باغ‌وحش‌ها کجای داستان هستند؟
تب نگهداری از حیوانات خاص چند سالی است در برخی از اقشار به‌اصطلاح مایه‌دار جامعه شیوع پیدا کرده است. این روزها حیواناتی که حتی دیدن عکس آنها ما را به وحشت می‌اندازد، به‌عنوان حیوان خانگی در منازل ازما‌بهتران نگهداری می‌شوند. علاقه به نگهداری از گونه‌های جانوری وحشی یا گونه‌های غیربومی طی سال‌های اخیر به‌شدت در بین برخی اقشار جامعه رواج یافته و شاهد نگهداری از گونه‌های جانوری وحشی بومی و غیربومی از جمله ایگوانا، ببر، طاووس، کروکودیل، شاهین، توله‌شیر، توله‌خرس، سنجاب، مار، لاک‌پشت، سمندر، میمون و... به‌عنوان حیوان خانگی هستیم، این در حالی است که نسل برخی از این گونه‌ها در طبیعت در حال انقراض است. صمت در این گزارش به بررسی موضوع قاچاق حیوانات پرداخته است.
قاچاق حیوان یکی از 4 تجارت پرسود دنیا است. کانال‌های قاچاق حیوانات به ایران بیشتر کشورهای افغانستان و پاکستان هستند، در حالی که این موضوع سرنوشت شومی را برای حیات‌وحش رقم می‌زند. علاقه‌مندی‌های برخی از لاکچری‌پسندان به‌شدت تغییر کرده و حالا دل آنها باغ‌وحش خانگی می‌خواهد. ظاهرا کشور ما حسابی به علاقه جامعه سرمایه‌دار توجه دارد و اینکه موارد باب میل آنها چه آسیب‌هایی به محیط‌زیست و انسان‌ها می‌زند، ذره‌ای ارزش ندارد. این روزها هر زمان حیوان عجیب‌وغریبی در خیابان دیدید که آتش‌نشانی درگیر مهار آن بود، شک نکنید که این حیوان از یک باغ‌وحش خانگی فرار کرده است؛ از توله‌شیر تا بچه کرگدن؛ بازار این حیوانات داغ است. براساس شواهد زادوولد شیرها در باغ‌وحش خیلی آسان است، به همین دلیل این حیوانات از مسیر باغ‌وحش خیلی سریع به خانه‌ها راه پیدا می‌کنند. در نهایت این حیوانات در مسیر جابه‌جایی تلف یا در طبیعت رها و به گونه مهاجم تبدیل می‌شوند یا همین جابه‌جایی زمینه مرگ آنها را فراهم می‌کند. پلنگ قائمشهر را یادتان هست؟ براساس شنیده‌ها این حیوان یکی از قربانیان باغ‌وحش‌های خانگی بود. باوجود موارد یادشده تاکنون هیچ اقدام جدی در این زمینه انجام نشده و مشخص نیست چه اتفاقات تلخ دیگری در راه است. متاسفانه کلونی‌های میمون در جنگل‌های مازندران و گلستان و گیلان یا سنجاب‌های پارک چیتگر به‌دلیل رها کردن حیوانات باغ‌وحش‌های خانگی در جنگل یا فضای بیرون از خانه شکل گرفته‌اند.
سپهر سلیمی، فعال حقوق حیوانات درباره قاچاق حیوانات به صمت گفت: قاچاق حیات‌وحش پس از قاچاق مواد مخدر، اسلحه و انسان، چهارمین تجارت پرسود کثیف جهان است و طبق ارقام اعلام‌شده، دارای ۲۳ میلیارد دلار سود است. بخش زیادی از حیواناتی که در این تجارت مورد دادوستد قرار می‌گیرند، نظیر انواع طوطی‌ها یا پرندگان شکاری، حیواناتی هستند که در منازل نگهداری می‌شوند. این تجارت حیوانات زیادی را در بر می‌گیرد. متاسفانه حیواناتی مانند ببر، شیر، انواع خزندگان، پرندگان و حتی ماهی‌ها از طبیعت دزدیده یا در مراکز غیرقانونی تکثیر شده‌اند و در بازار با رقم‌هایی بسیار بالا، فروخته می‌شوند. حتی دیده شده سنجاب‌های بومی ایران نیز به‌صورت غیرقانونی به فروش می‌رسند.
