وقوع سیل به یک علت خاص محدود نیست و عوامل مختلفی از جمله تغییر کاربری اراضی، استفاده غیراصولی از عرصه‌ها، تراکم زیاد جمعیت، تغییر سبک زندگی و ساخت و سازهای بی رویه در کنار تغییرات اقلیمی و ویژگی‌های زمین شناختی منجر به افزایش احتمال وقوع سیل یا تشدید تبعات آن می‌گردد.
هر چند استان گلستان طی سالیان اخیر به تناوب انواع رخدادهای طبیعی از جمله سیل، رانش، زلزله و فرسایش خاکی را تجربه کرده اما در میان همه این اتفاقات، سیل با خسارت های مالی بیشتر و قدرت تخریب فراوان، جایگاه ویژه‌ای دارد و قابل مقایسه با سایر تهدیدات زمین شناختی نیست.
وقوع سیل سال‌های ۷۱، ۸۰، ۸۱ و ۹۸ علاوه بر صدها کشته، خسارت مالی فراوانی در گلستان بر جای گذاشت که در این میان، سیل پارسال با ۱۱ کشته و ۴۸ هزار میلیارد ریال خسارت، یکی از زیانبارترین نمونه های سیل این استان بود.
گلستان افزون بر ۲۰ هزار کیلومتر مربع وسعت و حدود ۴۰ رودخانه جاری دارد که در چهار حوضه بزرگ اترک، گرگان رود، قره سو و خلیج گرگان توزیع و شبکه جریان آب‌های سطحی را تشکیل می دهد.
حجم سالانه آبدهی رودخانه های گلستان حدود هزار و ۲۳۵ میلیون مترمکعب است که ۴۵ تا ۵۰ درصد آن به صورت سیلاب‌های ناشی از بارندگی و ذوب برف در ماه‌های بهمن تا فروردین و بخشی نیز به صورت سیلاب‌های فصلی در تابستان و پاییز جریان می‌یابد.
یکی کارشناس جنگلداری در این خصوص به ایرنا گفت: تجاوز به حریم رودخانه‌ها، انباشت گل و لای در بستر رودخانه، شدت زیاد بارندگی، شیب زیاد آبراهه‌ها، رعایت نشدن طراحی آب‌شناسی بعضی از پل‌ها و سازه‌ها و همچنین رعایت نشدن آب‌شناسی شهری و کاهش سطح جنگل های استان و توقف طرح های جنگلداری از جمله عوامل ایجاد و تشدید کننده سیل در گلستان است.
علی قاسمعلی افزود: جنگل‌های هیرکانی نقش موثر و محسوسی در کاهش شکل گیری روان آب‌ها و فرسایش دارند به‌طوری‌که هر هکتار جنگل سالانه در حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار لیتر آب را جذب می‌کند و بر این اساس اگر جنگل‌های شمال کشور وجود نداشت، بارندگی‌های رخ داده باعث سیل بسیار شدید و شاید تخریب کامل شهرهای شمالی می‌شد.
وی گفت: مطالعات نشان می دهد که جنگل ها در بارش های بیشتر از ۵۰ میلی‌متر توانایی کافی برای مهار روان آب‌ها ندارند و باید راهکار دیگری برای این کار ترسیم کرد.
وی ادامه داد: مدیریت و کاهش اثر سیل به پنج دسته آبخیزداری و مدیریت کاربری حوزه‌ها، برنامه‌ریزی و مدیریت در مسیر رودخانه‌ها و مَسیل‌ها، پهنه‌بندی سیل و مدیریت سیلاب در دشت و مناطق سیل‌گیر، پیش‌بینی و هشدار سیل و عملیات پیشگیری و حمایتی در مناطق سیل‌گیر تقسیم می‌شود که نقش بازدارندگی عملیات آبخیزداری و مدیریت کاربردی حوزه های آبی از سایر بخش ها بیشتر است.
حوزه آبخیز عرصه‌ای است که رواناب ناشی از بارش بر روی آن از طریق آبراهه‌ها جمع آوری و به یک خروجی نظیر رودخانه، آب‌انباشت، تالاب، دریاچه، دریا هدایت می‌شود.
