واژه اعتیاد به هر شکلی و شمایلی وقتی در کمین خانواده قرار می‌گیرد، زنگ خطر را به صدا در می‌آورد. اعتیاد به مواد مخدر به تنهایی چهره‌ای منجزر کننده دارد، حال تصور کنید که این چهره انزجارآور به کودکان نزدیک شود! در سال‌های اخیر خطرهای متفاوتی کودکان را تهدید کرده است و این بار اثرات مخرب مواد مخدر تهدید مهلک‌تری به حساب می‌آید. آمار اخیر درباره افزایش رو به افزایش اعتیاد در بین کودکان، والدین را بیش از پیش نگران کرده است. خبرنگار گسترش نیوز در گفتگو با مسلم رادمنش دکترای روانشناسی و مشاوره، عضو سازمان نظام روانشناسی درباره این موضوع به گفتگو نشسته است که در ادامه می‌خوانیم.
مسلم رادمنش دکترای روانشناسی و مشاوره، عضو سازمان نظام روانشناسی و نویسنده کتاب‌های روانشناختی در حوزه کودکان و نوجوانان به خبرنگار گسترش نیوز گفت: معمولا در سنین کودکی، اعتیاد داشتن مادر باعث می‌شود که در دوران جنینی تاثیر مواد مخدر به کودک نیز منتقل شود. در دوران دبستان، کودکان چون اطاعت‌پذیری بالایی از والدین دارند، در اثر از هم گسیختگی خانواده و رها شدن، ممکن است گرایش به اعتیاد پیدا کنند. در مجموع باز هم عوامل اصلی این اتفاق محیط و والدین است.
وی افزود: تصور کنید، بهزیستی کودکانی را پذیرش کرده است و تنها دلیل این اتفاق هم این بوده است که پدر در اثر اعتیاد خانواده را رها کرده است و مادر نیز در کنار اعتیاد مشکل روانی نیز داشته است و کودک در این خانواده زندگی می‌کرده است. طبیعتا فرزندی که در این خانواده رشد کند، مستعد آلوده شدن به انواع مواد مخدر است.
رادمنش اظهار داشت: بین کودکی تا نوجوانی تفاوت‌های مهمی مطرح است. در نوجوانی، خلقیات کودک متفاوت می‌شود. در این سن به فرض اگر کودک پسر باشد، خود را مردی بالغ تصور می‌کند و محیط و خانواده نیز تاثیر منفی خودشان را بیشتر به کودک نوجوان انتقال می‌دهند و یا کودکی که در یک فضای متشنج بین والدین زندگی می‌کند به شدت مستعد است که به مصرف مواد مخدر روی بیاورد.
عضو سازمان نظام روانشناسی تاکید کرد: در سن نوجوانی اغلب افراد خواستار دیده شدن هستند، بنابراین وقتی مثلا به مصرف سیگار تمایل پیدا می‌کند بیشتر به این دلیل است که خود را بالغ نشان دهد و توجه افراد را جلب نماید اما در سنین زیر ۱۰ سال این موضوع مطرح نیست، یا محیط تاثیر گذاشته است و یا اعتیاد والدین منجر به گرایش کودکان به این سمت می‌شود و یا روابط متشنج والدین تاخیر مخرب خود را گذاشته است. در مورد تاثیر محیط مثلا اگر اطراف این کودکان فرد معتادی باشد، ممکن است به سمت اعتیاد سوق پیدا کنند.
وی در ادامه گفت: دایره دوستان هم می‌تواند تاثیر گذار باشد، در دوره نوجوانی نگاه به دوستان از پایین به بالا است اما در دوره کودکی این نگاه به دوستان موازی است به این معنی که تو با من، من با تو فرقی نداریم ولی در سنین نوجوانی دوستان را از خود برتر می‌بینند و برای اینکه تایید دوستان را به دست بیاورند به سمت آن‌ها گرایش پیدا می‌کنند.
