نشست نقد و بررسی کتاب «آسنا و راز کنیسه» اثر سمانه خاکبازان که برای نوجوانان نوشته شده است، شنبه دهم دی ماه در حوزه هنری برگزار شد. در ابتدای این نشست، فاطمه سلیمانی نویسنده و مجری این نشست با طرح این پرسش که آیا نوجوانان امروز رمان‌های تاریخی را می‌خوانند یا نه، گفت: موفقیت انیمیشن‌هایی مانند «شاهزاده روم» که درباره زندگی مادر امام زمان (عج) بود، نشان می‌دهد اگر اثری چه به صورت انیمیشن چه به صورت داستان به شکل مناسب و جذاب عرضه شود، مورد استقبال نوجوانان قرار می‌گیرد و مسئله، فرم عرضه اثر است و نه تاریخی بودن آن.
موضوع کتاب چگونه انتخاب شد؟
سمانه خاکبازان نویسنده این کتاب نیز در خصوص چگونگی شکل‌گیری و نگارش این رمان گفت: سعی ما بر این بود که نگاهی دقیق به تاریخ چه تاریخ صدر اسلام و چه تاریخ معاصر داشته باشیم و نکته‌های مفقود مانده یا متفاوتی از تاریخ را برای نوجوانان روایت کنیم. این ایده نخست در ذهن خودم بود و هنگامی که آن را با جمعی از دوستان مطرح کردم، تصمیم گرفتیم در قدم اول غدیر را به عنوان اتفاقی بزرگ و مهم در تاریخ شیعه مورد توجه قرار دهیم. برای این موضوع شروع به مطالعه کردیم تا ببینیم از چه منظری به این موضوع توجه نشده است و چیزهایی را که مفقود بوده‌اند، از دل تاریخ بیرون بکشیم و به جریان‌های موازی غدیر بپردازیم.
وی با بیان اینکه یکی از موضوعاتی که انتخاب شد ، مسئله یهود بود که در ادبیات داستانی برای نوجوانان به آن توجهی نشده است، افزود: جمع 4 نفره‌ای بودیم که تصمیم گرفتیم به این موضوع بپردازیم و از این جمع تاکنون کتاب‌های دو نفر منتشر شده است که یکی کتاب «آسنا و راز کنیسه» بوده است و دیگری، کتاب «در اسارت نفرت» نوشته عطیه سادات صالحیان که هردو کتاب را نشر مهرستان منتشر کرده است.
خاکبازان با بیان اینکه این کتاب، اثری تحقیق‌محور بود، اضافه کرد: برای تحقیق در این باره بالغ بر 50 کتاب و بیش از 100 مقاله را مطالعه کردم تا بتوانم به بافت گیاهی، جغرافیا و وضعیت اجتماعی آگاهی پیدا کنم و یک بخش از تحقیقات هم به شخصیت خود حضرت علی(ع) و موضوع یهودیت برمی‌گشت که در این خصوص کتاب‌های اصلی درباره دین یهود را مطالعه کردم. تورات را خواندم تا با احکام و موازین آنها آشنا شوم. یهودیت در فاصله زمان حضرت مسیح(ع) تا ظهور اسلام دچار تغییراتی شده است و باورهایشان نسبت به خدا، پیامبران و ... دچار تغییراتی شده است. تورات عهد جدید که نوشته کاهنان است نسبت به تورات عهد قدیم دچار انحرافات بیشتری است چرا که تورات عهد جدید براساس نیازها و زیاده طلبی‌های کاهنان نوشته شده است. همه آنها یک همبستگی معنایی دقیق نداشته‌اند اما به هرحال شیطنت‌هایشان و این مسئله که می‌خواسته‌اند ثابت کنند قوم برتر هستند و پیامبران باید از قوم آنان باشند و باید برتری خود را به اعراب که می‌گویند پیامبر جدید از آنهاست، نشان دهند.
دو جریان در رمان نویسی دینی
حامد اشتری داستان‌نویس و منتقد ادبی، در این نشست با اشاره به اینکه باید به افق ادبیاتی که حداقل‌های فرمی را داشته باشد و به تاریخ، دین و فرهنگ ما می‌پردازد، کمک کنیم، گفت: ما در ادبیات نوجوان دینی با دو جریان روبه‌رو هستیم. یکی آثاری که نویسندگانشان اصلاً به این که برای روایت داستانشان نیاز به این است که ماجرایی را خلق کنند و دیگری آثاری که آنقدر تخیل و ماجراپردازی در آن زیاد است که عملاً به تحریف تاریخ منجر می‌شود، در حالی که رفتار و گفتار ائمه(ع) توقیفی است و نمی‌توانیم قول و یا فعل صادر شده از ائمه(ع) را تحریف کنیم. کتاب «آسنا و راز کنیسه» از این نظر که نه از آن سوی بام افتاده است و نه از این سوی، قابل توجه است.
اشتری با اشاره به موج شدید آثار ترجمه‌ای سطحی برای نوجوانان، افزود: این موج بسیار سنگین است و تقریباً آنچه در ادبیات نوجوانان تولید می‌کنیم در برابر آثار ترجمه‌ای، "النادر کالمعدوم" است. برخی متولیان فرهنگی در این خصوص دغدغه دارند اما در برابر یک سیل نمی‌توانند کاری کنند. وقتی ناشرانی کتاب را به جوانان دانشجویی می‌دهند تا ترجمه کنند، پول تصویرسازی هم نمی‌دهند و بازار اینگونه کتاب‌ها را از قبل هم آماده کرده‌اند، کتاب‌هایی با چاپ‌های هشتاد تایی و بیشتر منتشر می‌کنند و جیب خود را پرپول و ذهن نوجوانان ما را تار و مار می‌کنند. سال‌ها قبل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در زمینه رمان نوجوانان موجی به راه‌انداخت که ما هنوز بر سر همان سفره‌ایم ولی آثار نوجوانان دهه‌مند است و بعد از مدتی آثار قدیمی‌برای نوجوانان جذابیتی ندارد.
کشمکش درونی کافی نیست
اشتری سپس به نقد اثر پرداخت و با بیان اینکه کشمکش در رمان، به سه صورت بیرونی، درونی و محیطی است، گفت: اگر در رمان نوجوان تنها کشمکش درونی داشته باشیم، نوجوان کتاب را پس می‌زند و نیاز به کشمکش بیرونی هم داریم که رمان‌های ترجمه بر همین موج سوارند و کتاب خانم خاکبازان از این منظر موفق است.
وی همچنین با اشاره به اینکه بازگشت به گذشته (فلاش بک) نباید قبل از پایدار شدن وضعیت اولیه موجود، استفاده شود؛ گفت: یکی از نقطه ضعف‌های کتاب، استفاده از بازگشت به گذشته آن هم به صورت روایی و نه تصویری بخصوص در شروع پیرنگ کتاب است.
اشتری در پاسخ به پرسش خبرنگار تسنیم درباره تاریخ‌زدگی نویسندگان دینی در ایران، گفت: روایت کردن امروزی در ادبیات نوجوان ما لاغر است ولی این نباید به این معنا باشد که تاریخ روایت نشود بلکه باید بتوانیم در هر دو حوزه آثار جذاب و خواندنی برای مخاطب تولید کنیم.
