به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه خبرگزاری فارس، عهدنامه امیرالمؤمنین به مالک اشتر همواره به عنوان مانیفست حکومت‌داری در دولت اسلامی شناخته شده است. محمد سروش محلاتی پژوهشگر حوزه علوم اسلامی و استاد حوزه علمیه در شرح جدیدالانتشار خود از نامه ۵۳ نهج‌البلاغه (عهدنامه مالک اشتر) به توضیح و تقسیر فرازهای این نامه پرداخته که در ادامه بخش‌هایی از این کتاب را مطالعه می‌کنیم.
مبادا برای خدمتی که کردی منت بگذاری!
وَإِیَّاکَ وَالاِْعْجَابَ بِنَفْسِکَ، وَالثِّقَةَ بِمَا یُعْجِبُکَ مِنْهَا، وَ حُبَّ الاِْطْرَاءِ، فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ أَوْثَقِ فُرَصِ الشَّیْطَانِ فِی نَفْسِهِ لِیَمْحَقَ مَا یَکُونُ مِنْ إِحْسَانِ الْمُحْسِنِینَ. وَإِیَّاکَ وَالْمَنَّ عَلَى رَعِیَّتِکَ بِإِحْسَانِکَ، أَوِ التَّزَیُّدَ فِیمَا کَانَ مِنْ فِعْلِکَ، أَوْ أَنْ تَعِدَهُمْ فَتُتْبِعَ مَوْعِدَکَ بِخُلْفِکَ، فَإِنَّ الْمَنَّ یُبْطِلُ الاِْحْسَانَ، وَالتَّزَیُّدَ یَذْهَبُ بِنُورِ الْحَقِّ، وَالْخُلْفَ یُوجِبُ الْمَقْتَ عِنْدَ اللهِ وَالنَّاسِ. قَالَ اللهُ تَعَالَى: «کَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللهِ أَنْ تَقُولُوا ما لاَ تَفْعَلُونَ».
مبادا هرگز دچار خود پسندى گردى و به خوبى‌هاى خود اطمینان کنى و ستایش را دوست داشته باشى، که اینها همه از بهترین فرصت‌هاى شیطان براى هجوم آوردن به توست و کردار نیک، نیکوکاران را نابود سازد.
مبادا هرگز با خدمت‌هایى که انجام دادى بر مردم منّت‌گذارى، یا آنچه را انجام داده‌اى بزرگ بشمارى، یا مردم را وعده‌اى داده، سپس خلف وعده نمایى. منّت نهادن، پاداش نیکوکارى را از بین مى‌برد و کارى را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش گرداند و خلاف وعده عمل کردن، خشم خدا و مردم را بر مى انگیزاند که خداى بزرگ فرمود: «دشمنى بزرگ نزد خدا آن که بگویید و عمل نکنید».
تغییر ادبیات و نگرش در قسمت‌های پایانی عهدنامه مالک
فرازهای پایانی عهدنامه مالک مربوط به تحذیرات و هشدارهایی می‌شود که حضرت تذکر و التفات به آن را برای زمامداران لازم می‌دانند. برخلاف آنچه که تاکنون از عهدنامه بیان شد مبنی بر اینکه حضرت مستقیماً به مسائل سیاسی و اجتماعی اشاره داشتند در این قسمت به بیان مسائل اخلاقی پرداخته‌اند رابطه بخش‌های قبل که دستورالعمل‌های سیاسی بود با آنچه که از این به بعد به آن پرداخته می‌شود قابل توجه است. امیرالمؤمنین در این قسمت چند فراز را مطرح می‌کنند که هر کدام از این فرازها با لفظ «ایاک» آغاز می‌شود که با هر یک از آن‌ها هشداری مطرح شده است هشدارهایی درباره عجب و منت‌گذاری که حضرت در پایان‌نامه به بیان آن مبادرت ورزیده‌اند.
اخلاق ضامن عملی شدن اصول سیاسی است
از نظر امیرالمؤمنین اصول و مبانی راستین سیاست اسلامی زمانی عملی می‌شود که دارای پشتوانه اخلاقی باشد و اگر این پشتوانه اخلاقی و معنوی درست نباشد دستورالعمل‌های سیاسی به نتیجه نخواهد رسید، از همین رو حضرت پایان عهدنامه را به هشدارهای اخلاقی اختصاص داده‌اند. یعنی رعایت نکات اخلاقی علاوه بر اینکه اصالتاً مطلوبیت دارد برای عملی شدن اصول سیاسی که در متن نامه آمده نیز لازم است یعنی اخلاق ضامن اجرایی اصول و مبانی سیاسی است.
یکی از نکات قابل توجه این است که امیرالمؤمنین نامه را برای مالک اشتری نوشته است که بی تردید یکی از بهترین اصحاب بوده است. شخصیت مالک در حدی است که برخی از گناهان و لغزش‌ها در باره او احتمال داده نمی‌شود باور عوامانه مردم این است که شیطان همگان را به یک طریق فریب می‌دهد و به همین دلیل برخی افراد را منزه از اشتباه می دانیم، زیرا برخی اشتباهات که مردم مرتکب می‌شوند برای این افراد قابل تصور نیست.
لغزش‌گاه‌هایی برای خواص
به عنوان مثال مردم هرگز درباره یک مرجع عالیقدر تصور نمی‌کنند که او شرب خمر کند، چون چنین تصوری درباره مرجع تقلید وجود ندارد لذا این پندار به وجود می‌آید که شیطان دیگر با این جماعت کاری ندارد و نمی‌تواند ایشان را فریب دهد اما امیرالمؤمنین در فرازهای واپسین عهدنامه این مطلب را مورد توجه قرار می‌دهد که فریب به هر کس توسط شیطان به اندازه و قدر او است، از همین جهت شخصیتی مانند مالک و یا هر انسان والامقامی نیز در معرض لغزش است هر چند نوع گناهی که این افراد ممکن است مرتکب شوند با گناهان دیگران متفاوت است. حضرت متذکر می‌شوند که شیطان حتی برای فردی مثل مالک نیز بزنگاه دارد و مترصد فرصت است تا از آن بزنگاه حمله نماید: فإِنَّ ذلک مِن اَوثَقِ فُرَصِ‌الشیطان.
پایان پیام/
