سی بهمن ۹۸ بود که دو مورد ابتلا به ویروس کرونا در کشور گزارش و چند ساعت بعد خبر فوت هر دو بیمار نیز اعلام شد. ویروسی که در هفدهم تیر ماه به تعداد کشته‌های شناسایی شده روزانه ۲۰۰ نفری در کشور رسیده است. فوتی‌هایی که به شکل‌های مختلف ممکن است به ویروس کرونا مبتلا شده باشند و شاید بررسی دلیل ابتلا و فوت هر کدام از آنها ممکن نباشد، اما یک چیز در همه مشترک است؛ بی خیالی در برابر کرونا.
هرچند آمار ابتلای روزانه به ویروس کرونا در کشور بر اساس معیارهای تشخیصی در آزمایشگاه‌ها به بیش از دو هزار و ۶۰۰ مورد و آمار فوتی‌های روزانه هم حالا به رکورد ۲۰۰ نفر در هفدهم تیر ماه ۹۹ رسیده، اما همچنان بی خیالی در برابر کرونا ادامه دارد. ویروسی که هم از طرف برخی مسئولان و هم از طرف برخی مردم جدی گرفته نشده و پیوند نامبارکی با ویروس کرونا ساخته است.
رکورد روزانه فوت بر اثر ویروس کرونا در کشور تا قبل از هفدهم تیر ماه که به ۲۰۰ نفر رسید، در پانزدهم تیر ماه و با ۱۶۳ نفر اتفاق افتاده بود. پیش از آن هم بیشترین فوتی در یک روز بر اثر کرونا مربوط به نهم تیر ماه و با ۱۶۲ نفر بود.
ماسک اجباری، لازم ولی ناکافی
بر اساس تجربه‌های جهانی، ایران هم استفاده از ماسک را در فضاهای عمومی و سرپوشیده برای همه اجباری کرد. الزامی که از پانزدهم تیر ماه ۹۹ اجرایی و قرار شد با افراد متخلف به شکل‌های گوناگوی مثل عدم ارائه خدمت در مراکز دولتی یا نیمه دولتی برخورد شود و حتی کارمندانی که ماسک نمی‌زنند هم غیبت بخورند.
سیما سادات لاری سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره اجباری شدن استفاده از ماسک در کشور به خبرنگار سلامت ایرنا گفت: دوره اپیدمی کرونا طولانی و باورهای مردم برای پیشگیری از کرونا ضعیف‌تر شده و رفتارها تغییر کرده و در نتیجه موضوع اجباری شدن ماسک مطرح و از ۱۵ تیر ماه اجرایی شد که بسیار موثر خواهد بود. اصلی‌ترین عامل برای انتقال ویروس کرونا، ریزقطره‌هایی است که موقع عطسه و سرفه و صحبت کردن به فرد مقابل منتقل می‌شود و اگر از ماسک استفاده کنیم، فرد مقابل را از انتقال بیماری محافظت می‌کنیم و وقتی هر دو طرف از ماسک استفاده کنند، درصد این پیشگیری افزایش پیدا می‌کند.
هرچند استفاده از ماسک با دستور دولت اجباری شده، اما واقعیت این است که فقط استفاده از ماسک کافی نیست و باید شیوه برخورد با ویروس کرونا در کشور تغییر کند و از آن طرف هم فکری به حال عادی انگاری‌های کرونا شود.
نقش طرح ترافیک در تهران کرونایی
پس از شیوع بیماری کووید ۱۹، ستاد ملی مقابله کرونا به منظور رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، طرح ترافیک را در شهر پرجمعیتی مثل تهران لغو کرد تا شهروندان کمتر از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند. با این حال طرح ترافیک از ۱۷ خرداد ماه دوباره از سر گرفته شد.