وی با انتقاد از نبود نظارت کافی در این زمینه اظهار کرد: مدیر کل دفتر حیات‌وحش سازمان محیط‌زیست، سال گذشته اعلام کرد ۱۵۶ شیر در باغ‌وحش‌های ایران حضور دارند. اگر حداقل ۵۰ قلاده از این شیرها ماده باشند و سالی 3 تا 4 توله به‌دنیا بیاورند، سالانه دست‌کم ۱۵۰ تا ۲۰۰ توله‌شیر در باغ‌وحش‌های ایران متولد می‌شوند، اما اینها کجا می‌روند و چه بلایی بر سرشان می‌آید؟ بخش زیادی از این توله‌ها از باغ‌وحش خارج و راهی منازل می‌شوند، اما متاسفانه هیچ نظارتی بر مراکز وجود ندارد و تا زمانی که روی باغ‌وحش‌ها و مراکز نگهداری از حیوانات نظارتی وجود نداشته باشد، شاهد افزایش تجارت حیات‌وحش و نگهداری از این حیوانات تحت عنوان حیوانات خانگی خواهیم بود.
این فعال حقوق حیوانات با بیان اینکه باغ‌وحش‌ها از مبادی و مقاصد اصلی قاچاق حیات‌وحش در جهان هستند، ادامه داد: مرکز اصلی تامین این حیوانات در کل دنیا، باغ‌وحش‌ها هستند. باغ‌وحش‌ها این حیوانات را تفکیک می‌کنند و به فروش می‌رسانند یا افرادی در باغ‌وحش‌ها حضور دارند که در تامین این حیوانات برای افرادی که متقاضی هستند و قاچاق حیات‌وحش کمک می‌کنند. یکی دیگر از راه‌های تامین این حیوانات، فضای مجازی است که بسیاری از افراد در فضای مجازی نیز با باغ‌وحش‌ها در ارتباط هستند.
سلیمی بیان کرد: ممکن است افراد پس از مدتی از نگه‌داشتن این حیوانات خسته شوند یا شرایط زندگی آنها به‌گونه‌ای تغییر کند که نگهداری از این حیوانات برای‌شان دشوار شود. در این موقعیت‌ها، مشخص نیست چه سرنوشتی در انتظار این حیوانات خواهد بود. این حیوانات یک یا دوساله نیستند و اغلب ممکن است ۲۰ سال یا بیشتر زندگی کنند، اما متاسفانه در برخی مواقع ممکن است از جذابیت اولیه زندگی خود برخوردار نباشند، صاحبان، آنها را رها کنند و نظارتی بر خدمات بهداشتی و درمانی و تغذیه آنها نباشد.
این فعال حقوق حیوانات با اشاره به اینکه از جمله حیوانات دارای شرایط یادشده، میمون‌های رزوس هستند که از پاکستان و هندوستان وارد می‌شوند، خاطرنشان کرد: این میمون‌ها ممکن است در کودکی جذاب باشند اما با بالا رفتن سن‌شان امکان نگهداری از آنها در منازل وجود ندارد، زیرا وحشی و ناقل بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان هستند. متاسفانه افراد بسیاری این حیوانات را خریداری می‌کنند، درحالی‌که امکان نگهداری از آنها را ندارند. در نهایت، مشخص نیست چه سرنوشتی در انتظار این میمون‌ها خواهد بود. در بهترین حالت، راهی باغ‌وحش‌ها می‌شوند یا ممکن است در گوشه‌ای از خانه در وضعیت بد بهداشتی و تغذیه‌ای، در اسارت بمیرند، این در حالی است که باغ‌وحش‌ها امکان نگهداری از تعداد خاصی میمون را دارند.
وی با بیان اینکه بیشتر این حیوانات در فرآیند حمل‌ونقل جان خود را از دست می‌دهند، افزود: به‌دلیل پرسود بودن تجارت حیات‌وحش عملا جان حیوانات در آن اهمیتی ندارد. این کار غیرقانونی است و نمی‌توان آشکارا، حمل‌ونقل حیوانات را انجام داد؛ بنابراین افراد مجبورند مانند آنچه در قاچاق انسان انجام می‌شود، از روش‌هایی برای جابه‌جایی استفاده کنند که به حیوانات آسیب می‌زند. به‌علت سود زیاد تجارت حیوانات، عموما شرایط زیستی حیوانات مدنظر قرار نمی‌گیرد. اغلب پرندگان شکاری در بطری‌های پلاستیکی یا لباس کشف می‌شوند، در حالی که چشمان آنها بسته است. در برخی موارد نیز پلک‌های حیوان را می‌دوزند و به‌علت همین شرایط بسیار بد، بخش زیادی از آنها تلف می‌شوند اما با زنده ماندن چند عدد نیز سود کلانی به قاچاقچیان حیوانات می‌رسد.
