هامون جازموریان زیرمجموعه حوضه آبریز فلات مرکزی ایران است و کرمانی‌ها خوب می‌دانند رفتن به این ناحیه، بدون راهنما و افراد بومی، ریسک بزرگی است. جازموریان را اگر نمی‌شناسید حتما این نوشته را بخوانید، صحرایی به وسعت ۳۵ هزار و ۶۰۰ کیلومتر مربع که همه جایش شبیه به هم است خصوصا این روزها که جازها و علوفه‌های صحرا بر اثر بارش‌های بهاره تا یک متر و بیشتر قد کشیده‌اند. همانطور که می‌دانید، ۵۱ درصد مساحت تالاب بین‌المللی جازموریان در جنوب کرمان و ۴۹ درصد آن در سیستان و بلوچستان واقع شده است.
گرمای هوا عُمر سرسبزی جازها را کوتاه کرده و خشکیدگی مراتع باعث شده تا جایی که چشم کار می‌کند، خاک و جاز را به یک رنگ ببینید. هزاران کیلومتر مربع علوفه خشک، ارزانی بادیه‌نشینان جازموریان شده تا بتوانند دام‌های خود را حسابی سیر کنند. شَبانی، در این صحرای وسیع کارِ هر چوپان و ساربانی نبوده و سختی‌ها و مرارت‌های فرآوان دارد. از گرمای ۵۰ درجه و بادهای داغ و توفان‌های شن گرفته تا مارها و عقرب‌ها و خزنده‌های چِندش‌آوری که شب‌ها را حیاط خلوت خود می‌دانند، همگی در کمین مردانی هستند که برای کسب روزی، پا به حریم جاز و موریان گذاشته‌اند. انگار جازها طعمه‌ای هستند برای کشاندن ساربان‌ها به قلمرو موریان ( مارها، عقرب‌ها و سایر حشرات و خزنده‌ها) پس، پا نهادن به این قلمرو حتی در زمان ناچاری، شجاعت و استقامت می‌خواهد.
با وجو همه این خطرها، بسیاری از عشایر و دامداران، دام‌های خود را به دلیل فراوانی علوفه خشک در دشت جازموریان نگهداری می‌کنند، بیش از ۱۰ هزار راس گوسفند، هفت هزار راس گاو و گوساله و پنج هزار نفر شتر از قلعه‌گنج، زهکلوت، رودبارجنوب و شهرستان دلگانِ سیستان و بلوچستان در جُلگه جازموریان نگهداری می‌شوند. این تعداد دام، مسلما علاوه بر علوفه به آب هم نیاز دارند و نیک است بدانید اداره امور عشایری برای رساندن آب به این منطقه، ۲۵ کیلومتر لوله کشیده است. آب آشامیدنی دام‌ها به جازموریان رسیده، اما بدون برنامه در صحرا رها می‌شود چون هیچ آبشخوری برای دام‌ها احداث نشده است.
«تصور کنید هزاران گاو و گوسفند و شتری که برای رفع تشنگی و پایین آوردن دمای بدن خود در یک برکه یا بهتر بگویم مُرداب پُر لجن، غَلط می‌خورند»
نخستین موضوعی که به ذهن انسان خطور می‌کند این است که آیا این احتمال وجود دارد دام‌هایی که از این لجن‌زارها آب می‌نوشند به بیماری مبتلا شوند و آیا آن بیماری می‌تواند از طریق مصرف گوشتِ دام‌ها به انسان سرایت کند!
در این مورد حتما باید نظر یک دامپزشک را می‌گرفتیم، فرشید چمک رییس دامپزشکی قلعه‌گنج در این خصوص اظهار داشت: باید توجه داشت که علاوه بر تامین میزان آب مورد نیاز دام، بایستی به کیفیت آب مصرفی هم توجه کرد.
به گفته او، کیفیت آب شامل موارد متعددی از جمله بهداشتی بودن آب ، میزان املاح ، دشواری و سختی و بدون بو بودن و طعم و رنگ آب است.
چمک تاکید کرد: رعایت بهداشت آبِ مورد مصرف حیوانات نیز به اندازه آب آشامیدنی انسان حائز اهمیت است. آب آشامیدنی حیوان باید عاری از گونه مواد فاسد، مدفوع، ادرار، انگل و آلودگی‌های صنعتی همچون فلزات سنگین باشد که متاسفانه این موارد در آب‌های راکد به میزان زیاد وجود دارد و ممکن است سلامت دام را تحت تاثیر قرار دهد.
رییس دامپزشکی قلعه‌گنج تصریح کرد: علاوه بر مواردی که ذکر کردم، در مواقعی که دام‌ها از آب راکد استفاده می‌کنند در صورت مبتلا بودن دام به بیماریهای مختلف، می‌تواند به راحتی آب را آلوده کند و از این طریق بیماری به سایر دام‌هایی که از این آب مصرف می‌کنند منتقل شود.
