قلعه کنگلو بالای دره باستانی آرم و در شکاف بخشی از رشته‌کوه‌های البرز در سوادکوه قرار دارد
سایه بال‌هایش مانند بازوهایی است که می‌خواهد همه‌چیز را در حمایت خود بگیرد و مانعی باشد برای جلوگیری از رانش هسته مرکزی دژ. صحبت از قلعه کنگلو است؛ قلعه‌ای که یک هسته مرکزی و دو بازو دارد و شکل یک عقاب را در ذهن همگان تداعی می‌کند.
این قلعه در استتار طبیعی بالای دره باستانی آرم و در شکاف بخشی از رشته‌کوه‌های البرز در سوادکوه قرار دارد و همین یکی از دلایلی بوده که از دستبرد و تجاوز بیگانگان و غارتگران در امان مانده است. دژ کنگلو از پلان منحصر‌به‌فردی در میان قلاع و استحکامات دفاعی ایران برخوردار است که با بهره‌گیری از تکنیک‌های بومی البرز ساخته شده و دارای معماری اشکانی- ساسانی است. فرم طاق‌های این قلعه قابل قیاس با غار دژ اسپهبد خورشید در همین منطقه و قلعه‌دختر فیروزآباد، کاخ سروستان و مجموعه تخت سلیمان در دیگر نقاط ایران است.
دژ کنگلو از پلان منحصر‌به‌فردی در میان قلاع و استحکامات دفاعی ایران برخوردار است
سامان توفیق، سرپرست پروژه ملی غار- دژ اسپهبد خورشید وضعیت قلعه کنگلو را اینگونه به خبرنگاران توضیح می‌دهد: «قلعه کنگلو در جنوب رشته‌کوه «خرو ِرو» با ارتفاع سه هزار و 620 متر قرار دارد اما بومیان این منطقه را چکل به معنی چکادکوه و صخره دست‌نیافتنی می‌نامند و دلیل انتخاب این نام هم این است که چکل آنقدر بلند است که خورشید هر روز برای طلوع از زیر آن بالا آمده و در هنگام غروب از یال غربی چکل پایین می‌رود.» یکی از جذابیت‌های این قلعه وجود سازه‌های چهارگوش و بقایای اندودکاری است که نشان می‌دهد در آن زمان از این امکانات برای ذخیره آب و مایعات استفاده می‌کردند. همچنین در محوطه پیرامون قلعه و با کاوش‌های باستان‌شناسی گورهایی به دست آمده که متعلق به اعصار آهن و دوره ساسانی است.
دژی از جنس سنگ و گچ
توفیق درباره نوع معماری قلعه کنگلو نیز می‌گوید: «این قلعه مربوط به دوره ساسانی است و مصالح به‌کار رفته در آن از جنس سنگ و گچ نیم‌کوب دلیل محکمی بر این ادعاست.»
اندود گچ با خاکی که دارای اکسید آهن است نمای سرخ‌رنگی به دژ کنگلو داده است که البته در دهه اخیر به دلایل تغییرات آب و هوایی و دخل و تصرف انسانی در طبیعت و اقلیم منطقه، کمی از این سرخی کاسته و دگرگون شده است.
این باستان‌شناس در پاسخ به این پرسش که آیا در کاوش‌ها به کشفیات خاصی برخورد کرده‌اید، می‌گوید: «یک نگین انگشتری پیدا شد که واژه فرحی به معنی خوشبختی و شادکامی روی آن به وضوح قابل رویت بود و نکته جالب‌تر دیگر این است که خط راس قلعه کنگلو دقیقا با وسط رشته‌کوه «خرو نرو» تنظیم شده و با توجه به پلان و فرم خاص این دژ، این گمانه وجود دارد که از این منطقه برای کاربرد نجومی و بررسی‌های اخترشناسان و محققان استفاده می‌شده است.»
قلعه کنگلو یکی از دور افتاده‌ترین و آبادترین قلعه‌های سواد کوه است
کنگلو یعنی زنبور
توفیق درباره علت نامگذاری این قلعه می‌افزاید: «کنگلو در زبان محلی مازندرانی به کنگلی هم معروف است و کنگلی در زبان مازندرانی به زنبور گفته می‌شود و شاید به دلیل اینکه کندوی زنبور عسل همیشه یادآور و الهام‌بخش دژ و قلعه است، قلعه کنگلو هم اینگونه تشبیه و نامگذاری شده است.»او ادامه می‌دهد: «همچنین واژه «لی یا لو» در زبان مازندرانی به معنی غار یا شکفت است مانند اسامی غارهای پلنگ لی، دیولی، زِلی و... که در البرز دیده می‌شوند.»
از آریم تا شهریار
این پژوهشگر به قرارگیری قلعه کنگلو در دره آریم اشاره می‌کند و می‌گوید: «در وجه تسمیه نام «آریم» به شهر «آرِم خواست» در متون جغرافیایی برمی‌خوریم که ریشه ساسانی دارد و در کوه قارِن قرار داشته است.
قلعه کنگلو در استان مازندران جزء آثار فاخر و بی‌نظیر ایران محسوب می‌شود
قلعه کنگلو؛ عقاب مازندران
در قرن سوم وقتی اعراب بر آل قارِن غلبه می‌کنند، حکومت این کوهستان به شهریار باوندی واگذار می‌شود و نام کوه به شهریارکوه تغییر می‌یابد.»
این باستان‌شناس با اشاره به مرمت موردی قلعه کنگلو در اوایل دهه ۹۰ نیز تاکید می‌کند: «در حال حاضر شکافی طولی روی برج مرکزی آن ایجاد شده که متاسفانه به دلیل برداشت داربست‌های فلزی که تا چندی پیش اثر را نگاه می‌داشت، با کوچک‌ترین رانش و زمین‌لرزه، خطر ریزش، این معماری بی‌نظیر را تهدید می‌کند.»
قلعه کنگلو و دژ اسپهبد خورشید در استان مازندران جزء آثار فاخر و بی‌نظیر ایران محسوب می‌شود اما متاسفانه به دلیل بی‌توجهی و کوتاهی در نگهداری و مرمت، این آثار در معرض تهدید و تخریب قرار دارند.
منبع: روزنامه فرهیختگان/ برترین ها