سعید نمکی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۱۲ خرداد ماه در حاشیه مراسم اجرای کشوری طرح «هر خانه، یک پایگاه سلامت» در جمع خبرنگاران در این زمینه گفت: اجرای طرح ترافیک برای وزارت بهداشت اولویت نیست و سلامت مردم مهم است. به مسئولان شهرداری اعلام کردم که برای وزارت بهداشت اجرای طرح ترافیک اولویت نیست و سلامت مردم مهم است؛ حتی آلودگی هوا نیز اکنون مساله وزارت بهداشت نیست، همان طور که در روزهای اخیر با مساله آلودگی هوا مواجه نیستیم. با پیشنهاد شهرداری به شرط اجرای فاصله‌گذاری اجتماعی و استفاده از ماسک موافقت کردیم، اما ناوگان حمل‌ونقل عمومی همچنان کم و فرسوده است. در مورد سلامت مردم با هیچ‌کس شوخی و تعارف نداریم و اگر اجرای پیشنهاد شهرداری حتی دو درصد به افزایش ازدحام مترو و اتوبوس‌ها منجر شود، بدون رودربایستی اعلام می‌کنم که اجرای طرح ترافیک متوقف شود.
محسن فرهادی معاون مرکز سلامت و محیط کار وزارت بهداشت نیز در همین رابطه گفت: شهر تهران در وضعیت زرد است، اما برخی شهرستان‌های تابعه در وضعیت سفید قرار دارند. اگر با این روند نگران کننده پیش برویم شاید برخی محدودیت‌ها در تهران اعمال شوند. با اجرای طرح ترافیک تهران و شهرهای بزرگ مخالفیم، زیرا اجرای طرح ترافیک به معنای سوق دادن مردم به سمت سیستم حمل و نقل عمومی است. مردم نباید برای کارهای غیرضروری از خانه خارج شوند. هرچند بیش از ۹۰ درصد مردم در متروی تهران ماسک استفاده می‌کنند، اما فاصله گذاری اجتماعی در مترو در عمل امکان‌پذیر نیست.
معاون مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت پیش از این به خبرنگار سلامت ایرنا گفته بود: در مورد تراکم در مترو و اتوبوس نوعی اجبار و تحمیل به مردم وارد شده و افراد مجبور هستند با حمل و نقل عمومی سر کار خود حاضر شوند و از آن طرف، شهرداری تهران اصرار به اجرای طرح ترافیک دارد.
سیما سادات لاری سخنگوی وزارت بهداشت نیز به خبرنگار سلامت ایرنا اظهار کرد: اجرای طرح ترافیک باعث می‌شود مردم بیشتر از وسایل نقلیه عمومی استفاده کرده و در نتیجه در شهرهای پرجمعیت، تراکم در وسایل نقلیه عمومی بیشتر شده و فاصله گذاری رعایت نمی‌شود و شیوع ویروس کرونا بالاتر می‌رود.
اتفاقی که همچنان با اصرار شهرداری تهران ادامه دارد و در آخرین اظهار نظر، مناف هاشمی معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در این رابطه گفت: لغو طرح ترافیک علاوه بر تشدید آلودگی هوا و افزایش سفرهای غیرضروری در مرکز شهر باعث انتشار ویروس کرونا می‌شود.
هرچند مناف هاشمی به این موضوع هم اشاره کرد که نمی‌تواند علت شیوع ویروس کرونا را بیان کند و افزود: من نمی‌توانم در مورد علل شیوع بیماری و دلایل افزایش آمار صحبت کنم، ولی در حال حاضر در مترو و اتوبوس حدود ۹۸ درصد مسافران از ماسک استفاده می‌کنند.
مراسم عزا و عروسی یا کارناوال‌های مرگ
با این حال، همه ایران که تهران نیست و دلیل انتشار ویروس در کشور هم فقط طرح ترافیک نیست. در شرایط شیوع ویروس کرونا در کشور، بسیاری از افراد حتی کوچکترین تلاشی برای جلوگیری از انتشار و شیوع ویروس هم نمی‌کنند و به نظر می‌رسد همه نشسته‌اند به انتظار تا وزارت بهداشت یا دولت سیاستی حاکم کرده و مانعی سر راه ایجاد کند. یکی از این موارد، برگزاری مراسم عزا و عروسی است که گزارش‌های فراوانی مبنی بر ابتلای جمعی افراد به ویروس کرونا در این مراسم منتشر شده است.
