آلودگی هوا، علاوه بر تاثیرات نامطلوبی که بر سلامتی افراد دارد، مشکلات عدیده دیگری هم در جامعه به وجود می‌آورد و زندگی و کار شهروندان را با اختلال مواجه می‌کند. در این میان، تعطیلی مدارس و مهدکودک‌ها و در خانه ماندن کودکان و نوجوانان نیز مشکلاتی برای آن‌ها و والدینشان ایجاد می‌کند، به طوری که هم بر سلامت روانشان و هم تحصیل، یادگیری و تربیت آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. دکتر شقایق درویشی روان‌شناس و مشاور عضو انجمن روان‌شناسی آمریکا در گفتگو با همشهری آنلاین به سوالات مطرح در این زمینه برای والدین پاسخ داده و راهکار‌های مفیدی نیز به آن‌ها ارائه کرده است.
با توجه به آلودگی شدید هوا و تعطیلی مدارس، اکنون کودکان و نوجوانان مجبور به ماندن در خانه شده‌اند. خانه‌ها هم که امروزه به‌خصوص در شهری مثل تهران، اغلب آپارتمانی و کوچک است. در این شرایط، چه آسیب‌هایی سلامت روان بچه‌ها را تهدید می‌کند؟
میزان بسیار بالای آلودگی هوا می‌تواند در بلندمدت تاثیرات زیان‌باری بر سلامت دانش‌آموزان داشته باشد و تعطیل کردن مدارس و ماندن کودکان در خانه تا حد زیادی از اثرات آن بر سلامتی کودکان می‌کاهد، اما در اصل تعطیلات بر سلامت روان کودکان و نوجوان تاثیر منفی می‌گذارد. در صورتی که تعطیلی مدارس ادامه پیدا کند، پیامد‌هایی دارد که اولین آن‌ها افت تحصیلی دانش‌آموزان و کاهش درگیری تحصیلی آنهاست. تعطیلات طولانی ممکن است ذهن و هوش کودکان را از مدرسه دور کند و و نشاط آن‌ها را کاهش دهد.
بنابراین، موضوع مهم به خطر افتادن سلامت کودکان است و مهم‌ترین عوارض آلودگی هوا برای آن‌ها شامل سردرد، سرگیجه، بهانه‌گیری، نق زدن و پرخاشگری و تنگی نفس است. مهم‌ترین مسائلی نیز که بر اثر تعطیلی مدارس برای دانش‌آموزان به وجود می‌آید شامل اختلال در روند و افت کیفی تحصیل، بی‌انگیزگی و کاهش نشاط آنهاست.
به طور کل، تعطیلی بدون ساختار و بی‌برنامه مدارس در شرایطی که دانش‌آموزان بیش از ۲ سال به دلیل شرایط کرونا از آموزش حضوری محروم بوده‌اند، مشکلات اجتماعی و عاطفی بسیاری به وجود خواهد آورد. احتمال فراموشی دروس و دلسردی دانش‌آموزان بر اثر دوری از مدرسه زیاد است و تاخیر در به اتمام رساندن مباحث درسی نیز اجتناب‌ناپذیر است. هم‌اکنون، فرایند‌های یاددهی و یادگیری بر اثر تعطیلات مکرر با بی‌نظمی و آشفتگی مواجه شده است.
مطالعه جدید دانشگاه کمبریج نشان داده است که تعطیلات به افزایش قابل توجه علائم افسردگی در کودکان منجر شده است و این علائم به سن، جنسیت و وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی کودکان ربطی ندارد.
۱. عدم پیشرفت تحصیلی
۲. اخلال در رشد اجتماعی - عاطفی
۳. عادت‌های رفتاری نامطلوب
۴. تضعیف سلامت جسمانی.
واقعیت این است که کودکان و مخصوصا نوجوانان را نمی‌توان به مدت طولانی در خانه نگه داشت. زندگی زیر سقف و در فضای بسته به مدت طولانی که تخلیه انرژی هم صورت نگیرد و تحرکی وجود نداشته باشد، به پرخاشگری، عصبانیت، خشم، کلافگی، افسردگی، بی‌انگیزگی، تنش‌های خانوادگی و از بین رفتن احترام بین افراد و... منجر می‌شود.
با یک برنامه‌ریزی درست و کامل می‌توان عوارض ماندن طولانی‌مدت کودکان را در خانه به حداقل رساند. در این زمان سخت، والدین باید بهای بیشتری به فرزندان خود بدهند. فرزند خود را تشویق کنند که در حد توانشان در کار‌های خانه مشارکت کند. همچنین، آن‌ها را در بحث‌ها و تصمیمات خانوادگی شرکت دهند. کودکان می‌توانند در مورد کار‌های روزمره و قوانین منزل با سایر اعضای خانواده صحبت کنند، برای فعالیت‌های مربوط به خودشان برنامه‌ریزی و زمانی را که در خانه هستند، مدیریت کنند.