رادمنش اضافه کرد: اولین نشانه‌های مصرف مواد مخدر توسط کودکان این است که اغلب تمایل دارند که مواد مخدر را بیرون از خانه مصرف کنند. بنابراین تاخیرهای نامتعارف بچه‌ها بیرون از خانه و حتی وقتی به خانه برمی گردند و تمایل به تنهایی در اتاق شخصی از نشانه‌های اعتیاد کودکان است. خیلی از اوقات پدر و مادرها از روی بویی که از لباس و یا خود فرزندان احساس می‌کنند، پی به این مسئله می‌برند. پیدا کردن سیگار یا انواع مواد مخدر در جیب لباس یا بین لوازم شخصی‌شان نیز زنگ هشدار است. همچنین تغییر در الگوی خواب که در برخی موارد به شدت زیاد یا به شدت کم می‌شود. حالت شیدایی و شادی و نشاط افراطی در این فرزندان خود نشانه روشنی برای مصرف مخدر توسط کودکان است. علائم پرخاشگری نیز در کودکان مصرف کننده به وفور دیده می‌شود، نافرمانی نیز یکی دیگر از علائم می‌تواند داشته باشد. روابط بین کودک و والدین زمانیکه دچار تیرگی خاصی شود، فشارهایی که والدین به فرزندشان می‌آورند باز هم می‌تواند محرک کودکان به سمت مصرف مواد مخدر شود. در مجموع باید علائم را در کنار هم قرار داد و تنها با یک نشانه نمی‌توان مطمئن بود که کودک به مصرف مواد مخدر آلوده شده است.
این روانشناس تاکید کرد: کودکانی که آلوده به مصرف مواد مخدر مثل گل می‌شوند، ممکن است بیشتر وقت خودشان را صرف گوشی و فضای مجازی کنند. قرارهای متعددی بیرون از خانه داشته باشند و در ساعت مقرر به منزل برنگردند. از لحاظ رفتاری و ظاهری مثلا لب‌های این کودکان حالت خاصی پیدا می‌کند و تیره‌تر از حالت نرمال است. اگر گل مصرف کنند لب‌هایشان شفافیت بیش از حدی خواهد داشت. حتی غیرطبیعی بودن در حالت چشم‌های کودکانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند قابل مشاهده است. در کل رفتار طبیعی کودک بعد از مصرف مواد مخدر مختل می‌شود. حساسیت بیش از حدی به رفتار والدین‌شان دارند و دوست ندارند حریم شخصی‌شان توسط والدین از بین برود. از لحاظ روحی و روانی احساسی مستعد این می‌شوند که خیلی به والدین تکیه نکنند و بیشتر به مواد مخدر متمایل می‌شوند. گرایش تحصیلی این کودکان کاهش پیدا می‌کند و با افت تحصیلی روبرو می‌شوند و در کل دایره دوستان این کودکان هم نشانه مهمی می‌تواند باشد که اگر با دوستان آلوده در ارتباط باشند، احتمال آلودگی‌شان به مواد مخدر به مراتب بالاتر می‌رود.
