بررسی توسعه و ترویج فرهنگ و آموزش علوم قرآنی تکریم و شکوفایی حافظان قرآن

منوجهر متکی: سی امین سالگرد تاسیس موسسه کشوری مهد قرآن هست، ۳۰ سال پیش بنیانگذارانی این بنای طیبه و شجره حسنه را در کشور پایه گذاری کردند مرحوم آقای غیوری، جناب آقای قرائتی و جناب آقای فومنی در واقع هیات امنای اولیه موسسه مهد قرآن بودند. 

متکی: سی سال پیش یعنی ۱۳۷۱ این مجموعه شکل گرفت و هدف این بود که در مراجعه‌ای که بعضی از مراجع و بزرگان دینی می‌شد تاکید خاص آن‌ها این بود که ما به بعضی از کشور‌های اسلامی می‌رویم و یا به عربستان می‌رویم مثلا مراسم حج و این‌ها، روی حفظ قرآن همت ویژه‌ای وجود دارد. بعضا به ما می‌گفتند که شما آن همت لازم را برای حفظ قرآن و تربیت حافظان قرآنی ندارید. 

موسساتی در کشور شکل گرفت جزء اولین موسسات کشوری مهد قرآن است که توسط افرادی با نیت‌های پاک و با هدف گسترش فرهنگ حفظ قرآن شکل گرفت و با ابتدایی‌ترین وسیله‌ها هم بود یعنی اوایل دهه هفتاد یک ضبط صوت کوچکی بود یک امکاناتی بود، این‌ها و مربیانی که با علاقه خاص حافظان قرآن را تربیت می‌کردند و در کنار بحث حفظ قرآن، ترجمه، تفسیر و مفاهیم قرآنی در قالب کتاب‌هایی برای حافظان قرآن آماده می‌شد و حتی شیوه منحصربفردی را اساتید تدریس قرآن و مربیان حافظ قرآن، حافظین قرآن ابداع کردند در مهد قرآن. 

متکی: نه، البته ابزار‌هایی استفاده می‌شد، ولی اصل شیوه بر این استوار بود که یک روش ساده‌ای برای فهم ترجمه فارسی قرآن؛ ابداع شده بود. 

متکی: بله ما مثلا فرض کنید که کلمات قرآن چندین هزار هست و چند ده هزار هست، این‌ها آمدند کلماتی که ریشه مشترک دارد، این‌ها را استخراج کردند که یک کلمه دوبار، پنج بار، پنجاه بار، صدبار در قرآن تکرار و یا ریشه‌های آن کلمه، کلمات مترادفش آمده است. این تعدادش شد هزار کلمه، این هزار کلمه را ترجمه می‌کردند و در اختیار قرآن آموز می‌گذاشتند و او با فراگیری این هزار تا تقریبا قادر بود همه جای قرآن را ترجمه کند. این شیوه منحصربفرد برای مهد قرآن بود که بعدا البته با ابزار‌ها و در فضای مجازی و این‌ها هم به آن‌ها آموزش داده می‌شد. 

متکی: بله، و همین طور که اشاره فرمودید امسال چهاردهمین دوره ترنم وحی است. ترنم وحی با هدف آزمونی برای مشخص شدن کسانی که به مرحله حفظ کل قرآن رسیدند، در نظر گرفته شده است. 

متکی: بله نهم و دهم آذر در استان گلستان با همکاری مهد قرآن استان و استانداری گلستان در یک مشارکت خوبی این مراسم در آنجا برگزار می‌شود.