وقتی برنامه‌ریزی درست انجام شود و فرزندان در خانه کاری برای انجام‌دادن داشته باشند و خود را موظف بدانند که باید با برنامه پیش بروند، احساس بهتری خواهند داشت و همین به آن‌ها کمک خواهد کرد بر سختی شرایط غلبه کنند. همچنین، فرصتی برای آن‌ها خواهد بود که مدیریت زمان را یاد بگیرند و مهارت‌های برنامه‌ریزی‌شان را بهتر کنند.
تعطیلی مدارس هنگام آلودگی هوا به بروز مشکلات عدیده در خانواده‌ها منجر می‌شود و بسیاری از امور آن‌ها را با اختلال مواجه می‌کند؛ از جمله مراقبت و نگهداری از فرزندان. بسیاری از خانواده‌ها با تصمیمات ناگهانی و بدون برنامه قبلی دچار سردرگمی می‌شوند و برنامه منظم روزانه آن‌ها با چالش و درهم‌ریختگی مواجه می‌شود.
در چنین شرایطی معمولا یکی از والدین در خانه می‌ماند، اما درصدی از آن‌ها مجبورند بچه‌های خود را در خانه تنها بگذارند. والدین زمانی که خارج از منزل هستند و نظارتی بر اوضاع خانه و فرزندان ندارند، دچار نگرانی می‌شوند و کودکان هم بر اثر نبود پدر و مادر در خانه به اضطراب و ترس دچار می‌شوند.
درصدی از والدین هم مجبور می‌شوند بچه‌هایشان را به خانه خویشاوندان و بستگان و یا با خود به محل کار ببرند که هر دوی این موارد هم مشکلات عدیده‌ای برای آن‌ها ایجاد می‌کند. اگر هم پدر و هم مادر شاغلند، راهکاری که می‌توان به آن‌ها در این شرایط پیشنهاد داد و برای مدیریت بهتر فرزندان منطقی‌تر به نظر می‌رسد، دورکار شدن یکی از آنهاست.
برای اینکه تعطیلات دانش‌آموزان در فرزندپروری خانواده‌ها اختلال به وجود نیاورد و مشکلات را بیشتر نکند، هماهنگی پدر و مادر در برنامه‌هایی که برای کودک و نوجوان تدارک می‌بینند، بسیار مهم است. در زمینه تربیت فرزندان گاه دیده می‌شود که پدر یک ساز می‌زند و مادر ساز دیگری. مثلا بچه گریه و لجبازی می‌کند و مادر می‌گوید به لجبازی‌اش بی‌توجهی کنیم، اما پدر او را در آغوش می‌گیرد و به خواسته‌اش تن می‌دهد یا بالعکس. چنین رفتاری جز افزایش لجبازی کودک به منظور رسیدن به خواسته‌اش نتیجه دیگری ندارد. بنابراین، پدر و مادر - هر روش تربیتی‌ای که می‌خواهند داشته باشند - باید با هم هماهنگ باشند فرزند در جبهه یکی از آن‌ها قرار نگیرد و دیگری را دچار عذاب کند و در نهایت نیز خودش به ورطه لجبازی نیفتد.
در تعطیلات اجباری و طولانی، کودکان و نوجوانان به زمان‌بندی درست برای خواب، بیداری، غذا خوردن، تفریح و بازی و... نیاز دارند. گاه دیده می‌شود که والدین بدون توجه به این مساله و طبق برنامه خودشان ساعت خواب یا غذای بچه‌ها را تغییر می‌دهند و همین بر روحیه و خلق و خوی بچه‌ها اثر می‌گذارد. بنابراین، بهتر است والدین در هر شرایطی که هستند زمان‌بندی این موارد را به طور منظم در نظر داشته باشند.
پاسخگو بودن به نیاز کودک یا نوجوان و درک کردن او، مخصوصا برای بچه‌های سنین بالاتر، در چنین شرایطی بسیار حائز اهمیت است. والدین با نوع پاسخشان به این نیاز‌ها می‌توانند صبر را به بچه‌ها آموزش بدهند. اما در زمینه نیاز‌های ضروری بهتر است پاسخگویی از سوی پدر و مادر در لحظه صورت بگیرد. البته بچه‌ها وقتی کلافه می‌شوند، امکان دارد لجبازی کنند و ناراحتی‌شان را با جیغ زدن و پرخاشگری نشان دهند. بهترین کار در این حالت این است که والدین عصبانی یا پرخاشگر نشوند تا بچه‌ها رفتار بدتری از خود نشان ندهند.
در شرایط این‌چنینی والدین نباید زیاد به بچه‌ها «بکن نکن» بگویند. همین باعث می‌شود کودک لجبازی‌اش را کم کند و رفتار معمول را از سر بگیرد. والدین اگر برای بچه‌ها - مخصوصا در سنین مدرسه - حد و حدود تعیین کرده‌اند، در تعطیلات این‌چنینی هم باید پای قوانین خود بایستند و اگر کودک یا نوجوان با لجبازی خواست به اهدافش برسد، هرگز کوتاه نیایند. با این کار، فرزند متوجه می‌شود که نمی‌تواند قوانین والدین را زیر پا بگذارد و از فرصتی که پیش آمده است، در جهت رسیدن به منافع خودش سوءاستفاده کند.
منبع: همشهری