البته در روزهای اخیر فعالیت مشاغل سه و چهار که تالارها را هم شامل می‌شود در مناطق قرمز ممنوع اعلام شده است. با این حال برخی به برگزاری مراسم در باغ‌ها و خانه‌ها ادامه می‌دهند.
فاطمه نوروزیان مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان روز ۲۲ خرداد ۹۹ از ابتلای ۱۲۷ نفر به کرونا به علت شرکت در مراسم عروسی و مهمانی خبر داده و گفته بود: در یکی از این موارد در یکی از شهرهای استان هرمزگان، ۵۴ نفر در پی حضور در یک مراسم عروسی و مبتلا بودن عروس به کرونا، به این ویروس مبتلا شده و حال برخی نیز مطلوب نیست. همچنین در یک مورد دیگر هم ۷۳ نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم به دنبال حضور در یک مهمانی ساده به این ویروس مبتلا شده و بعد از مهمانی هم به ارتباطات خانوادگی ادامه داده و دامنه شیوع به کارکنان دو اداره هم گسترش پیدا کرد.
همچنین چند روز پیش بود که تصاویر دامادی که دو روز پس از مراسم عروسی خود روی تخت بیمارستان خوابیده بود هم بدون محو کردن تصویر از صداوسیما پخش و باعث اعتراض بسیاری به خاطر عدم رعایت اخلاق پزشکی شد، اما اصل داستان را تغییر نداد.
ایرج حریرچی معاون کل وزارت بهداشت هم سوم تیر ماه در مشهد مقدس در همین رابطه گفته بود: یکی از پاشنه آشیل‌های کرونا همین مراسم عروسی و ترحیم است. تجمعاتی داریم که ضروری نیست و تاثیر اقتصادی ندارد. در سه ماهه بین ماه مبارک رمضان و ماه محرم شاهد افزایش عروسی‌ها و ترحیم‌ها هستیم.
از طرفی برخی اعتقاد دارند که حتی این شرایط کرونایی می‌تواند باعث کاهش هزینه‌ها برای ازدواج شود و بهتر است افراد جان خود و اقوام را به خطر نیانداخته و از این شرایط برای ازدواج کم هزینه استفاده کنند.
حسین علی شهریاری رییس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم در این رابطه به خبرنگار سلامت ایرنا بیان کرد: در مساجد و تالارها باید برخی کارها را به صورت جدی‌تر دنبال کنند و فاصله گذاری‌ها را انجام داد. به هر حال جوانان باید در این شرایط هم ازدواج کنند، اما نیازی نیست تعداد زیادی از افراد دعوت شوند. حتی می‌توان گفت موضوع کرونا فرصتی شده که جوانان با هزینه کمتر ازدواج کنند.
ماجرایی که حتی روز هفدهم تیر ماه صدای وزیر بهداشت را هم در آورد و سعید نمکی گفت: متاسفانه مراسم عروسی که زنجیره‌ای از عزا را پس از خود خلق کرد. مراسم عزایی که زنجیره‌ای از سیاه پوشی را به بار آورد. متاسفانه سفرهایی که بمب ویروس کرونا را با خود حمل کرد.
تاثیر بازگشایی‌ها بر انتشار بیشتر کرونا
از طرفی بسیاری اعتقاد دارند که بازگشایی‌ها و لغو دورکاری‌ها باعث انتشار بیشتر ویروس کرونا شده است. بحثی دوگانه که باید از منظر اقتصادی و اجتماعی بررسی شود و در حقیقت تاثیر مستقیم آن روی سلامت است، اما تولیت نظام سلامت یا وزارت بهداشت نمی‌تواند نظر مستقیمی روی آن بدهد.
در این زمینه همواره بحث معیشت هم وجود داشته و قابل انکار نیست. حریرچی در این زمینه گفت: با دوگانه معیشت و سلامت مردم به صورت همزمان مواجه هستیم و حداکثر تلاش دولت و وزارت بهداشت، افزایش رونق معیشت و اقتصاد است.
