بخش حمل‌ونقل با انتقال مواد اولیه از مبدأ به کارخانه و انتقال تولیدات نهایی از کارخانه به بازار از یک سو فرآیند تولید و توزیع را تسهیل می‌کند و از سوی دیگر بر هزینه تمام‌شده تاثیر دارد؛ بنابراین هر قدر زیرساخت‌های این بخش به‌روزتر و کامل‌تر باشد و هزینه آن واقعی‌تر، مسیر فعالیت در بخش‌های گوناگون اقتصاد از جمله صنعت را هموار‌تر می‌کند و در راستای توسعه و ارتقای اقتصاد کل کشور موثرتر خواهد بود. یکی از بخش‌هایی که در صنعت حمل‌ونقل در کشور ما حرف نخست را می‌زند، حمل‌ونقل جاده‌ای است که البته مشکلات ریشه‌ای و چالش‌های زیادی از تامین سوخت و نوسان قیمت آن گرفته تا نبودن زیرساخت‌ها موردنیاز را دارد. صمت به بهانه روز ملی حمل‌ونقل، چالش‌های این بخش از صنعت حمل‌ونقل کشور را از صاحب‌نظران و صنعتگران جویا شده که در ادامه می‌آید.
جاده‌ها به‌عنوان یک منبع تغذیه مهم برای سایر روش‌های حمل‌ونقل مانند راه‌آهن، کشتی و مسیر هوایی عمل می‌کنند. اختلال در سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای به‌طور زنجیره‌وار باعث آسیب به اقتصاد یک منطقه خواهد شد. دولت باید ضمن شناسایی مشکلات برجسته، با فراهم کردن راه‌حل‌های مناسب، به فکر حل کردن این مشکلات باشد. برخی از مهم‌ترین مشکلات حمل‌ونقل جاده‌ای عبارتند از پایین بودن کیفیت زیرساخت جاده‌ای، فرسودگی وسایل نقلیه و کانتینرهای حمل بار و پوشش ناکافی شبکه بزرگراه‌های کشور.
زیرساخت اکثر راه‌ها و جاده‌های اصلی کشور، قدیمی و فرسوده است و باعث بروز مشکلات حمل‌ونقل زمینی شده است. حتی در برخی از موارد استفاده نشدن از مواد اولیه باکیفیت باعث شده جاده‌های نوساز نیز به‌سرعت تخریب شوند. این موضوع باعث وقوع تصادفات، ساییدگی چرخ‌ها و آسیب به وسایل نقلیه و به‌دلیل وجود تحریم‌ها و گرانی لوازم یدکی خودرو، باعث ناامیدی رانندگان می‌شود.
در کشور همچنین شاهد وجود کامیون‌ها یا کانتینرهایی هستیم که بیش از ۳۰ سال عمر دارند. این موضوع نه‌تنها کیفیت باربری را پایین می‌آورد، بلکه باعث آلودگی زیست‌محیطی نیز می‌شود. گران بودن بیش‌ازحد وسایل نقلیه و نبود تسهیلات بهسازی ناوگان باعث شده رانندگان از نوسازی وسیله نقلیه خود پرهیز کنند.
در تمام شهرها، بزرگراهی که از خارج شهر بگذرد و مسیر را به شهرهای مجاور متصل کند، وجود ندارد که این موضوع باعث شده کامیون‌های حمل بار مجبور شوند از داخل شهر عبور کنند. این مسئله هم باعث به‌وجود آمدن ترافیک شهری می‌شود و هم تاخیر در رسیدن کالا به مقصد را به‌دنبال دارد.
اسکندر نظری، فعال حوزه صنعت درباره چالش‌های حمل‌ونقل جاده‌ای در کشور به صمت گفت: وضعیت حمل‌ونقل جاده‌ای به‌طور کاملا محسوسی روی فعالیت صنعتگران تاثیرگذار خواهد بود و اگر در این بخش، چالش داشته باشیم، به‌طور مستقیم روی قیمت تمام‌شده محصولات اثر منفی خواهد گذاشت که تاثیر آن زنجیروار تا کالای نهایی ملموس خواهد بود.