مجری : کیفیت برگزاری آزمون به چه صورتی است ؟
متکی : ما حدود دو ماه است که در سطح کشور آزمون ها را شروع کردیم ، برای این که ببینیم چه کسانی در ظرفیت حفظ کل قرآن هستند و در این آزمون نهایی از بین حدود 170 و خورده ای نفری که برای بحث حفظ قرآن آمده بودند 78 نفرشان موفق شدند که وارد آزمون نهایی شوند . آزمون نهایی توسط داوران بین المللی ، داوران برجسته کشورمان که بین المللی هستند ، برگزار می شود و این ها در دو روز پیاپی این آزمون ها برگزار می شود در بین این 78 نفر ، ارزیابی ما این است که حدود 60 نفر از این ها موفق می شوند حافظ کل قرآن بشوند که البته اگر همه شدند که نعما مطلوب .
این ها برایشان گواهی نامه صادر می شود که حافظ کل قرآن هستند و بتوانند در حوزه های مربوط به آزمون های وزارت علوم و مدارکی که برای حافظان کل قرآن ، وزارت علوم تسهیل کرده است بتوانند از آن بهره مند شوند .
مجری : اشاره کردید به وزارت علوم ، می خواهم تعامل قرآنی موسسه مهد قرآن را با سایر وزارتخانه ها بیشتر بدانیم چقدر شما در داخل وزارتخانه ها کار انجام دادید و اگر برنامه های جدیدی دارید بفرمایید .
متکی : برنامه ها را ما داریم در بعضی از بخش ها مثل آموزش و پرورش در گذشته که البته خودش یک مجموعه قرآنی مفصلی را دارد ، در ارتش و نیروهای مسلح ، این ها ما برنامه ریزی هایی را داشتیم . الان در محلاتی که مثلا در تهران ما مراکز آموزش قرآن را داریم قاعدتا اهالی آن محل که فرزندان کارکنان در وزارتخانه های مختلف هستند مشارکت می کنند . ما در وزارتخانه ها هنوز یک برنامه منسجمی که در داخل وزارتخانه هایشان ما برنامه قرآنی را اجرا کنیم هنوز آن استقبال لازم را ندیدیم .
مجری : البته فکر می کنم یکی دو هفته پیش بود که در خدمت افرادی از وزارت نیرو بودیم که آنها برنامه های قرآنی خودشان را به صورت جداگانه ، نه با همکاری موسسه مهد قرآن داشتند اجرا می کردند انشاالله که این گسترش پیدا کند .
متکی : ما اعلام کردیم که هر جا آمادگی باشد این کار قابل انجام است
مجری : اگر این کار اتفاق بیفتد خیلی هم عالی است . درباره تربیت فرزندان کارکنان خودتان و آموزه های قرآنی آنها هم برنامه هایی دارید ؟
متکی : ما علاوه بر حافظان قرآن ، کسانی که برای حفظ تلاش می کنند و در کلاس ها شرکت می کنند ، بخشی از مربیان را در سطح کشور داریم که این ها رایگان و با یک علاقه دلی کلاس های ما را اداره می کنند . مهد قرآن از باب مربیانش و از باب مسئولینش هیچ هزینه ای ندارد اما برگزاری این کلاس ها ، برگزاری آزمون ها ، جوائزی که ما برای ترغیب قرآن آموزان مان در نظر می گیریم این ها هزینه هایی است که شاید مهم ترین و محوری ترین مسئله جدی موسسات قرآنی است خصوصا آنهایی که از امکانات دولتی به آن صورت برخوردار نیستند .
ما در 450 شهر کشور در بیش از 20 استان کشور ، موسسه مهد قرآن را شبکه های استانی و شهرستانی مان را داریم . این ها قاعدتا دفاتر شان ، مراکزشان ، هزینه هایی را دارند اما عمده هزینه را ما متمرکز کردیم روی آموزش حافظان قرآن .
مجری : حافظان قرآن همه می دانیم که روح و جانشان مانوس با قرآن است ، چقدر این فرهنگ استفاده از حفاظ قرآن در استفاده آنها در مناصب دولتی وجود دارد ؟ آیا این اتفاق افتاده و آیا در آینده این اتفاق می افتد ؟
متکی : من یک زمانی وزیر خارجه بودم و نامه ای نوشتم به جناب آقای فومنی در مهد قرآن و گفتم که ما تعدادی از افرادی را که از یک وثوق بالایی باید برخوردار باشند برای کارهای خاصی در وزارت خارجه نیازمندیم البته بر اساس یک آزمونی می گیریم از آنها ، اما مایلیم از نیروهای مهد قرآن داشته باشیم . اگر این فرهنگ را ما بتوانیم در وزارتخانه ها به این صورت که با داشتن شرایط برابر ، حافظ قرآن یک امتیاز محسوب شود ، یک نکته کلیدی محسوب شود ، برای دستگاههای گزینشی ما ، برای وزارتخانه های ما ، به نظر من اقدام مقرون به ثوابی است که می تواند صورت بگیرد .