قاسمعلی یادآور شد: احداث سازه‌های مختلف، بخشی از اقدامات آبخیزداری محسوب می‌شود و بخش دیگر مربوط به کارهای غیر سازهای است که از طریق حفظ و توسعه پوشش گیاهی با هدف افزایش نفوذ بارندگی و کاهش رواناب صورت می‌گیرد.
به‌گفته وی اقدامات زیستی نظیر افزایش پوشش گیاهی باعث می‌شود در زمانی بارندگی حداکثر نفوذ آب در خاک رخ دهد و آب جریان پیدا نکند که این حالت بهتر از ساخت گابیون و سنگ‌چین در مسیر آب و سیل است.
سرپرست منابع طبیعی و آبخیزداری استان در این باره می گوید: گلستان ۲ میلیون و ۵۰ هزار هکتار حوضه آبخیز دارد که از این مقدار یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار آن به سبب قرار گرفتن در مناطق کوهپایه‌ای، تپه ماهواره‌ای و پرشیب، نیاز به عملیات آبخیزداری دارد که تاکنون طرح مطالعه برای اجرای یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار انجام شد.
به گفته عبدالرحیم لطفی طی سال‌های گذشته در سطح تقریبی ۶۰۰ هزار هکتار از حوضه‌های آبخیز مطالعه شده گلستان عملیات آبخیزداری انجام شد که احداث بیش از ۱۴۵ بند خاکی، ۴۲۰ سازه سنگ ملاتی و بتنی، هزار و ۲۰۰ سازه گابیونی (فیلتر کننده جریان)، ۴۶ مورد سازه سرشاخه‌گیر و کنترل کننده جریان‌های واریزی از جمله این اقدامات است.
وی به بهره برداری از ۴۶ پروژه آبخیزداری و آبخوان‌داری در گلستان با هزینه افزون بر ۴۲۲ میلیارد ریال اشاره کرد و گفت: با اجرای این پروژه ها هزار و ۳۸۰ فرصت شغلی مستقیم و ۶ هزار و ۳۳۰ فرصت شغلی غیرمستقیم ایجاد خواهد شد.
استاندار گلستان هم با یادآوری بهره برداری طرحهای آبخیزداری استان با حضور مجازی پنجشنبه گذشته رییس جمهوری، معتقد است که یکی از دلایل تاکید بر اجرای طرحهای آبخیزداری در گلستان سیل خیز بودن استان و ضرورت پیشگیری از بروز سیل است.
هادی حق شناس با اشاره به اجرای ۱۰۰ هزار هکتار طرح آبخیزداری در گلستان طی ۲ سال اخیر گفت که این استان باید به کارگاه اجرای طرحهای پیش‌گیرانه از بروز سیل تبدیل شود.
وی افزود: بیش از نیمی از جریان رودخانه‌های گلستان به صورت سیلاب است که گاهی به دلیل بزرگی و شدت، آثار تخریبی نیز به همراه دارد و در مسیر حرکت خود روستاهای واقع شده در مسیر را با تهدید تخریب مواجه می‌کند که این موضوعات ضرورت اجرای طرح های آبخیزداری در استان را دوچندان می سازد.
پنجشنبه گذشته رییس جمهوری در قالب پویش ملی جهاد برای جهش تولید به صورت ویدئو کنفرانس دستور بهره‌برداری از ۲۸ پروژه آبخیزداری گلستان با هزینه ۲۱۰ میلیارد ریال را صادر کرد.
این پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در حوزه‌های آبخیز کردکوی، گرگان، علی آباد، رامیان، آزادشهر، بندرگز، مراوه تپه، گالیکش و کلاله با حجم ۹۹ هزار و ۹۶۱ متر مکعب است.
به گفته کارشناسان اجرای پروژه‌های آبخیزداری در جلوگیری از افت سطح آب‌های زیر زمینی و ذخیره آب، کنترل و رسوب و کاهش خسارات ناشی از سیلاب، حفاظت آب و خاک و جلوگیری از فرسایش و بهبود شرایط زیست محیطی، کاهش خسارت ناشی از خشکسالی و تغذیه سفره‌های زیر زمینی، بهبود اشتغال و ارتقای سطح درآمد روستاییان و آبخیزنشینان و بالا بردن ارزش تفرجگاهی مناطق تحت پوشش پروژه‌های آبخیزداری موثر است.
