برنج یکی از قدیمی ترین و مشهورترین غذاهای روی کره زمین است
برنج یکی از قدیمی ترین و مشهورترین غذاهای روی کره زمین است تا جاییکه در ژاپن و اندونزی برنج خدای خود را دارد. در شمال ایران نیز کاشت برنج رسم و رسوم خاص خود را داشته و جز جدایی ناپذیری از فرهنگ مردم شده است.
اولین مرحله از مجموعه مراحل کاشت برنج، مرحله جوانه‌دار کردن بذر برنج است. کشاورزان مقداری بذر از محصول برنج سال قبل خود را در محلی خشک و مناسب و به دور از هرگونه جانور و موش به صورت شلتوک یا خوشه نگهداری می‌کنند. گاهی اوقات بعلت خرابی محصول، کمی بذر و یا تغییر رقم محصول، بذر را از نقاط دیگر تهیه می‌نمایند و در سال جدید با انجام عملیات مخصوص، بذر پارسالی را جوانه‌دار کرده و بذر جوانه‌زده آماده کاشت در زمین (خزانه) می‌شود.
بذری که به این طریق تهیه شده است در جای خشک و مناسبی نگهداری می‌شود. بطوری که حشرات،پرندگان و جوندگان مثل موش به آن دسترسی نداشته باشند. استفاده از این بذر در استانهای شمالی کشور از حدود دوم الی پنجم فروردین ماه آغاز می‌گردد.
بذر ذخیره شده در موقع کاشت باید جهت کاشت برنج آماده شود
بذر ذخیره شده در موقع کاشت باید جهت کاشت برنج آماده شود. بسته به میزان بذر در داخل ظرف یا حوضی که در حیاط منزل معمولاً به این منظور تعبیه شده مقداری آب ریخته و سپس در داخل آن نمک می‌ریزند. معمولاً 3 تا 4 کیلوگرم نمک برای 18 لیتر آب مناسب است.
در بعضی از مناطق شالیکاران از تخم‌مرغ تازه بعنوان معیار نمک استفاده می‌نمایند. بدین ترتیب غلظت نمک به 08/1 تا 11/1 می‌رسد این غلظت در ارقام مختلف برنج متفاوت است و در ارقام ریشکدار کمتر و در ارقام بدون ریشک بیشتر است.
سپس کشاورزان شلتوک‌هایی که از پارسال نگه داشته‌اند را داخل آب و نمک می‌ریزند. بذرهای سبک روی سطح آب می‌آیند و بذرهای سنگین‌تر ته نشین می‌شوند. بذرهای سبک ارزش کاشت ندارند و باید دور ریخته شوند.
بذرهای سنگین‌تر را برای مراحل بعدی با آب شسته و داخل گونی‌های مناسب می‌ریزند و گونی‌ها را داخل آب می‌گذارند و چند روز زمان می‌دهند البته تمامی حجم کیسه را از بذر پر نمی‌نمایند. چون بذور در اثر جذب آب ازدیاد حجم پیدا می‌نمایند و ممکن است کیسه در اثر این عمل پاره شود. در این مدت روزی 2 تا 3 مرتبه به ظرف یا حوض، آب اضافه می‌کنند زیرا آب بوسیله جذب شدن توسط بذور کاهش می‌یابد و یا ممکن است از کنار و یا کف حوض نشت نماید.
بعد از ۲ یا ۳ روز که گونی‌ها داخل آب قرار داشتند آنها را خارج کرده و بذرهای داخل گونی را روی زمین یا حصیر می‌ریزند و روی آن را با پارچه نمدی می‌پوشانند. از الآن حدود یک هفته طول می‌کشد تا بذرها جوانه زده و آماده کاشت در زمین کشاورزی‌ای به اسم “خزانه” شوند.
مدت زمان لازم برای جوانه‌دار شده شدن بذر بسته به دمای محیط از 2 تا 8 روز متفاوت است. هر چه درجه حرارت بیشتر باشد مدتی که بذر می‌تواند جوانه‌دار شود کاهش می‌یابد. حداقل درجه حرارت لازم برای جوانه‌درا شدن بذر 12 درجه سانتی‌گراد و حداکثر 25 درجه سانتی‌گراد است.
فرودین‌ماه زمان کاشت برنج است و مرحله جوانه‌دار کردن بذر برنج نیز از اوایل فروردین شروع شده و حدود ده روز زمان می‌برد.
در نقاط مختلف کشور کاشت برنج به دو روش نشایی و مستقیم انجام می‌شود
در نقاط مختلف کشور کاشت برنج به دو روش نشایی و مستقیم انجام می‌شود. در اکثر مناطق کشور کاشت برنج به روش نشایی انجام می‌گیرد. در استانهای گیلان و مازندران نیز کشت برنج به طریق نشایی انجام می‌شود.