نظری در ادامه اظهار کرد: در حال حاضر هم بخش حمل‌ونقل جاده‌ای در کشور با افزایش قیمت سوخت مواجه است و هم هزینه حمل و نرخ وسیله نقلیه برای کامیونداران افزایش داشته است. به‌عنوان نمونه، قیمت کامیون افزایش قابل‌توجهی داشته که بر هزینه تن بر کیلومتری که حمل می‌کنند، تاثیرگذار است و به‌دنبال آن روی قیمت مواد اولیه و محصولات نهایی تاثیر خواهد گذاشت. وی درباره راهکارهای رفع مشکلات حمل‌ونقل جاده‌ای افزود: در حال حاضر، سیاست ویژه‌ای برای کاهش مشکلات و چالش‌های بخش حمل‌ونقل جاده‌ای کشور نداریم و به‌نظر نمی‌رسد دولت باتوجه به شرایطی که در آن قرار دارد، بتواند برای این بخش کار خاصی انجام دهد. نظری خاطرنشان کرد: در بحث واردات و ارتباطات بین‌المللی باید بتوانیم کامیون‌هایی مناسب‌تر با نرخ پایین‌تر وارد و قیمت سوخت را کنترل و قیمت‌ها را واقعی کنیم. اینها مواردی است که باید دولت تدبیری برای آنها بیندیشید که البته باتوجه به شرایط اقتصادی که دارد، بعید است بتواند برای حل چالش‌های این بخش اقدامی انجام دهد، اما می‌تواند با کنترل قیمت مثلا کامیون، لوازم یدکی و مولفه‌های مربوط به حمل‌ونقل جاده‌ای در کشور از چالش‌های این بخش کم کند. بر همین اساس باید گفت نقش کنترلی دولت در این بخش می‌تواند تا حد زیادی تاثیرگذار باشد. وی ادامه داد: فاصله معنادار میزان عرضه با تقاضای موجود در صنعت حمل‌ونقل نیز از چالش صنعت حمل‌ونقل در بخش جاده‌ای است که اگر فکری برای آن نکنیم، ممکن است نتوانیم سیستم حمل‌ونقل کارآمدی برای کشور طراحی کنیم و در بلندمدت دچار مشکل می‌شویم. این فعال حوزه صنعت گفت: در واقع سیاست‌‌های دولت در زمینه حمل‌ونقل جاده‌ای کارآمد نبوده و نیاز است عزمی جدی وجود داشته باشد تا سیستم حمل‌ونقل کشور هم‌تراز با نظام‌های حمل‌ونقل بین‌المللی بتواند کارآیی عملکرد خود را بالا ببرد؛ یعنی یا باید میزان عرضه با تقاضا یکی شود یا تقاضا بیشتر تا خودبه‌خود هزینه حمل و قیمت تمام‌شده کالا کاهش پیدا کند که البته در شرایط کنونی کمی دور از دسترس است.
نظری در پایان اظهار کرد: در مسیر حل مشکلات حمل‌ونقل جاده‌ای، دولت با دو موضوع مواجه است؛ نخست آنکه عمر ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای کشور بسیار بالاست و بهتر است سیاست‌گذاری‌ها به سمتی سوق پیدا کند که نوسازی کامیون‌ها در دستور کار قرار گیرد.
دوم اینکه باتوجه به منابع کمی که دولت در اختیار دارد، کاهش ملموس درآمدهای نفتی و هزینه بالای خرید یک دستگاه کامیون استاندارد، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای کشور نیاز به همت مضاعف و اقدامات اجرایی دارد.
فرامرز طیبی، فعال صنعت درباره چالش‌های حمل‌ونقل جاده‌ای در کشور به صمت اظهار کرد: درست این است که حمل‌ونقل غالب در کشورهایی مانند ایران که از لحاظ جغرافیایی دارای پهنای باند و وسعت هستند، ریلی باشد که در کشور ما به‌دلایل گوناگون حمل‌ونقل ریلی، کل کشور را پوشش نمی‌دهد و تولیدکننده در اغلب موارد، تنها گزینه‌ای که برای حمل کالا یا تامین مواد اولیه موردنیاز در اختیار دارد، حمل‌ونقل جاده‌ای است که در این بخش هم مشکلاتی زیادی داریم و آن‌گونه که باید به آن پرداخته نشده است.