مجری : بهرحال جنابعالی در تعامل با کشورهای مختلف داشتید با توجه به این که در گذشته سمت وزیر امور خارجه کشورمان را داشتید ، حتما تجربه های ارزنده ای هم بدست آوردید، جایگاه قرآن را چطور می بینید در کشورهای مختلف ؟ فکر می کنید ما بعنوان یک کشور اسلامی در مقایسه با کشورهای دیگر الان د رچه موقعیتی هستیم ؟
متکی : سوال خوبی را مطرح کردید ، من تصور می کنم که یکی از نکاتی که در برخی از کشورهای اسلامی مثل مالزی ، مثل عربستان ، مثل سوریه ، مثل برخی از کشورهای دیگر ، خیلی چشمگیر است ، خیلی مورد توجه است ، این است که حفظ قرآن را بعنوان بخشی از تعلیم و تربیت اسلامی قلمداد می کنند .
مدارس و حوزه های علمیه در برخی از کشورهای اسلامی به موازات دروس دینی را که ارائه می دهند به طلبه هایشان ، دانشجویانشان ، مسئله حفظ قرآن جزو برنامه هایشان است .
ما در صحبت با برخی از اساتید و بزرگان حوزه این پیشنهاد را مطرح کردیم که شما از همان سال اولی که بچه ها در حوزه جام المقدماتش شروع می کنند عربی را شروع می کنند صرف و نحو را شروع می کنند اگر حفظ قرآن را هم در هر سطحی بخشی از آن را بعنوان واحد درسی تعریف کنند ، ما طلبه مان از مدرسه فارغ التحصیل می شود ، در سطح مقدمات ، در سطح جامع، در سطح خارج و غیره در حالیکه حافظ قرآن هم شده ، و اگر حفظ قرآن را ما درست ترین ، مهم ترین و محوری ترین مدخل ورودی به احکام الهی بدانیم و شناخت دین خدا بدانیم کسی که حافظ کل قرآن می شود ، او قاعدتا جدای از تاثیرات روحی ، روانی ، تقوایی و ویژگی های انسانی – اسلامی دیگری که پیدا می کند در فهم آن نسبت به مسائل است .
امروز بسیاری از کارشناسان و اساتید فن می گویند آن کسی که به قرآن مسلط می شود به ادبیات مسلط می شود . به سخن گفتن مسلط می شود . به بیان مقصودش مسلط می شود و یک کسی که به قرآن تسلط دارد از قرآن سخن بگوید با کسی که از قرآن شمایی را شنیده ، حرف بزند این ها با همدیگر کلی تفاوت دارند و کلی اثرگذاری متفاوت دارند .
بنابراین من فکر می کنم یک راه این است که می تواند به ما کمک کند ، مقام معظم رهبری فرمودند که ایران با توجه به جمعیتش باید ده میلیون حافظ قرآن داشته باشد . ما بعنوان موسسه مهد قرآن به دلیل قلت بضاعتمان تا بحال کمتر از 5 هزار حافظ کل قرآن توانستیم تحویل جامعه اسلامی بدهیم ، ما اگر امکانات داشته باشیم می توانیم 50 هزار ، 100 هزار ...
مجری : البته فرهنگ سازی هم خیلی موثر است و این که از مدارس شروع شود یعنی بتوانند مربیانی که داخل مدارس هستند ، معلمانی که این وظیفه را برعهده دارند بتوانند روی بچه های ما کار کنند برای این که به سمت قرآن گرایش بیشتری پیدا کنند فکر می کنم خیلی تاثیر بیشتری داشته باشد .
متکی : ده میلیون مورد نظر و انتظار مقام معظم رهبری جز به ایجاد یک تحول در آموزش و پرورش ما مشخصا ، فرمود از العلم فی السقر کاالنقش بالحجر ، آموزش در کودکی مثل نقشی است که بر سنگ حک می شود و می ماند در دل دانش آموز و کودک
مجری : البته ما داریم افرادی که در سنین خیلی پایین موفق شدند که حافظ کل قرآن بشوند و الان دارند این روند را ادامه می دهند ولی تعدادشان کم است .
متکی : آموزش و پرورش اگر بتواند یک پروژه عظیمی را برای کشور تعریف کند و با مسئولین ذیربط با دولت در کشور برایش امکانات فراهم کند بیشترین جای تربیت حافظ قرآن است اما برای موسساتی کار قرآنی دارند می کنند ، هدفشان هم مشخص است و در کشور هم شناخته شده هستند ، من فکر می کنم که ما یکی دو منبع دیگر می توانیم برایش تعریف کنیم ، منبع اولی که عرض می کنم این است که برخی از وقت های خاص شان را برای حفظ قرآن قرار بدهند ، یعنی امکانی ، بخشی از زندگی را ، بخشی از مایملک شان را ، بخشی از امکاناتشان را که نوعا در خیرین بسیار زیادند ، بخشی از این کار خیر را ما به تربیت حافظان قرآن اختصاص بدهیم و بخش دیگری که من مایلم عرض کنم این است که هر کس که از حداقلی از تمکن برخوردار است ، می تواند بانی بشود برای تربیت یک حافظ قرآن ، دو حافظ قرآن ، ده حافظ قرآن ...