خزانه قسمت کوچکی از زمین کشاورزی است که بذرهای جوانه‌دار شده را درون آن می‌کارند تا تبدیل به نشاء شوند. از آنجایی که کاشت برنج در ایران عموماً به روش نشائی انجام می‌شود، کشاورزان از حدود ۶ ماه قبل از عملیات جوانه‌دار کردن بذرها، یعنی پاییز، عملیات آماده کردن قطعه زمین کشاورزی موسوم به خزانه را انجام می‌دهند.
زمینی که برای خزانه انتخاب می‌گردد باید در اواخر پاییز به عمق 15 تا 20 سانتیمتر شخم زده شود و در اواخر زمستان قبل از شروع فصل کشت روی آن مقداری کود دامی کاملاً پوسیده بریزند، سپس آنرا کاملاً با خاک مخلوط نمایند.
سپس مجدداً زمین را شخم زده و تمامی سنگ و کلوخ‌های سطح خاک را جمع‌آوری می‌کنند.
سپس مقداری کود ازته (شکری) و مقداری کود فسفره (فسفات آمونیم) به زمین می‌دهند، پس از انجام این عمل بوسیله ماله یا وسایل دیگر که کاملاً صاف است سطح زمین را هموار و یکنواخت می‌نمایند، بعداً زمین را به عرض 5/2 تا 3 متر و به طول 5 تا 10 متر مرزبندی می‌نمایند.
بدین ترتیب زمین خزانه آماده کاشت بذرهای جوانه‌دار می‌شود. در آخر نیز اطراف خزانه را با جوی آب پوشش می‌دهند تا بتوان درون خزانه آب نگهداری کرد.
کاشت بذر جوانه‌دار برنج در خزانه از همان اوایل فروردین انجام می‌شود
مرحله کاشت بذر جوانه‌دار در خزانه از همان اوایل فروردین و بعد از مرحله جوانه‌دار کردن انجام می‌شود. در این مرحله داخل خزانه را با حدود ۳ سانتیمتر آب پر کرده و بذرهای جوانه‌دار را با دست روی سطح خاک می‌ریزند. می‌توان برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید و دور نگه داشتن جوانه‌ها از دید پرندگان روی آنها را با کلش سوخته پوشاند.
همچنین روی سطح خزانه را برای جلوگیری از ورود سرما با نایلون می‌پوشانند و در طول روز قسمتی از آن را باز می‌کنند تا دما متعادل شده و اکسیژن نیز وارد خزانه شود. حدوداً ۲۵ تا ۳۰ روز طول می‌کشد تا نشاء رشد کاملی کرده و برای کاشت در زمین اصلی آماده شود.
زمانی می‌گوییم نشاء رشد کافی کرده که حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر قد داشته و ۴ یا ۵ برگ داشته باشند. در مدت رشد نشاءها باید آب داخل خزانه را حداقل روزی یک مرتبه کنترل نمود.
همچنین در این مدت می‌توان برای تامین مواد غذایی خزانه از کودهای دامی، آلی و معدنی نسبت به مساحت خزانه مورد نظر استفاده کرد.
کودهای شیمیایی از قبیل اوره و سوپر فسفات هر کدام به میزان 5/2 کیلوگرم در هکتار می‌توان به سطح خزانه افزود. کود فسفره را قبل از کاشت بذر در خزانه به زمین می‌دهند.
علفهای هرز خزانه را باید مرتباً وجین کرد و از بین برد. هر روز باید کنترل خزانه بدقت انجام گیرد تا مورد حمله آفاتی از قبیل پرندگان، مگس خزانه و غیره قرار نگیرند و همچنین عاری از بیماری مختلف باشد. در صورت مشاهده تراکم علفهای هرز و همچنین آفات و بیماریها باید بطور مناسبی سطح خزانه را سمپاشی نمود.
قبل از کاشت برنج در زمین اصلی اقدام به مرمت و بازسازی مرزها و کرت‌ها می‌نمایند
قبل از کاشت برنج در زمین اصلی اقدام به مرمت و بازسازی مرزها و کرت‌ها می‌نمایند.
از عملیات دیگری که قبل از کاشت برنج در زمین اصلی انجام می‌گیرد پاک کردن زمین از کاه و کلش و اجسام خارجی دیگر می‌باشد.
شخم شالیزار در دو نوبت انجام می‌گیرد:
نوبت اول؛ در پاییز یا اواخر زمستان و شخم دوم بوسیله تیلر که در بهار انجام می‌گیرد شخم دوم؛ عمود بر جهت شخم اول انجام می‌گیرد. پس از آن عمل تسطیح و ماله‌کشی که «پیشکاول» نیز نام دارد انجام گرفته و سطح زمین کاملاً هموار می‌گردد.
