به نقل از روزیاتو: ۱۸ دی ماه سالگرد حادثه تلخ هواپیمای اوکراینی است و به همین مناسبت می خواهیم مروری بر ابعاد مختلف این حادثه داشته باشیم.
پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین المللی اوکراین یک پرواز مسافربری متعلق به هواپیمایی بین المللی اوکراین از مبدأ تهران به مقصد کی‌یف، پایتخت اوکراین بود که حوالی ساعت ۶ صبح روز ۱۸ دی ماه ۹۸، دقایقی پس از برخاستن از فرودگاه بین المللی خمینی پس از اصابت ۲ موشک شلیک شده از سوی پدافند هوایی سپاه پاسداران در اطراف شهریار سقوط کرد. این حادثه که ساعاتی پس از حملات موشکی تلافی جویانه ی ایران به پایگاه نظامی آمریکا در عراق، در پاسخ به ترور سردار قاسم سلیمانی رخ داد، به مرگ هر ۱۷۶ سرنشین این هواپیما انجامید. از این تعداد ۱۴۷ نفر ایرانی و باقی سرنشینان غیر ایرانی بودند.
پس از این حادثه مسئولان امر ابتدا علت سقوط را نقص فنی اعلام کردند اما طولی نکشید که فرضیه ی برخورد موشک مطرح شد.
روز پس از حادثه، مقامات اطلاعاتی آمریکایی اعلام کردند که تصاویر ماهواره‌های شناسایی مادون قرمز مستقر در فضا با اطمینان شلیک و نزدیک شدن دو موشک سطح به هوا به بدنه هواپیما را نشان می‌دهد. مقامات دفاعی انگلیس، ارزیابی آمریکایی‌ها در مورد برخورد موشک را تأیید کردند و نخست‌وزیر کانادا، جاستین ترودو نیز اعلام کرد شواهد نشان می‌دهد که این هواپیما توسط یک موشک ساقط شده‌است. همچنین نیویورک‌تایمز با بررسی یکی از فیلم‌های منتشر شده در شبکه‌های مجازی که لحظه سقوط هواپیما را نشان می‌داد، صحت آن را با نظر کارشناسان خود تأیید کرد.
به دنبال مطرح شدن فرضیه ی برخورد موشک، علی ربیعی، سخنگوی وقت دولت این موضوع را تکذیب کرد و آن را «عملیات روانی دولت آمریکا» خواند.
در نهایت روز ۲۱ دی ۹۸، شلیک موشک به پرواز ۷۵۲ از سوی ستاد کل نیروهای مسلح ایران تأیید شد. در اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح، دلیل شلیک موشک به این هواپیمای مسافربری «خطای انسانی غیرعمد در تشخیص شیء پرنده» اعلام شد.
پس از این حادثه حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت، در تماسی تلفنی با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین برای رفع اتهام‌ها از تشکیل تیم مشترکی از کارشناسان دو کشور و سایر کشورهای مرتبط برای بررسی دقیق علت حادثه خبر داد. سید عباس موسوی، سخنگوی وقت وزارت امورخارجه ایران نیز اعلام کرد ایران تحقیقات درخصوص علت سقوط این هواپیما را طبق استانداردهای بین‌المللی و ضوابط ایکائو آغاز کرده و از کشور اوکراین به عنوان صاحب هواپیما و کمپانی بوئینگ به عنوان سازنده هواپیما برای مشارکت در تحقیقات دعوت به عمل آورده است.
شهریور ۹۹، سازمان هواپیمایی کشوری به ارائه ی گزارشی از نتیجه ی بازخوانی جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی پرداخت.
تورج دهقانی زنگنه، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری در نشستی از بازخوانی جعبه سیاه این هواپیما در آزمایشگاهی در فرانسه خبر داد. به گفته ی وی، نمایندگانی از فرانسه، آمریکا و اوکراین در این کار به سازمان هواپیمایی کشوری ایران کمک کردند و نمایندگانی از کشورهای کانادا، انگلستان و سوئد نیز در این فرآیند شرکت داشتند.
طبق گفته های رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، نشانه ای از وضعیت کابین مسافران در اطلاعات ضبط شده ی جعبه سیاه وجود نداشت اما از واکنش گروه پروازی هواپیما پیدا بود که پس از انفجار موشک اول آن ها در سلامت بودند، با این حال، ۱۹ ثانیه بعد به دلیل آسیب وارد شده به هواپیما ضبط صدای کابین متوقف شد. به گفته ی دهقانی، با توجه به این موضوع و اینکه حداقل ۲۵ ثانیه بعد از انفجار اول، موشک دوم به مجاورت هواپیما رسیده بود، تحلیلی درباره ی عملکرد و آثار موشک شلیک شده دوم از اطلاعات جعبه سیاه به دست نیامد.
فروردین ماه ۱۴۰۰، ادعاهای بحث برانگیزی منتسب به اولکسی دانیلوف، دبیر شورای دفاع و امنیت ملی اوکراین درباره علت حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی منتشر شد که واکنش شورای عالی امنیت ملی ایران را به دنبال داشت.
