همشهری آنلاین - امیر محمد حسینی: روابط ایران و چین و سند همکاری‌های ۲۵ ساله میان دو کشور هنوز سوالات و ابهامات بسیاری دارد. سوالاتی که با سفر رییس جمهور چین به عربستان و همراهی با مواضع اعراب بیشتر شد. هر چند که مبادلات اقتصادی چین با کشورهای عربی مسبوق به سابقه است و حتی وزیرخارجه تاکید کرد که بیانیه نهایی که ادعاهایی علیه تمامیت ارضی ایران مطرح شده بود نیز عینا در سال ۲۰۱۴ نیز تکرار شده بود. در این میان برخی از رسانه‌ها روایت‌های از دلخوری رییس جمهور چین در سفر سال ۹۴ به ایران مطرح کردند و عملکرد دولت پیشین در رابطه با چین را عامل توسعه پیدا نکردن مراودات اقتصادی دو کشور دانستند.
غلامعلی خوشرو سفیر و نماینده سابق ایران در سازمان ملل متحد در گفت‌وگو با همشهری آنلاین روابط فعلی چین با ایران و اعراب را بررسی می‌کند. این تحلیل‌گر روابط بین‌الملل تاکید می‌کند که مبادلات اقتصادی کشورهای عربی با چین سال گذشته ۳۳۳ میلیارد دلار بوده در حالی که این مبادلات با ایران در سال جاری ۲۰ میلیون دلار است.
در ادامه مشروح گفت‌وگو با این دیپلمات پیشین را می‌خوانید.
سفر رییس جمهور چین به عربستان را چطور ارزیابی می‌کنید. آیا کشورها راهبردهای خود را تغییر دادند و معادلات منطقه در آستانه تغییر است؟
چین حدود دو دهه است که در زمینه‌های مختلف با اعراب همکاری دارد. تا جایی که سال گذشته مبادلات اقتصادی آن‌ها ۳۳۳ میلیارد دلار بوده است؛ یعنی تقریبا ۱۵ برابر ایران که این نشانه همکاری بزرگ و راهبردی چین با اعراب است. به طور مثال با مصر در پروژه کمربند جاده و با عربستان در حوزه انرژی همکاری‌های گسترده‌ای داشتند و دارند.
سفر رییس جمهور چین به عربستان نیز در راستای همان روند قبلی است. همکاری اقتصادی و سیاسی روندی تدریجی دارد و چین با اعراب روندی تدریجی را آغاز کرده است. اگر به بیانیه پایانی نیز نگاه کنید متوجه می‌شوید که ابعاد مختلفی اعم از سیاسی و اقتصادی و فرهنگی دارد. البته در هر حال جمهوری اسلامی از مواضع چین درباره تمامیت ارضی ناراحت است و این نارضایتی را به آن‌ها منتقل کرده. اینطور که وزیرخارجه گفته است طرف چینی نیز سعی در جبران موضع خود داشتند و گفتند که به تمامیت ارضی ایران احترام می‌گذارند.
آیا عملکرد دولت قبل در رابطه با چین منجر به عدم توسعه روابط و حتی دلخوری‌های در رییس جمهور این کشور نسبت به ایران شده بود؟
در روابط ایران و چین پرونده سند همکاری ۲۵ ساله در دولت قبل و با سفر رییس جمهوری چین به ایران شکل گرفت. این سفر نیز ماحصل کارهایی بود که پیش از آن انجام شده و دو طرف درباره سند همکاری‌ها رایزنی و گفت‌وگو کرده بودند. بنابراین حوزه‌های مختلفی را برای همکاری تعریف کردند و در نهایت به جمع‌بندی رسیدند که در قالب قراردادی ۲۵ ساله تعریف شود و پس از آن دستگاه‌های مختلف پیشنهادها و نیازهای خود را برای این همکاری ارائه دادند. بنابراین همکاری دو کشور نیاز به زمان دارد و تدریجی است و باید متقابل باشد. یعنی اگر ما یک قدم برمی‌داریم آن‌ها نیز باید یک قدم بردارند.
همچنین در رفتار کلان دیپلماسی چنین جزئیاتی دخیل نیست و اگر اتفاقی در روابط دو کشور رخ داده سند همکاری ۲۵ ساله در سفر رییس جمهور چین امضا نمی‌شد. بنابراین همکاری دو کشور را باید در قالب تصمیمی کلان در جمهوری اسلامی و چین دانست.