بیماریهای ویروسی، انگلی و باکتریایی همچون تب برفکی از طریق آب‌های آلوده منتقل می‌شود و این موضوع ضرورت احداث آبشخورهای استاندارد به تعداد لازم را در این منطقه دوچندان کرده است.
در ادامه، پای سخن یکی از عشایر باتجربه جازموریان نشستیم، امیر رستمی از عشایر روستای کلات‌مالک بخش چاه‌دادخدا و حدود چهل سال سن دارد، او اظهار داشت: دهه ۶۰ توسط سازمان امور عشایری ایران یک موتورپمپ گازوئیلی در چاه‌دادخدا راه‌اندازی و آب از طریق یک کانال خاکی برای مصرف دام‌های عشایری که در جازموریان زندگی می‌کردند منتقل شد.
وی افزود: اوایل دهه ۸۰ نیز یک موتور پمپ گازوئیلی بدون اخذ مجوز، تبدیل به برقی شد و برای انتقال آب از روستای چاه‌بهمن تا مرکز جازموریان حدود ۲۵ کیلومتر عملیات لوله‌گذاری انجام شد و باید بگویم با این اقدام، مشکل تامین آب خانوارهای عشایری جازموریان تا حدودی رفع شد.
رستمی، نبود آبشخور برای دام‌ها را مشکل اصلی عشایر جلگه جازموریان عنوان کرد و گفت: آب به دشت جازموریان رسید اما آبشخور استانداردی برای دام‌ها احداث نشد. آب تمیز لوله‌کشی به برکه‌هایی کثیف در جازموریان سرازیر می‌شود و دام‌ها عطش خود را در لجن‌زارها برطرف می‌کنند. لازم است چندین بار تکرار کنیم که یکی از مشکلات اساسی عشایر جازموریان «نداشتن آبشخور دام است»
به گفته این مرد صحرا، عشایر حوزه قلعه‌گنج که از مرتع جازموریان استفاده می‌کنند از عشایر غلامحسینی، جعفری، دادخدایی، موریان‌زاده، نظری، نوابی، سیف‌الهی، پالِش و عشایر داوری هستند.
رستمی همینطور که لُنگ عشایری را دور صورتش می‌پیچید اظهار داشت: روزها آفتاب جازموریان به قدری داغ و سوزان است که حتی دام‌ها هم توانی برای تحمل ندارند و خود را به همین برکه‌های پُر از لجن می‌رساند و ساعتی در گِل و لای، لَم می‌دهند.
« می‌توان گفت، سایه‌ای هم در این دشت پهناور پیدا نمی‌شود و دامداران با استفاده از شاخ و برگ درختان خرما و جازهای صحرا برای خود سایه‌ساری درست می‌کنند»
این ساربان با بیان اینکه دامداران شب‌ها روی زمین جازموریان در کنار دام‌هایشان می‌خوابند بیان داشت: نزدیکی‌های صبح هوا خنک‌تر می‌شود. زندگی در جازموریان آن هم در کنار شترها و گوسفندان سختی‌ها و لذت‌های خاص خودش را دارد، هر چوپان به مدت ۲ روز با آذوقه‌ای از خرما و نان با شیر تازه گوسفندان خود را تغذیه می‌کند و سپس به روستا برمی‌گردد و نوبت به چوپان بعدی می‌رسد که باید ۴۸ ساعت، به نگهداری از گله ایل بپردازد.
او گفت: تابستان‌ها زنان و کودکان زیر ۱۲ سال را به جازموریان نمی‌آوریم و دور تا دور گالن‌های چهار لیتری آب را با گونی‌های کنفی می‌پوشیم تا حداقل، آب خوردنمان زیاد گرم نشود.
بادیه‌نشین قلعه‌گنجی با بیان اینکه این روزها جلگه جازموریان حسابی شلوغ است گفت: بیش از ۵۰ چوپان و دامدار در جاز (جازموریان)، دام‌های خود را هدایت می‌کنند، اگر کسی بومی نباشد و برای نخستین بار به جازموریان برود بی شک راه را گم می‌کند، حدود هفت سال قبل آن هم در فصل تابستان یکی از اهالی روستای مجاور ما در دشت جازموریان مفقود شد و عشایر منطقه توانستند پس از ۲ روز پیکر بی‌جانش را پیدا کنند. اگر توفان بیاید و بومیِ جاز نباشی قطعا سرگردان می‌شوی، گمشده‌های جازموریان در زمستان بیشتر تاب می‌آورند، آنتن‌دهی تلفن همراه در جازموریان معنایی ندارد.
زمستان سال گذشته را هیچ وقت فراموش نمی‌کنم، در جازموریان بودم که سیل آمد و راه را گم کردم، آب دور تا دورم را محاصره کرده بود، چند ساعتی گذشت و داشتم امیدم را از دست می‌دادم که اهالی طایفه‌ام نجاتم دادند.
امیر رستمی تصریح کرد: طایفه ما حدود هزار و ۵۰۰ گوسفند در جازموریان دارد، مشکل اصلی ما آب آشامیدنی برای دام‌ها است و استخر ذخیره آب یا آبشخوری که جوابگوی یک گله ۷۰۰ رأسی باشد وجود ندارد، آب تمیز روی گل و لای پخش و برکه، به لجن‌زار تبدیل می‌شود.
