هرچند "بی گره بافی" یا استفاده از نوعی دستگاه در تولید فرش بسیار محدود گزارش شده اما صنعتگران و قالی بافانی که دوام و قوام کسب و کار خود را وابسته به آوازه فرش ایرانی در جهان می‌دانند از بروز این نوع تقلب اظهار نگرانی می‌کنند.
گره همان پرزی است که آن را حول محور چله های زیر و رو در فرش بافی می‌زنند، در واقع با کنار هم قرار دادن گره‌ها، نقش و طرح فرش نمایان می‌شود، میزان تراکم گره ها و ظرافت آنها نشانگر کیفیت فرش و همچنین مرغوبیت آن است، به نوعی می‌توان گفت هر چه تعداد گره‌ها بیشتر باشد، کیفیت فرش نیز بهتر خواهد بود، بنابراین نوع و تعداد گره دو ویژگی مهم فرش است.
"بی گره بافی" یا "ربات بافی" (استفاده از دستگاه) را هم می‌توان نوعی از بافت فرش اما با کیفیت کمتر نسبت به فرش دستباف اصیل دانست و نمی‌توان آن را بطور مطلق تقلب عنوان کرد، ولی زمانی می‌توان استفاده از این روشها را تقلب در عرضه فرش دستباف دانست که فرش بافته شده با این روش در قالب فرش دستباف اصیل ایرانی فروخته شود.
هرچند بروز مواردی مانند بی گره بافی و ربات بافی در تولید فرش و فروختن آن به جای فرش دستباف اصیل، بسیار محدود است اما وجود همین میزان کم نیز آبروی ملی را خدشه دار می‌کند و باید برخورد قاطعانه با کسانی که به چنین اعمالی مبادرت می‌ورزند، انجام گیرد.
فرد صنعتگری که دارای کارگاه قالی بافی در خراسان رضوی است در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: یکی از انواع تقلبها در فرش دستباف، تولید فرش بی گره است به نحوی که گره‌های فرش را کم می‌کنند تا سرعت بیشتری به بافت بدهند.
وی که خواست نامش عنوان نشود افزود: در شرایط عادی برای بافتن فرش فرد می‌تواند حداکثر هشت هزار تا ۱۰ هزار گره در روز بزند اما زمانی که تقلب "بی گره بافی" رخ می‌دهد، فرد در طول یک روز می‌تواند ۲۰ هزار تا ۲۲ هزار گره بر فرش زده و سرعت تولید خود را افزایش دهد.
وی ادامه داد: در فرش بی گره سپوت کامل صورت نمی‌گیرد، (سپوت یکی از علل اصلی استحکام بافت قالی است و فرش تحت هیچ شرایطی از هم نمی‌پاشد)، اما در فرش بی گره، از آنجا که روی "پود" بافته شده، سپوت نداشته و به مرور زمان کیفیت خود را از دست می‌دهد.
این دست‌اندرکار صنعت فرش در باره نوع دیگر تقلب در بافت فرش با عنوان "ربات بافی" گفت: این ربات دستگاه دست ساز به نسبت کوچکی است که توسط فردی در غرب کشور ساخته شده و به استان ما نیز آمده است، این دستگاه فناوری خاصی ندارد و به صورت سرهم بندی تعدادی قطعه شکل گرفته و سرعت بافت فرش را افزایش می‌دهد.
وی افزود: در روش استفاده از دستگاه که به صورت "جفتی بافی" است، دو چله از رو و دو چله از پشت بافته می‌شود، در حالی که باید در هنگام قالی بافی یک چله از رو و یک چله از پشت بافته شود، جفتی بافی به تولید فرش سرعت داده، هزینه های تولید را به نصف کاهش می‌دهد اما در مقابل از کیفیت فرش می‌کاهد.