در این بین همچنان درباره سند همکاری‌های ۲۵ ساله میان ایران و چین نیز بحث‌هایی مطرح می‌شود. آیا در شرایط کنونی این سند قابلیت اجرایی شدن دارد؟
وقتی تفاهم ۲۵ ساله مطرح شد عده‌ای آن را بزرگترین خیانت به کشور و چرخش ایران به سمت چین تلقی کردند. از سوی دیگر برخی نیز نگاه تحقیرآمیزی به چین دارند و می‌گویند که چین چیزی برای عرضه به ایران ندارد. چین قدرت اقتصادی بزرگی است و با مقیاس خرید اقتصاد اول جهان است و با ادامه همین مسیر در سال‌های آینده تبدیل به اقتصاد اول جهان می‌شود. فشارهای آمریکا به چین نیز در همین راستاست و رقابت بزرگی بین آن‌ها وجود دارد. ما باید از این رقابت بهره ببریم و توجه کنیم که همکاری ایران با چین به معنی نفی همکاری با دیگران نیست. اما اگر دیگران در همکاری را به روی ایران ببنند ما برای برطرف کردن نیازهای ۸۵ میلیون نفر در کشور راه‌ها و فرصت‌های دیگری برای خود ایجاد می‌کنیم.
بنابراین نه قرار است ایران به چین فروخته شود و نه چین به بزرگترین حامی ایران تبدیل خواهد شد. چین منافع خود را دارند و ما هم منافعی داریم و اگر دو طرف بتوانند به منافع مشترکی برسند می‌توانیم از روابط با چین بهره ببریم. نباید انظار داشته باشیم که کشوری بیاید و بار ما را به دو بکشد. هر کشوری باید از فرصت‌های خود استفاده کند و با شناسایی تهدیدات بهترین عملکرد را داشته باشد.
در چنین شرایطی موضع چینی‌ها درباره توافق هسته‌ای را چطور باید بررسی کرد؟ آیا می‌توان بدون برجام روابط با چین را در حوزه‌های مختلف گسترش داد؟
یک سوی برجام چین و روسیه هستند و طرف دیگر اروپاست. بنابراین چین بخشی از فرآیند برجام است. هرچند آن‌ها نیز با تحریم‌های یک جانبه آمریکا مخالف هستند اما صدها شرکت خصوصی باید با ایران کار کنند و تمایل دارند که فضا برای همکاری فراهم شوند. آن‌ها می‌خواهند تحریم‌های یک جانبه و بین‌المللی نباشد تا بتوان کار کرد.
امروز حجم مبادلات ما بسیار محدود است و گفته شده در سال جاری تا کنون ۲۰ میلیارد دلار بوده است که رقم بسیار کمی است. عربستان امروز روزی یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه نفت به چین صادر می‌کند و پول آن را هم به راحتی می‌گیرد. اما ایران در دریافت پول و خرید کالا حتی اگر شدنی هم باشد با هزینه‌های بسیاری مواجه می‌شود. شما ممکن است بگویید اگر شرایط آماده باشد چین در ارتباط با ایران هنری نمی‌کند یا مزیتی ندارد. اما به این نکته باید توجه کرد که اگر شرایط نیز فراهم باشد غربی‌ها در بسیاری از زمینه‌ها با ما همکاری نمی‌کنند. البته چینی‌ها هم این کار نمی‌کنند و ما باید فرصت ایجاد کنیم و با تعریف پروژه بخش‌های خصوصی و دولتی را درگیر کار کنیم. ما انرژی داریم و وقتی شرایط آزاد باشد آن‌ها می‌آیند و نفت ما را می‌خرند. اما این موضوع تفاوت بسیاری دارد با اینکه روابط با چین تبدیل به روابط توسعه‌محور و پروژه‌های بلندمدت در زمینه‌های مختلف علمی و تکنولوژیک تبدیل شود. این موضوع برای زمانی است که انشاالله تحریم‌ها برداشته شود.
فکر می‌کنید مذاکرات میان ایران و اروپا بر سر احیای برجام به نتیجه خواهد رسید؟
در دو هفته گذشته تحرکات مثبتی انجام شده و گفته شده که در چند روز آینده رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران می‌آید. مواضع وزیرخارجه ایران مبنی بر آمادگی برای ادامه مذاکرات و مواضع طرف‌های مقابل نشان می‌دهد که در وضعیت بهتری نسبت به هفته‌های گذشته هستیم.
از سوی دیگر زمان نیز حساس است و هرچه زودتر به نتیجه برسیم طبیعتا منفعت بهتر و بیشتری برای ما دارد. دیپلماسی در آخر حوزه داد و ستد و بده بستان است و باید توزانی بین این داد و ستد ایجاد شود. باید توجه داشت که ایران ناقض برجام نبود و ترامپ، رییس جمهور آمریکا با این توهم ساده‌لوحانه که ایران با تحریم توان ادامه نخواهد داشت از برجام خارج شد. این اتفاق ضررهای زیادی را هم به ایران زده است.
ما تا پیش از خروج آمریکا هرگز از تعهدات خود در قالب توافق هسته‌ای دست نکشیدیم و در گزارش‌های سازمان ملل نیز این موضوع اعلام شده که ایران تعهدات برجامی خود را به شکل کامل انجام داده است. بنابراین غرب نباید علیه ایران به شکل یک طرفه ادعاهای ناصواب داشته باشد و باید شرایط را بدانند. من امیدواریم که ما بتوانیم به تفاهماتی که کردیم برگردیم و سپس بتوانیم از موقعیتی که پیش می‌آید بهترین بهره را ببریم.