این گله‌دار جنوبی گفت: بسیاری از دام‌ها پس از مصرف این آب تلف شدند و انتظار داریم حداقل چند آبشخور استاندارد در جازموریان احداث شود و حتی خودمان هم به عنوان کارگر در امر احداث آبشخورها همکاری می‌کنیم.این گله‌دار جنوبی گفت: بسیاری از دام‌ها پس از مصرف این آب تلف شدند و انتظار داریم حداقل چند آبشخور استاندارد در جازموریان احداث شود و حتی خودمان هم به عنوان کارگر در امر احداث آبشخورها همکاری می‌کنیم.
رستمی به پرداخت هزینه برق موتورپمپ چاه آب توسط عشایر جازموریان اشاره کرد و گفت: سال گذشته برق موتور پمپ عشایری به دلیل بدهی هشت میلیون تومانی قطع شد و هرچه تلاش کردیم وصل نشد، یکی از خیران که همراه با مهندسان جهاد کشاورزی برای مقابله با ملخ‌های صحرایی به جازموریان آمده بود متوجه شد که شترها با پای بسته «قید» برای رفع تشنگی مسافت زیادی را از جازموریان تا روستا طی می‌کنند، آن مرد نیکوکار با دیدن این صحنه، متاثر شد و هشت میلیون تومان بابت بدهی برق عشایر پرداخت کرد و موتورپمپ جازموریان مجددا روشن شد.
برای رفع مشکل عشایر جازموریان به کمک نیاز داریم
پس از شنیدن درد دل عشایر برای دریافت توضیحات لازم به سراغ مسوولان رفتیم. حسین حیدری رییس اداره امور عشایری قلعه‌گنج در خصوص مشکل آبشخور دام‌ها اظهار داشت: احداث آبشخور برای دام‌های سبک جازموریان را از محل اعتبارات ملی سازمان امور عشایری ایران در دستور کار داریم اما تعداد دام‌ها زیاد است و به مساعدت و همت بیشتری برای رفع مشکل عشایر جازموریان نیاز داریم.
حیدری با بیان اینکه ساخت آبشخور دام برای عشایر جازموریان از دغدغه‌های اصلی عشایر است گفت: مقرر شده اداره امور عشایری با مشارکت خود عشایر، لوله انتقال آب را ترمیم و یک آبشخور دام هم احداث کند. «عشایر منطقه احداث بیش از ۱۰ آبشخور را چاره کار می‌دانند»
وی ادامه داد: حجم این آبشخور ۹ مترمکعب و به طول ۲۰ متر احداث می‌شود، همچنین علاوه بر جازموریان یک آبشخور در منطقه عشایری چاه‌علی صولان احداث خواهد شد. «دهستان صولان با بیش از ۲۰۰ خانوار جمعیت در مسیر قلعه‌گنج به رمشک واقع شده است»
رییس اداره امور عشایری قلعه‌گنج با بیان اینکه پنج کانون اسکان عشایری در این شهرستان داریم تصریح کرد: کانون عشایر علیدادی سلیمانی گنج‌آباد، کانون عشایر کامرانی و ناروئی در چاه‌زنگی با سه حلقه چاه آب و کانون عشایری کلات‌مالک با ۱۵ حلقه چاه برقی و گازوئیلی و ۱۵ هکتار زمین از جمله کانون‌های عشایری این منطقه به شمار می‌روند.
به گفته او، بیشترین مناطق عشایری این خطه در زیردامنه کوه‌های مارز و دهستان رمشک بخش چاه‌دادخدا واقع شده‌اند.
و اما، حسین‌جانِ پالِش از عشایر و دامداران روستای تُمگران است و این روزها دام‌هایش را در مرتع جازموریان چرا می‌دهد، اظهار داشت: دامداران و عشایر جازموریان با بیشترین تعداد دام، به کانال آب و آبشخور نیاز دارند.
پالش به عنوان یکی از خسارت‌دیده‌های آب‌های آلوده جازموریان، گفت: سال گذشته چند راس از گاوهایم به دلیل مصرف آبِ باتلاق تلف شدند و ۴۰ میلیون تومان خسارت دیدم. از مسوولانی که توانایی دارند درخواست می‌کنم عشایر جازموریان را دریابند.
با تمامی تفاسیر، اگر بخواهیم از منظر اقتصادی هم به این موضوع نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که جدای از فرآورده‌های لبنی، سالانه حدود ۹۰۰ هزار کیلوگرم گوشت به ارزش تقریبی ۱۵ میلیارد تومان در جازموریان تولید می‌شود، پس احداث ۱۰ آبشخور در این منطقه را نمی‌توان هدر دادن منابع عنوان کرد بلکه خرج کردن در این بخش، نوعی سرمایه‌گذاری با سودآوری بلند مدت به شمار می‌رود.