این صنعتگر معتقد است باید جلو بروز این نوع تقلبها در بافت فرش گرفته شود زیرا به کسب و کار بسیاری از کسانی که محصول با کیفیت با شناسه فرش اصیل ایرانی، عرضه و محصول خود را به اقصی نقاط دنیا صادر می‌کنند، لطمه می‌زند.
تقلب از کجا نشات می‌گیرد؟
فرش دستباف، تاریخی کهن در خراسان رضوی دارد و همواره نام این سرزمین با تار و پود، نقش و رنگ زیبا و منحصر به فرد عجین بوده، بطوریکه امروزه نیز نام فرش خراسان را در طرحها و نقشهای جدید می‌توان از گوشه و کنار جهان شنید، حتی قالیبافان این سرزمین به خاطر توانایی‌هایی که داشته‌اند، پا را از طرحهای رایج همیشگی فراتر نهاده و به سوی تولید فرشهای بزرگ و تابلوفرش رفته‌اند که این نوع محصولات مشتریان مشتاق در کشورهای مختلف پیدا کرده است.
رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، وجود تقلب در فرش دستباف را انکار نکرد اما گفت: تعداد افرادی که به انجام برخی تقلبها در نوع بافت و عرضه محصول خود با کیفیت نامطلوب به عنوان فرش دستباف در استان مبادرت می‌ورزند، از تعداد انگشتان یک دست کمتر است.
مهدی کلالی با بیان اینکه شناسایی تقلب در فرش دستباف نیاز به کار کارشناسی دارد، افزود: به طور معمول با نگاه کردن به پشت یک فرش و نوع بافت آن می‌توان فرش دستباف را شناسایی کرد اما در برخی موارد فرش توسط دستگاهی بافته می‌شود که به آن "ربات بافی" می‌گویند و این نوع فرش با دستگاه آنچنان با مهارت بافته می‌شود که نمی‌توان صرفا با نگاه کردن به پشت فرش، این مهم را تشخیص داد.
وی به تشریح دلایل بروز تقلب در تولید فرش پرداخت و ادامه داد: تولید فرش دستباف زمان بر است و افزایش نرخ تورم نیز در مدت زمان تولید فرش باعث می‌شود قیمت مواد اولیه روند صعودی داشته باشد و این مهم هزینه تمام شده تولید فرش با مواد و ابزار اصلی و رعایت اصول در بافت را افزایش می دهد.
رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: به تناسب افزایش هزینه‌های تولید در زمان قالی بافی، نمی‌توان قیمت فرش را چندان افزایش داد زیرا بازار کشش این قیمت را نداشته و فرش به فروش نمی‌رسد.
وی افزود: وجود هزینه‌های بسیار جانبی و زمان بر بودن تولید باعث می‌شود بافنده با زدن گره کمتر یا استفاده از دستگاه، هزینه ها و زمان تولید را کاهش دهد و فرش با کیفیت نامطلوب را به جای فرش اصلی و باکیفیت مطلوب به فروش برساند که آن را تقلب می‌دانیم.
کلالی ادامه داد: البته نمی‌توان کاهش گره یا بافتن با دستگاه را تقلب در تولید دانست، بلکه این نوع شیوه‌ها نیز نوعی بافت به شمار می‌روند و زمانی می‌توان آن را تقلب عنوان کرد که محصول تولیدی این روش به عنوان فرش باکیفیت اصلی به فروش برسد.
وی گفت: تاکنون سه یا چهار مورد از تولیدات فرش دستباف در خراسان رضوی شناسنامه دار شده و با عنوان برند ثبت شده در بازار عرضه می‌شوند که این تعداد در برابر تنوع زیاد تولیدات فرش در استان ناچیز است.
رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی افزود: در صورتی که محصولات تولیدی فرش شناسنامه دار و تعداد گره، نوع پشم و رنگ استفاده شده در آن تعیین شود و براساس این مولفه‌ها، قیمت‌گذاری گردد، در آن زمان می‌توان همه نوع فرش با هر کیفیت و نوع تولیدی را با ارزش‌گذاری واقعی در بازار عرضه کرد و همزمان با آن نظارت واقعی توسط متولیان امر روی آن انجام داد تا فرش کم کیفیت جای فرش باکیفیت مطلوب و اصیل ایرانی فروخته نشود.
لزوم تشدید نظارتها بر تولید فرش
وی ادامه داد: فرش ایران همچنان در جهان یکه تاز است و هیچ کشوری نتوانسته فرشی با کیفیت فرش ایرانی تولید کند و اگر تحریم‌ها نبود فرش ایران بازار دنیا را تصاحب کرده بود.
کلالی با اشاره به وجود ۴۶۰ کارگاه متمرکز و غیرمتمرکز فرش بافی و حدود ۹۰ هزار بافنده در خراسان رضوی گفت: اینکه گفته شود تقلب در فرش دستباف خراسان رضوی که از نظر تنوع در سبک و تعداد بافندگان در کشور سرآمد است وجود دارد فقط بازی کردن با آبروی فرش استان است.
وی افزود: با توجه به ویژگی‌های فرش ایران، لازم است مسوولان نظارتی و متولیان امر مانع از تولید فرشهایی با عنوان "بی گره" یا "ربات بافی" و عرضه آنها در بازار با عنوان فرش دستباف اصیل ایرانی شوند.
رییس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی ادامه داد: در وهله نخست وظیفه اتحادیه تولیدکنندگان فرش دستباف است که با انجام کار کارشناسی و نظارت دقیق بر تولیدات فرش، موارد تقلب را شناسایی و از گسترش آن جلوگیری کند.
رییس اتحادیه صنف فرش دستباف مشهد نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: بازار فرش در چند سال اخیر دچار رکود شدید شده و این امر به بروز برخی تقلبها در تولید فرش دستباف دامن زد که خراسان رضوی از آن بی نصیب نماند.
هادی مخملی افزود: پیشتر "بی گره بافی" در فرشهای فاخر و اعلا رخ می‌داد اما به تازگی به فرشهای معمولی و مورد مصرف خانگی نیز رسیده است و تشخیص این نوع تقلب برای خریداران فرش مشکل است.
وی با بیان اینکه اتحادیه صنف فرش دستباف مشهد به شدت به دنبال مقابله با بروز تقلب در تولید است، ادامه داد: وظیفه ذاتی این اتحادیه نظارت بر کیفیت بافت است و از آنجا که خراسان رضوی بویژه مشهد در تولید فرشهای فاخر دستباف شهرت جهانی دارد و استانی سفارش پذیر در زمینه طرحها و بافتهای فرش است، گسترش چنین تقلبی در بافت آبروی این منطقه را خواهد برد.
رییس اتحادیه صنف فرش دستباف مشهد گفت: به دنبال ایجاد تنوع و مزیت رقابتی در همه سطوح از طرح و بافت فرش دستباف هستیم و با هر تقلب در این زمینه برخورد می‌کنیم، به تازگی نیز بروز چنین تقلبی در یکی از تولیدات گزارش شده بود که از گسترش آن جلوگیری شد، یک کارگاه نیز در این زمینه شناسایی و گزارش قضایی برای آن تهیه شد که در اسرع وقت پلمب می‌شود.
وی افزود: همچنین به گمرکات خراسان رضوی نیز اعلام و کارشناس مربوطه در این مکان مستقر شده است تا از صادرات فرشهای "بی گره" و بی کیفیت جلوگیری شود.
مخملی ادامه داد: طبق تبصره چهار ماده ۵۹ قانون نظام صنفی، هر نوع ایجاد اخلال در رقابت و بروز تقلب، غیرقانونی است، همچنین براساس آیین نامه مربوط به هنرمندان صنایع دستی، با هر نوع تقلب در فرش دستباف برخورد می‌شود.