طیبی افزود: در شرایط کنونی اقتصاد کشور، حمل‌ونقل جاده‌ای از چند جهت با مشکلاتی مواجه است که این بخش و بخش‌های مرتبط با آن را تحت‌تاثیر منفی خود قرار داده است. واقعیت این است که در این دوران حمل کالا در جاده‌های کشور باتوجه به افزایش بهای کامیون، دستمزد راننده، کمک‌راننده، استهلاک، هزینه سوخت و... هم برای کامیوندار صرفه اقتصادی ندارد و هم به‌واسطه هزینه اضافی که در نهایت بر قیمت تمام‌شده کالا تاثیر می‌گذارد، برای تولیدکننده به‌صرفه نیست. این فعال حوزه صنعت گفت: این یک اصل کلی و اقتصادی است که حمل‌ونقل جاده‌ای تنها در فواصل کوتاه مفید است و کشورهای توسعه‌یافته تنها در مسافت‌های ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتری از حمل‌ونقل جاده‌ای استفاده می‌کنند و تا جایی که امکان‌پذیر باشد، بیشتر مبادلات‌شان را در قالب ریلی و آبی انجام می‌دهند. در این میان، در کشور ما که به‌واسطه شرایط جغرافیایی امکان استفاده از حمل ریلی به‌خوبی فراهم است، در عمل شاهد اقدامات قابل‌توجهی در این بخش نیستیم و به‌نوعی غفلت از توسعه حمل‌ونقل ریلی باعث شده از مزیت‌های حمل‌ونقل این حوزه بهره چندانی نبریم و تمرکز ما بیشتر بر حمل‌ونقل جاده‌ای است. البته در این بخش نیز مشکلاتی داریم که نباید از آنها غافل شویم.
طیبی خاطرنشان کرد: تولیدکننده و صنعتگر باید از مناطق مختلف مواد اولیه موردنیاز خود را تامین کنند و چون وسعت جغرافیایی کشور زیاد است، قیمت حمل مواد اولیه مناسب نیست. در واقع هزینه‌ای که برای حمل کالا در بخش جاده‌ای صرف می‌شود برای کامیوندار کم و برای صنعتگر زیاد است. در شرایط کنونی، حمل‌ونقل جاده‌ای برای کامیوندار هم صرفه اقتصادی ندارد؛ از این رو باید بر توسعه حمل‌ونقل ریلی متمرکز شویم تا به‌عنوان گزینه نخست در حمل کالا از سوی تولیدکنندگان مورداستفاده قرار گیرد.
وی افزود: باتوجه به گستره جغرافیایی بسیار وسیع کشور باید زیرساخت‌های ریلی را ایجاد کنیم و باری که به‌تنهایی روی دوش حمل‌ونقل جاده‌ای قرار دارد را به سمت حمل‌ونقل ریلی سوق دهیم. این اقدام کمک بزرگی به توسعه و رشد اقتصادی کشور خواهد بود. باید در بلندمدت از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشور تمام نقاط به مسیر ریلی وصل شود و فقط در فواصل ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلومتری حمل بار در جاده‌ها انجام شود.
طیبی در ادامه افزود: قطعا وضعیت حمل‌ونقل جاده‌ای کشور روی قیمت تمام‌شده محصولات تاثیرگذار است و باید زیرساخت‌های این بخش تقویت شود و توسعه یابد و مولفه‌هایی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر این بخش تاثیرگذارند، تحت کنترل باشند و نوسانات در این بخش‌ها به حداقل برسد تا در زمانی که به‌دلیل در دسترس نبودن حمل‌ونقل ریلی مجبور به استفاده از حمل جاده‌ای هستیم، قدری از مشکلات و هزینه‌ها چه برای تولیدکننده و چه کامیوندار کاهش یابد.
وی اظهار کرد: حمل‌ونقل جاده‌ای، شریان اصلی ارتباطی یک کشور است که باید در سیاست‌گذاری‌ها بر آن متمرکز شویم، اما لازم است همزمان درصدد افزایش پوشش حمل‌ونقل ریلی در کشور باشیم. اینکه صرفا بیشترین بار حمل کالا روی دوش بخش جاده‌ای باشد، در حالی که در کشور امکان استفاده و ایجاد حمل ریلی را داریم، اشتباه است.
