آخرین پادشاه قاجار
محمدحسن میرزا فرزند محمدعلی شاه قاجار آخرین ولیعهد سلسله قاجار بود که پس از عزل احمدشاه از سلطنت به دستور رضاشاه از کاخ گلستان اخراج و از طریق بغداد به اروپا رفت.
محمدحسن میرزا فرزند محمد علی شاه ششمین پادشاه قاجار بود که به دلیل آنکه احمد شاه فرزند نداشت در شعبان 1327.ق به ولایت عهدی احمد شاه برگزیده شد.
محمدحسن میرزای نه ساله 40 روز پس از خلع محمدعلی شاه از سلطنت در شرایطی که برادرش احمدشاه نیز هنوز به سن قانونی برای سلطنت نرسیده و کشور توسط نایب‌السلطنه اداره می‌شد به ولیعهدی انتخاب شد.
پس از رسیدن احمدشاه به سن قانونی و تاجگذاری، وی طی فرمانی محمدحسن ميرزا را طبق سنت به فرمانروایی آذربايجان تعيين کرد اما وقوع جنگ جهانی اول و اشغال آذربايجان توسط نيروهای عثمانی و روسيه، مسافرت و اقامت ولیعهد در آذربايجان را به تأخير انداخت.
سلسله قاجار
وی سرانجام در سال 1333.ق با توجه به حضور نیروهای روس در آذربایجان عازم تبریز شد اما ناتوانی وی در اداره امور باعث شد تا در سال 1338.ق در پی قیام شیخ محمدخیابانی از تبریز اخراج و روانه تهران شود.
محمدحسن میرزا کسی بود که در بهمن ماه 1302.ش دوره پنجم مجلس شورای ملی با نطق او افتتاح شد؛ مجلسی که چندی بعد حکم سرنگونی سلطنت قاجار و تفویض سلطنت به پهلوی را صادر کرد.
آخرین ولیعهد سلسله قاجار
در آن تاریخ در حالی که احمدشاه در اروپا به سر می‌برد و رضاخان هر روز بر قدرت خود می افزود محمدحسن میرزا به عنوان ولیعهد زمام سلطنت را در دست داشت و سعی می‌کرد مانع وی شود.
نقل است که در 15 فروردین 1303 احمدشاه طی تلگرافی از اروپا خواستار عزل سردار سپه از ریاست الوزرائی شد ولی مجلس با رد این پیشنهاد بار دیگر به سردار سپه رأی اعتماد داد و محمدحسن میرزا را بیشتر تحت فشار گذاشت.
سرکوب شیخ خزعل توسط رضاخان و انتصاب به سمت فرماندهی کل قوا توسط مجلس، موقعیت سیاسی او را بیش از پیش تقویت کرد و آخرین امیدهای محمدحسن میرزا را به یاس بدل کرد.
سرانجام در سال 1304 مجلس شورای ملی ماده واحده‌ای را مبنی بر خلع احمدشاه و سلسله قاجار از سلطنت تصویب کرد و حکومت موقتی را به رضاخان واگذار کرد.
محمدحسن میرزای شکست خورده پس از اعلان مصوبه مجلس به دستور رضاشاه از کاخ گلستان اخراج شد و از طریق بغداد به اروپا رفت. نقل است که او پیش از اخراج خواستار ملاقات با رضاشاه شد اما رضاخان او را به حضور نپذیرفت و مقرر کرد که مبلغ 5 هزاتومان به عنوان هزینه تبعید به او پرداخت کنند.
پادشاه بی تاج و تخت ایران
او در سال 1308.ش پس از فوت احمدشاه در پاریس نیز اعلامیه‌ای صادر کرد و در آن خود را پادشاه قانونی ایران اعلام کرد اما هیچگاه نتوانست به ایران بازگردد و در سال 1321 در لندن در گذشت از دنیا رفت. عکس های زیر از آلبوم زندگی محمدحسن میرزا آخرین ولیعهد قاجار انتخاب شده است؛ عکس سوم این مجموعه مربوط به دوران ولایتعهدی وی در آدربایجان است و محمدحسن میرزا را در ضیافتی که به افتخار ژنرال یـانوشکویچ رئیـس ستاد نیروهای قفقاز و سر کنسول روسیه ترتیب داده شده است، نشان می دهد.
منبع:faradeed.ir