مجری : الان هم که دیگر امکانات نرم افزاری زیاد است و بچه ها می توانند استفاده کنند .
متکی : ما اگر بتوانیم هزینه های تربیت این حفاظ را تامین کنیم افراد می توانند با مهد قرآن تماس بگیرند و بگویند ما علاقمندیم ده نفر را بانی حفظ کل قرآن شان بشویم ، ما برایشان می شمریم یعنی محاسبه می کنیم که این فرد از ابتدای قرآن که شروع می شود تا مراحل پایانی چه هزینه هایی برای .... فقط همین هزینه ها هم مورد نیاز است و هیچ چیز دیگری نمی خواهد ، یعنی مربیان پول نمی خواهند ، داوران پول نمی خواهند ، هیئت مدیره و هیئت امناپول نمی خواهند ، اگر یک همچنین کاری در کشور تبلیغ شود و معرفی شود و صدا و سیما این نگاه را در بین مردم ، شما الان با خیرین سلامت با خیرین مختلف در کشور دارید فرهنگشان را معرفی می کنید ، با آنها مصاحبه می کنید ، با هیات امنایشان جلسه می گذارید ، کارهایشان را معرفی می کنید ، این که ما 50 تا خیر داشته باشیم که در دو سال آینده برای حفظ قرآن این می تواند برای صدا و سیما تبلیغ شود .
مجری : بر می گردیم به رخداد بزرگ قرآنی ترنم وحی که انشاالله هفته آینده قرار است این آزمون برگزار شود می خواهم از میزان شرکت کنندگانی که فکر می کنم اشاره کوتاهی به آن داشتید رشته ها را بگویید و جوایزی که در نظر گرفتید چه میزان هست ؟
متکی : ما تقریبا همانطور که عرض شد از کسانی که به مرحله نهایی آزمون رسیدند اگر همه شان بشوند 78 نفر حافظ کل قرآن امسال تحویل داده مهد قرآن به جامعه اسلامی مان به کشورمان .
مجری : یعنی فقط در سال 1401 ، 78 نفر
متکی : ما سال گذشته حدود همین تعداد حافظ تربیت کردیم و تحویل دادیم
مجری : فرمودید حافظ کل قرآن ؟
متکی : بله ، ما امسال دهه نودی داریم که حافظ کل قرآن است . دهه نودی داریم امسال که علاوه بر این که حافظ کل قرآن است شما هر موضوع احکامی ، اجتماعی ، قضایی و فرهنگی را بیان کنید او آیات مربوطه اش را حفظ برای شما می خواند . در مورد عدالت از او می پرسید آیاتش را می خواند . در مورد انصاف می پرسید ...
مجری : در واقع روی حفظ موضوعی کار کرده است .
متکی : بله این ها علاوه بر حفظ کل قرآن ، حافظ موضوعی موضوعات قرآن هم هستند البته این افراد بسیار به ندرت پیدا می شوند و تربیت می شوند ، ما این ها را هم امسال ...
مجری : برنامه خاصی برایشان دارید ؟
متکی : قاعدتا ما این ها را در جاهایی معرفی می کنیم که بتوانند با توجه به این ظرفیتی که در این سن و سال رسیدند بتواند برایشان امکان رشدی هم آموزشی ، هم تعلیمی فراهم شود .
ما به هر حافظ کل قرآن که در آزمون موفق می شود نیم سکه هدیه می کنیم . قبلا یک سکه می دادیم الان چون بالاخره قیمت ها رفته بالا و این ها برایمان مقدور نیست ، نیم سکه به آنها داده می شود و فقط یک بار در سال به مربیانی که یک سال زحمت کشیدند و هیچ چیزی هم نگرفتند ، صرفا بعنوان یک تقدیر برگ سبزی یک ربع سکه هم به مربیان می دهیم .
مجری : یک اشاره هم به داوری داشته باشید کیفیت داوری در این دوره از آزمون چطور است؟
متکی : داوران ما هم قاریان بین المللی هم داوران باسابقه هستند ، مثل استاد پرهیزکار ، مثل استاد سیف و عزیزان دیگری که سالهای سال است با این شجره طیبه همراهی و همکاری دارند و در واقع درس های حفظ قرآن و آموزش قرآن را این ها تدوین کردند ، این ها را تدریس کردند .
مجری : ویژگی منحصربفردی اگر این دوره از آزمون دارد که هفته آینده قرار است برگزار شود ، فکر می کنم اختتامیه اش جمعه باشد . اگر ویژگی خاصی مدنظرتان هست بفرمایید .