وظیفه وزارت بهداشت برای بازگشایی‌ها فقط تدوین پروتکل‌های بهداشتی و نظارت بر اجرای آنها بوده، اما همین رعایت پروتکل‌ها هم به شدت کاهش پیدا کرد و تقریبا به شوخی گرفته شد.
مسعود یونسیان اپیدمیولوژیست هم در این رابطه اظهار کرد: بازگشایی‌ها بی تاثیر در افزایش میزان ابتلای مردم به ویروس کرونا نبوده است. مردم باید عاقلانه و هدفمند تصمیم گیری و رفتار کنند.
با این حال باید به موضوع بازگشایی‌ها نگاه کلان‌تری داشت و این را در نظر گرفت که نمی‌توان کسب و کارهای کوچک را تعطیل کرد و معیشت مردم را به خطر انداخت.
تدبیرها باید ضمانت اجرا داشته باشند
وقتی تدبیری برای مقابله با یک مشکل بزرگ به کار گرفته می‌شود باید ابزاری برای رعایت آن هم وجود داشته باشد. برخی از این ابزارها با توصیه و برخی به اجبار است.
اینکه در یک موضوع چقدر می‌توان از توصیه استفاده یا به اجبار تن داد هم جای بررسی دارد. به طور مثال وقتی جاده‌ها در فروردین ماه بسته شدند، میزان سفرهای نوروزی به اجبار کمتر شد. در آن زمان هم بسیاری اعتقاد داشتند این بستن جاده‌ها باید زودتر اتفاق می‌افتاد تا از انتشار ویروس جلوگیری شود.
حالا هم که بحث اجباری شدن ماسک مطرح شده و در این زمینه هم برخی اجبارها در نظر گرفته شده است.
رییس جمهوری در این زمینه گفت: کارمندانی که ماسک نزنند، غیبت می‌خورند. ادارات دولتی اگر می‌خواهند خدمات ارائه دهند، مردم باید از ماسک استفاده کنند و اگر کسی از ماسک استفاده نکرد خدمت ارائه ندهند، این قانون باید ابلاغ شود.
محسن فرهادی معاون مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت نیز در این رابطه تصریح کرد: همه پروتکل‌های بهداشتی باید اجرا شوند و مسئول اجرا هم همه دستگاه‌ها هستند. نظارت همچنان بر عهده وزارت بهداشت است و این وزارتخانه باید اقدامات کنترلی را تشدید کند. قرار است در مورد جاهایی که فاصله گذاری‌ها را رعایت نمی‌کنند برخورد قضایی و حقوقی انجام شود. بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی منجر به افزایش بیماری و بستری شده است. بنابراین دو روش ساده بیشتر برای این بیماری نمی‌شناسیم. یک رعایت بهداشت و زدن ماسک و دوم رعایت فاصله گذاری اجتماعی، این دو مورد را اگر همه رعایت کنند طبیعتا شرایط به شرایطی که بیماری کنترل شده بود بر می‌گردد.
به هر حال به نظر می‌رسد رکوردزنی فوت روزانه کرونا در ایران باید از چند مسیر مدیریت شود.
اول از همه جامعه و مردم هستند که باید با این موضوع به شکلی رفتار کنند که تخت‌های بیمارستان‌ها بیش از این پر نشود و جان‌های بیشتری از دست نرود.
بخش دوم دولت است که باید تدابیر را به شکلی اجرایی کند که محدودیت‌ها با ضمانت اجرایی همراه باشد و بدون اجرا باقی نمانند. همچنین اقداماتی مانند اجرای مجدد طرح ترافیک در تهران باید به فوریت لغو شود تا از حجم مسافران مترو و وسایل حمل و نقل عمومی دست کم در تهران کاسته شود.
بخش سوم هم نظام سلامت است که حالا بعد از گذشت چند ماه به فرسودگی رسیده و با وجود ادامه داشتن تلاش شبانه روزی کادر درمان، عدم رعایت بهداشت و عادی انگاری کرونا و البته برخی تصمیم‌گیری‌ها باعث رکوردزنی فوت روزانه کرونا در کشور شده است.
گزارش از: امیر پروسنان