این عضو سازمان نظام روانشناسی تصریح کرد: والد شدن ۳ ویژگی مهم می‌طلبد. اولین امکانات است، یعنی اینکه اگر فردی قادر به تهیه اولین مواد ضروری مانند یک سقف بالای سر نیست، نباید به فکر بچه دار شدن شود به این دلیل که نیازهای فیزیولوژیک فرزند را قادر نیست پاسخ دهد. دومین ویژگی این است که من به عنوان یک والد برای کودک باید ویژگی‌های خوبی را داشته باشم. اگر قرار باشد من به عنوان یک والد ویژگی‌های شخصیتی خوبی نداشته باشم، فحاشی کنم، لجبازی کنم، قهرهای طولانی با فرزند یا همسرم داشته باشم، با این تفاصیل نمی‌توانم گزینه خوبی برای پدر شدن یا مادر شدن باشم. ویژگی سوم این است که پدر و مادرهای که قرار است بچه دار شوند باید اطلاعات تربیتی بالایی داشته باشند، باید بدانند بچه‌ها در سنین مختلف، نیازی متفاوتی خواهند داشت. متاسفانه باز ما شاهد هستیم که پدر و مادرها به حداقل نیازهای کودکان یعنی فقط یک سقفی بالای سرشان باشد و به حداقل نیازهای جسمی فرزند پاسخ می‌دهند، تنها به همین موارد بسنده می‌کنند. خیلی از خانواده‌ها این مدلی بچه دار می‌شوند که بین زن و مرد اختلافی پیش می‌آید و بعد اطرافیان تجویز به بچه دار شدن می‌کنند با این باور که بعد از آمدن فرزند اختلافات از بین می‌رود!
رادمنش به والدینی که فرزندشان در خطر موارد مخدر توصیه کرد که از خود رفتاری جلوگیری کنند و خاظرنشان کرد: والدین حتما با یک متخصص و مشاور با فرزندشان تعامل داشته باشند. در مجموع افراد از نزدیکان خود کمترین تاثیر را می‌پذیرند. پدر و مادرها وقتی دچار همچین مشکلی می‌شوند، متاسفانه یا پدر فرزند، مادر را مقصر می‌داند و یا مادر فرزند، پدر را مسبب ماجرا می‌داند و یا هر دو فرزند را مقصر این اتفاق می‌دانند. اغلب خانواده‌های ایرانی مشکل را بیرون از خانواده جستجو می‌کنند در صورتی که باید در خودشان جستجو کنند. بنابراین پدر و مادر در قدم اول باید با یک مشاور متخصص مشاوره بگیرد و نشانه‌ها را به متخصص اطلاع دهد.
مشاوره خانواده در مثالی توضیح داد: در یک نمونه که نوجوان ۱۵ساله سیگار می‌کشید، سوال پرسیده شد که آیا پدر سیگار مصرف می‌کند یا خیر که پاسخ مثبت بود. سوال دوم این بود که رابطه پدر با فرزند چگونه است که در پاسخ گفته شد رابطه خوبی ندارد و مدام فحاشی بین‌شان است و پدر پیوسته فرزند را سرزنش می‌کند و پالس‌های ناامیدکننده درباره آینده به فرزند می‌فرستد که تو در آینده به جایی نمی‌رسی! در این نمونه وقتی نشانه‌ها را کنار هم می‌گذاریم به جوابی منطقی می‌رسیم که فرزند به اندازه کافی دلیل برای آلوده شدن داشته است.
رادمنش در پایان به خبرنگار گسترش نیوز گفت: فرزندان در یک مقطع خاصی سنی نیاز به تایید شدن و نیاز به توجه دارند. کودکان در سنینی نیاز دارند وقتی در خانه کار خوب انجام می‌دهند بیشتر مورد توجه قرار بگیرند تا در زمان‌هایی که کار بد انجام می‌دهند. بیشتر پدر و مادرها وقتی فرزندشان سر در کتاب و گوشی دارند، کاری به فرزند ندارند اما به محض اینکه رفتاری دارند که مورد تایید نیست و یا در غالب شیطنت رفتاری ازشان سرمی زند والدین به سرعت واکنش نشان می‌دهند. بنابراین وقتی فرزند می‌بیند که در زمان شیطنت و خلاف خواسته والدین توجه آن‌ها را جلب می‌کند، خواسته یا نخواسته به سمت تمایلات منفی گرایش پیدا می‌کند. بنابراین بهترین و اصلی‌ترین توصیه این است که با مشاوره تخصصی مشورت کنند و از واکنش‌های هیجانی مثل تنبیه بدنی، لجبازی با فرزند و یا محدودیت‌های قهری در مورد فرزندشان بپرهیزند.