این فعال حقوق حیوانات با بیان اینکه این حیوانات به‌واسطه بیماری‌هایی که دارند، سلامتی انسان را نیز در خطر قرار می‌دهند، اظهار کرد: اقدام به نگهداری این حیوانات و خریدوفروش آنها به انقراض آنها کمک می‌کند و قدرتمند شدن گروه‌های قاچاق حیات‌وحش را که یکی از عوامل انقراض گونه‌های حیوانی و آسیب زدن به تنوع زیستی است در پی دارد. برای نمونه میمون‌های رزوس می‌توانند آسیب‌های جسمی به صاحب خود وارد کنند و در صورت رها شدن در طبیعت نیز می‌توانند باعث آسیب به انسان‌ها یا گونه‌های بومی کشور شوند یا خودشان آسیب ببینند؛ مانند پلنگ رهاشده در مازندران یا دیده شدن تمساح در چیتگر.
سلیمی با یادآوری موضوع پیدا شدن پلنگ در قائمشهر افزود: متاسفانه قاچاق حیات‌وحش و نگهداری از حیوانات وحشی تبدیل به مدی در میان اقشار متمول و قدرتمند شده که از آنها در باغ و ویلاهای‌شان نگهداری می‌شود. این افراد نه‌تنها به حیوانات آسیب می‌زنند، بلکه برای سلامت مردم نیز خطراتی ایجاد می‌کنند.
از نمونه این موارد می‌توان به پلنگ پیدا شده در خیابانی در قائمشهر که طبق گفته منابع محلی، نزدیک‌ترین جنگل به آن حدود ۲۰ کیلومتر دورتر است و ۳ روستا نیز در این فاصله وجود دارد، اشاره کرد. پلنگ قائمشهر متعلق به فردی بود که در اطراف قائمشهر مرغداری دارد. او یک جفت پلنگ برای دخترش خریداری کرده بود که یکی از آنها فرار کرد.
علیرضا شهرداری، فعال محیط‌زیست و تیمارگر حیات‌وحش درباره قاچاق حیات‌وحش به صمت گفت: قاچاق حیات‌وحش یکی از پرسودترین قاچاق‌ها محسوب می‌شود که متاسفانه در کشور ما هم انجام می‌شود و از آنجایی که در این فرآیند نظارتی بر ورود این حیوانات وجود ندارد، یکی از عوامل اصلی تخریب و انقراض حیات‌وحش است. قاچاق حیات‌وحش به‌دلیل خواهان زیاد حیوانات تحت قاچاق، یکی از مشاغل پررونق است و تا زمانی که مشتری پولدار در این بازار سیاه وجود دارد، این بازار نیز می‌چرخد. در کشور ما هم این موضوع بسیار پررنگ است. این حیوانات به‌دلیل شرایط نامناسب نگهداری، هزاران مشکل پیدا می‌کنند. در نظر داشته باشید قاچاق حیوانات مافیای بزرگی دارد که عامل انقراض این حیوانات خواهند شد.
وی با بیان اینکه متاسفانه در کشور ما پرورش‌دهنده قانونی حیوانات خاص خانگی وجود ندارد، گفت: تمام حیوانات خاص که در منازل نگهداری می‌شوند، به‌صورت قاچاق وارد و خریدوفروش می‌شود، در حالی که بسیاری از این افراد که علاقه‌مند به نگهداری حیوانات خاص خانگی هستند، علم نگهداری حیوانات را ندارند و حیوان در شرایط بدی نگهداری و مشکلاتی برایش ایجاد می‌شود.