طیبی در پایان گفت: نگاه به حمل‌ونقل باید توسعه‌ای و اقتصادی باشد. کشور ما از نظر مختصات جغرافیایی در بهترین منطقه ممکن قرار گرفته و باید تمام حوزه‌های حمل‌ونقل را به‌طور همزمان توسعه دهیم و چالش‌های هر کدام از این بخش‌ها را برطرف کنیم تا یکدیگر را پوشش دهند و حمل کالا با بهترین شرایط و کمترین هزینه ممکن در کشور انجام شود.
احمدرضا رعنایی، فعال حوزه صنعت درباره چالش‌هایی که صنعتگران در بخش حمل‌ونقل با آن مواجهند خلاف سایر صنعتگرانی که با آنها گفت‌وگو داشتیم، معتقد بود وضعیت حمل‌ونقل جاده‌ای کشور خوب است و مشکل حادی ندارد. رعنایی در این زمینه به صمت گفت: در مجموع صنعت حمل‌ونقل یک کار روتین است که مشکلات خاصی ندارد و بیشتر مشکلات این بخش به آسیب‌هایی برمی‌گردد که از خارج بر این صنعت تحمیل می‌شود.
به‌عنوان مثال، نبود ثبات اقتصادی و قیمتی در بازار باعث تغییر قیمت گازوئیل شده و این از جمله مواردی است که روی فعالیت فعالان این بخش تاثیر می‌گذارد و به‌طبع زمانی که این اتفاق رخ می‌دهد هزینه حمل‌ونقل برای تولیدکننده افزایش پیدا خواهد کرد که بر قیمت تمام‌شده کالا تاثیرمی‌گذارد.
وی افزود: تامین نشدن به‌موقع و با قیمت مناسب تایر نیز یکی دیگر از مشکلات موثر بر این بخش است. وضعیت بی‌ثباتی که بازار لوازم یدکی دارد نیز از جمله مواردی بود که رعنایی در تشریح مشکلات بخش حمل‌ونقل به آن اشاره کرد. این فعال حوزه صنعت در پایان گفت: حمل‌ونقل یک واحد از اقلام اقتصادی است که به‌شدت تحت‌تاثیر تورم است؛ پس چالش‌هایی که در این صنعت وجود دارد، بیشتر از اینکه از داخل این صنعت نشأت گرفته باشد، تاثیر عوامل خارج از این صنعت است و به‌طور کل می‌توان گفت در بخش حمل‌ونقل با مشکل حاد و غیرقابل‌حلی مواجه نیستیم.
سال‌هاست معضلات صنعت حمل‌ونقل جاده‌ای مانند معضل راننده‌محوری، تامین سوخت و نوسانات قیمت آن، اقتصادی نبودن فعالیت در عرصه حمل‌ونقل جاده‌ای و تاثیر این بخش بر فعالیت تولیدکنندگان و صنعتگران را می‌شنویم و هر سال هم این مشکلات بازگو می‌شوند. وقتی به گزارش‌هایی که از سال‌ها پیش درباره حمل‌ونقل جاده‌ای کشور تهیه و نقدهایی که بر عملکرد این بخش شده نگاهی بیندازیم به‌وضوح مشخص است که اغلب این مشکلات طی این سال‌ها همواره وجود داشته و به کرات درباره آنها اظهارنظر شده است. در پس این همه اظهارنظرهای کارشناسی و ارائه راهکارهای که در نگاه اول منطقی و قابل اجرا به‌نظر می‌رسند، این سوال مطرح است که چرا از بار مشکلات و موانع این بخش از اقتصاد کشور کاسته نشده و باوجود تاکید کارشناسان و صنعتگران و کسانی که به‌نوعی با این بخش در ارتباط هستند، هنوز زیرساخت‌ها حمل‌ونقل جاده‌ای کشور ناقص است و مولفه‌هایی که باید برای توسعه این بخش تقویت شوند گرفتار پیچ‌های تند با باری از مشکلات هستند.
