دانشگاه هاروارد به نام تد کاپچوک در زمینه ی بررسی اثر دارونما ها بیان می کند:

"دارونما با ایجاد تفکری مثبت در مغز روند بیماری انسان را بهبود می بخشد و ارتباط میان بدن و مغز را تعدیل و قوی می کند.

در فرایند تاثیر گذاری و مصرف دارونما، قرصی عاری از هرگونه تأثیر گذاری به بیمار داده می شود. پزشک مربوطه به بیمار وعده ی بهبودی می دهد. البته بیمار نباید از شبه دارویی بودن و بی اثری قرص مطلع شود، زیرا با آگاهی او فرایند پلاسیبو بی نتیجه خواهد شد.

لازم به ذکر است که دارونما در کوچک کردن تومور و درمان بیماری ها نقشی ندارد اما علائمی را که توسط مغز منتقل می شوند را هماهنگ می کند. برای مثال می توان به کاهش درد، خستگی، اضطراب و حالت تهوع اشاره کرد.

اثرگذاری عوامل مختلف به مثابه ی دارونما در بدن

مدیتیشن در تمرکز ذهن مانند دارونما و پلاسیبو عمل می کند

فعالیت های ورزشی

تحقیقات حاکی از آن دارد که انجام فعالیت های ورزشی موجب بهتر شدن خلق و خو و کاهش اضطراب، افسردگی و استرس می شود.

درحقیقت با ورزش کردن تولید هورمون اندورفین افزایش می یابد. اندورفین یکی از هورمون های تسکین درد است. لذا نوعی ارتباط میان فعالیت های ورزشی و اثرگذاری پلاسیبو حاکم است.

مدیتیشن

مدیتیشن نوعی تمرکز ذهنی است که در حفظ آرامش، سلامتی و کاهش استرس به مثابه ی دارونما در بدن عمل می کند.

انسان ها در طول روز در موقعیت های گوناگونی قرار می گیرند. زمانی که بدن احساس خطر کند، سیستم دفاعی بدن دستور آزاد سازی هورمون های کورتیزول و آدرنالین را صادر می کند تا قدرت و سرعت فرد در مقابل حوادث بیشتر شود. 

آزاد سازی کورتیزول سیستم ایمنی بدن را به طرز چشمگیری کاهش می دهد. همچنین با بالا رفتن آدرنالین ضربان قلب و فشار خون نیز افزایش می یابند.

با انجام فعالیت مدیتیشن، سطح هورمون های آدرنالین و کورتیزول کاهش می یابد و میان فشار خون و ضربان قلب تعادل ایجاد می شود.

یوگا

یوگا فعالیتی است که امواج ذهنی، جسمی و روحی بدن را کنترل می کند. یوگا در کاهش نشانه های افسردگی، استرس، بهبود وضعیت خواب، عملکرد دستگاه گوارش، کاهش اختلالات شخصیتی و... موثر است.

تغذیه مناسب

بدن انسان با مصرف گستره ای از غذاها قادر به فعالیت است. در بسیاری از موارد پیروی از برنامه غذایی غیر اصولی موجب شکل گیری بیماری ها و درد های مزمن می شود. لذا متخصصان تغذیه همواره توصیه می کنند میان میزان کالری های دریافتی و سوخت وسازهای بدن تعادل برقرار کنید.

مزیت های بهره گیری از پلاسیبو 

بزرگترین مزیت بهره گیری از اثر پلاسیبو در علم پزشکی این است که به افراد فرصت کاهش اثراتی را که در روند درمان اختلال ایجاد می کنند، داده می شود.

همان طور که بیان کردیم مطالعات بسیار زیادی در زمینه ی اثرگذاری پلاسیبو صورت گرفته است. در صورتی که محققان بر این باور برسند که پلاسیبو اثر یکسانی را در افراد ایجاد می کند، ممکن است به طور غیر عمد آن را به روند درمان منتقل می کنند.

همین امر موجب می شود رفتار شرکت کنندگان تغییر یابد و نتیجه ی محقق کاذب گردد.

برای کاهش این رخداد ها، محققان ازمطالعه ی دو سور کور تصادفی و کنترل استفاده می کنند. در فرایند این تحقیق بیماران به صورت تصادفی در گروه های مختلف دسته بندی می شوند.

یک گروه روتین درمان واقعی را تجربه می کنند، گروهی دیگر دارونما را دریافت می کنند و گروهی نیز با عنوان کنترل تحت هیچ گونه درمانی قرار نمی گیرند.

در طی این مطالعه آزمایش شوندگان از روتین درمان خود اطلاعی ندارند لذا محققان بهتر می توانند تاثیر دارو دارونما را در تسکین درد ها بررسی کنند.

عوارض مصرف پلاسیبو

ایجاد اختلال در خواب از عوارض پلاسیبو است

بدن بعضی از افراد پس از مصرف دارونما، برخلاف انتظار نشانه های منفی را بروز می دهد. به این گونه پاسخ اثر «Nocebo» گفته می شود. به طور مثال فرد پس از مصرف دارونما علائمی از قبیل سردرد، سرگیجه و حالت تهوع را بروز می دهد.

از نشانه های منفی دیگر پلاسیبو می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سندروم روده تحریک پذیر

• شدت یافتن احساس درد

• افسردگی

• ایجاد اختلال در خواب

• یائسگی

گردآوری: بخش سلامت بیتوته