به عمل صاف کردن زمین در بعضی نقاط شمال «لت زدن» نیز می‌گویند. عمل لت زدن باید بدقت انجام گیرد تا سطح زمین کاملاً صاف و یکنواخت گردد و ارتفاع آب در نقاط مختلف سطح زمین یکسان باشد.
عمل انتقال نشاء از خزانه به زمین اصلی برای انجام عمل کاشت را نشاء‌کاری می‌نامند. بعد از اینکه بذرها حدود ۲۰ سانتیمتر رشد نموده و هر بذر ۴ یا ۵ برگ داشت. نشائ باید از زمین خزانه به آرامی و با دست کنده شده و برای کاشت به زمین اصلی برده شوند.
برای کندن نشاءها از خزانه باید اول زمین خزانه را آبیاری کرد تا نشاءها به راحتی از خاک جدا شوند و آسیبی به ریشه آنها وارد نشود. نشاءها بدقت و آرامی از داخل خزانه کنده می‌شوند و علفهای هرز آن جدا می‌گردند.
از مهمترین علفهای هرزی که در این مرحله در خزانه زیاد دیده می‌شود علف هرز مهم شالیزار به نام سوروف است. که در مراحل اولیه رشد خود بسیار شبیه نشاء‌های برنج بوده و تنها کشاورزان با تجربه می‌توانند آنرا از برنج تشخیص داده و از نشاء جدا نمایند
مرحله نهایی کاشت برنج، کاشت نشاء در زمین اصلی است
نشاءها به صورت چندتایی کاشته شده و تعداد نشاءهایی که کنار هم قرار داده می‌شوند و همچنین فاصله هر دسته از نشاء از دسته‌های اطراف به نوع نشاءها بستگی دارد. در اصل فاصله کاشت نشاءها بسته به نوع برنج متفاوت است. نشاء برنج‌هایی که محصول بیشتری می‌دهند با فاصله بیشتری از هم کاشته می‌شوند.
نشاء کارها، برنج را در جلوی خود کاشته و بتدریج به عقب حرکت می‌نمایند تا علاوه بر تسریع
در عمل نشاء‌کاری از لگدکوب شدن نشاءها جلوگیری بعمل آید.
در هنگام نشاء‌کاری باید در داخل زمین شالیزار به اندازه کافی آب وجود داشته باشد زیرا آب مانع رشد علفهای هرز و کم شدن درجه حرارت می‌شود. همچنین وجود آب بعنوان یک قیم برای نشاء بوده و از خوابیدن نشاءها جلوگیری می‌نماید.
بعد از کاشت باید به زمین شالیزار کود شیمیایی افزود. کودهایی که می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند، اوره و فسفات آمونیوم (هر کدام به مقدار 100 کیلوگرم در هکتار) می‌باشند.
افرادی که در مناطق گرم زندگی می‌کنند بهترین شانس را کاشت برنج در منزل دارند
به طور ایده‌آل، شما به حداقل ۴۰ روز متوالی که دمای هوا بیش از ۷۰ درجه فارنهایت (۲۱ درجه سانتی گراد) باشد، نیاز دارید. افرادی که در مناطق گرم زندگی می‌کنند بهترین شانس را برای کاشت برنج در منزل دارند.
بذرهای برنج را از یک فروشگاه لوازم باغبانی بخرید و یا برنج های دانه بلند قهوه‌ای رنگ را از فروشگاههای مواد غذایی تهیه کنید. برنج‌های آماده که به دلیل فرآوری رنگ‌شان سفید نیست، بهترین گزینه هستند.
برنج سفید را انتخاب نکنید، زیرا پوسته دانه های برنج سفید برداشته می شوند. در نتیجه این دانه ها جوانه نخواهند زد.
1. خیس کردن دانه ها:
دانه ها را به مدت 24 ساعت در آب خیس کنید. دانه های برنج را در یک کاسه قرار دهید و آن ها به صورت کامل زیر آب ببرید. 24 ساعت دیگر دانه ها را در یک منطقه گرم قرار دهید. 48 ساعت بعد اگر آن ها را بررسی کنید، خواهید دید که جوانه زده اند.
با این حال، شما می توانید به جای انجام این مراحل، گلدان خود را با خاک و آب آماده کنید و دانه ها را درون آن ریخته تا فرآیند جوانه زدن در خاک انجام شود.
سطل یا گلدان پلاستیکی را به اندازه‌ی ۱۵ سانتیمتر از خاک گلدانی یا خاک معمولی، پر کنید و روی خاک به میزان ۵ سانتیمتر آب بریزید. یک مشت پر از برنج دانه بلند را به گلدان اضافه کنید. برنج¬ها در درون خاک ته نشین می‌شوند. گلدان را در محیط گرم و آفتابی قرار دهید و شب‌ها آنرا به مکانی گرم انتقال دهید.