این فعال محیط‌زیست با بیان اینکه خیلی وقت‌ها این تجارت باعث درد و عذاب حیوانات و انسان‌ها می‌شود، افزود: از جمله حیواناتی که برای نگهداری خانگی قاچاق می‌شوند، میمون‌های رزوس هستند که از پاکستان و هندوستان وارد می‌شوند. این میمون‌ها از آغوش مادر دزدیده می‌شوند و در کشوری دیگر به فروش می‌رسند. میمون‌های رزوس ممکن است در کودکی جذاب باشند، اما با بالا رفتن سن اصلا امکان نگهداری‌شان در منازل وجود ندارد، زیرا وحشی هستند و ممکن است به صاحب خود حمله کنند. وقتی حیوان دست‌آموز شود، افراد خیلی نگران دندان و ناخن او نیستند، اما شاهد نوعی میمون وحشی هستیم که وقتی نوزاد است، آن را از مادر جدا می‌کنند و حیوان از روی غریزه که به مادر می‌چسبد، به صاحب خود می‌چسبد. در این موارد افراد فکر می‌کنند میمون از روی محبت و عاطفه این کار را انجام می‌دهد، در صورتی که وقتی مادری وجود ندارد، حیوان به فرد می‌چسبد. صاحب حیوان فکر می‌کند حیوان همیشه همین‌طور می‌ماند، در صورتی که وقتی بزرگ می‌شود نیش و فک قوی پیدا می‌کند و یک حیوان پرخاشگر است که حتی به صاحب خود هم حمله خواهد کرد.
شهرداری با انتقاد از نبود نظارت کافی اظهار کرد: اگر به بازار آزادگان بروید، به‌راحتی می‌توانید حیواناتی چون میمون و سنجاب تا پرندگان شکاری را بخرید، با این حال مسئولان موضوع را جدی نمی‌گیرند. تجارت سنجاب به طبیعت آسیب می‌زند، زیرا برای شکار لانه سنجاب‌ها را خراب می‌کنند. در این فرآیند درخت‌های ارزشمند زاگرس را می‌برند و آتش می‌زنند تا حیوان فرار کند و هنگام فرار او را در دام می‌اندازند؛ یعنی درخت و طبیعت را از دست می‌دهیم و حیوان نیز قاچاق می‌شود. این حیوان باغبان طبیعت است، اما برخی انسان‌ها او را از زیستگاهش جدا می‌کنند. سنجاب طبق عادت دانه‌های بلوط را زیر خاک پنهان می‌کند که از همان جا دوباره درخت رشد خواهد کرد. این حیوانات کوچک بسیار ارزشمند هستند، اما نظارتی بر حیات آنها نیست.
این فعال محیط‌زیست با تاسف از نابودی محیط‌زیست اظهار کرد: در بسیاری از موارد انسان‌ها موجب نابودی گونه‌های در حال انقراض می‌شوند.
شهرداری در پایان درباره آخرین وضعیت پیروز اظهار کرد: حال پیروز خوب است و در سلامتی کامل به‌سر می‌برد. پیروز باید بدنش به تغییر دما عادت کند و به‌تناسب فصل مقاوم شود. اکنون برای رهاسازی زود است، چون توله‌یوزها در این سن هم وابستگی زیادی به مادرشان دارند.
ظاهرا تفریحات لاکچری سرمایه‌داران دارد سیر عجیب‌وغریبی را طی می‌کند که زخم آن بر تن محیط‌زیست و انسان‌ها خواهد ماند. نکته تلخ این گزارش دست‌های پشت پرده در قاچاق حیوانات بود که خودی هستند و در واقع در روز روشن دزدی می‌کنند. حال سوال این است که چرا مسئولان ما به حقوق حیوانات توجهی ندارند؟ چرا به قاچاق حیوانات مانند قاچاق مواد مخدر توجه نمی‌کنند؟ نتیجه زادوولدهای حیوانات در باغ‌وحش چه می‌شود و به کجا می‌رود؟ آن‌طور که از صحبت‌های کارشناسان مشخص است باید از صاحبان باغ‌وحش‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دست‌های پشت‌پرده قاچاق حیوانات یاد کنیم. علاوه بر اینها باغ‌وحش‌های شخصی که شناسایی آنها قطعا کار سختی نیست، حسابی در حال جولان دادن هستند. شاید آقایان نیز دوستدار حیوانات و محیط‌زیست هستند و می‌خواهند این حیوانات در خانه‌های لاکچری سرمایه‌داران به‌نوعی صفا کنند. متاسفانه کار به جایی رسیده که نمی‌دانیم، درد جدا کردن حیوانات از مادر و آوارگی آنها را تحمل کنیم یا آسیب‌های ناشی از آنها را.