متکی : ما در آنجا فکر می کنیم که امسال تقریبا با حمایت و پشتیبانی هم که در سطح استان شده از این کار ما ، برخی از موسسات ، امکانات اقامتی بچه ها را در آنجا فراهم کردند ، برخی رفت و آمدهایشان را تسهیل کردند ، برخی پذیرایی هایشان را برعهده گرفتند برای این که ما بتوانیم این کار را به سامان برسانیم ، فکر می کنم که با توجه به مجموعه شرایط جامعه این حافظان قرآن ما پیام شان به نسل جدید ما ، به نسل تشنه ما ، عارف ما این است که اگر به قرآن رجوع کنند دو اتفاق برایشان می افتد . اول قرآن شفای دردهایشان است . دوم قرآن با قوام ترین وسیله هدایت شان است و سوم در شب ذی جور در آن جایی که شبهه ها به ما غلبه می کند سره از ناسره را نمی توانیم تشخیص بدهیم حق را از باطل نمی توانیم تشخیص بدهیم پیام قرآنی این است که " و علیکم بالقرآن" بر شماست که به قرآن رجوع کنید . این شعار را انشاالله به همه جوان های کشور می گویم .
مجری : ممنون از توضیحات خوب و مختصر مفید شما در این زمان کوتاهی که در گفتگوی قرآنی داشتیم استفاده کردیم انشاالله که بتوانیم حافظان قرآنی زیادی را در سطح کشور تربیت کنیم و آن کلامی که مقام معظم رهبری فرمودند چند میلیون حافظ قرآن در کشور به آن برسیم و محقق شود .