2. انتخاب گلدان مناسب برای کاشت برنج در منزل
برای کاشت برنج در منزل باید از گلدان های بدون روزنه استفاده کنید
شما باید یک یا چند گلدان پلاستیکی بدون روزنه پیدا کنید. تعداد یک یا چند گلدان بستگی به این دارد که شما می‌خواهید چه تعداد از این شبه مزرعه‌های شالیکاری مینیاتوری درست کنید. اطمینان حاصل کنید که ظروف شما حداقل 0.30 متر عمق و 0.30 تا 0.61 متر عرض داشته باشند.
برای هر 14.5 کیلوگرم برنج، 9.3 متر مربع مساحت نیاز است. این بدان معناست که اگر شما از ظروف 0.093 تا 0.186 M2 استفاده می کنید، فقط حدود 0.045 تا 0.091 کیلوگرم برنج برداشت خواهید کرد.
سوراخ های زهکشی را در صورت وجود مسدود کنید. برخلاف بیشتر گیاهان، نباید آب از گلدان های برنج تخلیه شود. بنابراین، یا از ظروف بدون سوراخ استفاده کنید و یا سوراخ های ظرف یا گلدان هایتان را مسدود کنید.
ارتفاع خاکی که درون گلدان می ریزید باید 15 تا 20 سانتی متر باشد. برای تهیه ی خاک مورد نیازتان می توانید از خاک باغچه خود استفاده کنید که در این صورت باید به آن کمپوست اضافه کنید، به طوری که نسبت کمپوست به خاک 1 به 2 باشد. دقت داشته باشید که آب باید به اندازه 5 سانتی متر نسبت به سطح خاک بالاتر باشد.
3. اضافه کردن دانه های جوانه زده به گلدان:
دانه های جوانه زده خود را به سطل یا گلدان خود اضافه کنید. دانه های جوانه زده به درون خاک فرو می روند. یک لایه برنج را به صورت یکنواخت پخش کنید، بذرها رابا فاصله ی 2.5 تا 5 سانتی متر کنار هم قرار دهید. اگر جوانه های شما در آب شناور می شوند، می توانید از انگشتان دست خود برای فشار دادن ریشه ها به داخل خاک استفاده کنید.
از این زمان به بعد برنج‌ها دیگر نیاز به مراقبت زیاد ندارند. میزان آب بر روی خاک را در حد ۵ سانتیمتر یا بیشتر نگه دارید. زمانی‌که طول برنج¬ها به ۱۴ تا ۱۵ سانتیمتر رسید، سطح آب را به ۱۰ سانتیمتر افزایش دهید. سپس اجازه دهید که سطح آب در طول یک دوره‌ی زمانی، خود به خود پایین برود. در شرایط ایده‌آل، نباید گیاه در زمان برداشت محصول، درون آب قرار داشته باشد.
سطل یا گلدان را به صورت روزانه و به مدت 6 الی 8 ساعت در معرض نور آفتاب قرار دهید. ولی اگر در خانه ی خود یک منطقه ی آفتابی ندارید به خرید چراغ رشد نیاز خواهید داشت. چراغ رشد را طوری تنظیم کنید که دقیقا عمود بر گلدان ها باشد. برای گرم کردن آب بهتر است با تشک های گرم گلدان ها را بپوشانید.
4. برداشت برنج
بعد از 4 ماه از کاشت برنج در گلدان، برنج شما آماده برداشت است
اگر همه چیز خوب پیش برود،بعد از 4 ماه از کاشت برنج در گلدان، برنج شما آماده برداشت است. رنگ ساقه‌های برنج از سبز به طلایی تغییر می‌کند که نشان دهنده‌ی زمان برداشت محصول است.
منظور از برداشت برنج، بریدن و دسته کردن خوشه‌های افشانی است که به ساقه ها چسبیده‌اند. برای برداشت برنج، ساقه‌ها را ببرید و اجازه دهید تا خشک شوند. آنها را درون روزنامه بپیچید و ۲ تا ۳ هفته در مکان گرم و خشک قرار دهید.
زمانی‌که ساقه‌های برنج خشک شد، آنها را درون فر با دمای پایین (زیر ۲۰۰) به مدت یک ساعت برشته کنید. سپس شلتوک‌ها (پوسته های برنج) را با دست جدا کنید. تمام شد! اکنون شما می‌توانید به وسیله‌ی برنج هایی که خودتان کشت کرده اید، آشپزی کنید.
گردآوری: بخش علمی بیتوته