بر اساس خبر رسانه های خارجی، دانیلوف مدعی بود علی شمخانی همتای ایرانی او، تلویحا ساقط شدن عمدی هواپیمای اوکراینی را پذیرفته ولی آن را به خودسری یکی از گروه‌های نظامی قدرت در ایران نسبت داده بود. به ادعای دانیلوف، این اظهارات در جریان ملاقات وی با علی شمخانی در تهران در سال ۹۸ مطرح شده بود. دانیلوف همچنین مدعی بود ایران عمدا و آگاهانه هواپیمای مسافربری اوکراین را ساقط کرد تا از وقوع یک جنگ تمام‌عیار منطقه‌ای میان ایران و آمریکا جلوگیری کند.
وزارت امور خارجه اوکراین که رسما از سوی کی‌یف مسئولیت رسیدگی به این حادثه را دارد، تأکید داشت که نظر دانیلوف موضع رسمی دولت اوکراین است. این مقام اوکراینی در جای دیگری از سخنان خود مدعی بود ایران به هیچ‌کس اجازه تحقیق درباره این حادثه را نداده است.
دبیر شورای دفاع و امنیت ملی اوکراین سپس گفته بود که او ادعای رسمی حکومت ایران را مبنی بر تصادفی‌بودن حادثه سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین به‌هیچ‌وجه نمی‌پذیرد. به ادعای دانیلوف، ساقط‌کردن هواپیمای اوکراینی عمدا صورت گرفته و حمله‌ای آگاهانه بوده است. او مدعی شده بود: «بحران نظامی ایران و آمریکا که می‌رفت به جنگی منطقه‌ای تبدیل شود، پس از ساقط‌شدن هواپیمای اوکراین توسط دو موشک پدافند هوایی ایران سریع خاموش شد».
دبیر شورای دفاع و امنیت ملی اوکراین همچنین مدعی بود این پرونده احتمالا به‌سرعت به پرونده‌ای تروریستی تبدیل خواهد شد. وزارت امور خارجه اوکراین ضمن پشتیبانی از اظهارات دبیر شورای دفاع و امنیت ملی این کشور بار دیگر خواستار یک تحقیق «عادلانه و عینی» درباره حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی شده و تأکید کرده بود: «ما به‌هیچ‌وجه ادعای حکومت ایران را نمی‌پذیریم که هواپیمای اوکراین بر اثر خطای انسانی ساقط شده است».
پس از انتشار این خبر، کیوان خسروی، سخنگوی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی اظهارات منتسب به اولکسی دانیلوف، دبیر شورای دفاع و امنیت ملی اوکراین را رد کرد و گفت: «جمهوری اسلامی ایران صراحتا اعلام نموده که حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی غیرعمدی و ناشی از خطای انسانی بوده است».
خسروی با اشاره به سفر دبیر شورای دفاع و امنیت ملی اوکراین به ایران در اواخر بهمن ماه سال ۹۸ و در مقطعی که وی از سوی کشورش مسئول پیگیری پرونده سقوط هواپیما بود اظهار کرد: «در جلسه مشترک دانیلوف با دریابان شمخانی که نمایندگان سازمان هواپیمایی دو کشور هم حضور داشتند توضیحات فنی جامعی به وی ارائه شد و بر غیرعمدی‌بودن این حادثه تلخ که ناشی از خطای انسانی بوده، تأکید گردید».
وی افزود: «دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان در جلسه مشترک با دانیلوف با اشاره به تحقیقات جامع و دقیقی که از سوی گروه‌های متعدد کارشناسی کشورمان انجام شده، هر گونه احتمال و فرضیه دیگری را در این خصوص با قاطعیت رد کرد».
خسروی افزود: «تنها درخواست مشخص آقای دانیلوف از ایران، ارسال جعبه سیاه هواپیما برای بازخوانی به اوکراین بود و وی این موضوع را برای کشورش حیثیتی عنوان کرد». وی گفت: «نظر اولیه ایران، انتقال تجهیزات تخصصی بازخوانی جعبه سیاه و بازخوانی آن در ایران بود که به دلایل فنی امکان آن فراهم نشد».
خسروی تصریح کرد: «در توافق میان دریابان شمخانی و دانیلوف قرار شد که جعبه سیاه به اوکراین ارسال شود لیکن پس از بررسی دقیق کارشناسان سازمان هواپیمایی کشوری مشخص شد که اوکراین توانایی فنی لازم برای بازخوانی جعبه سیاه را ندارد لذا جعبه سیاه به فرانسه ارسال و با حضور مجموعه کشورهای ذی‌نفع بازخوانی شد».
سخنگوی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی در ادامه اعلام کرد انتشار اخبار غیرصحیح بر اساس برداشت اشتباه آقای دانیلوف از اظهارات صریح دریابان شمخانی در شرایطی که دادگاه رسیدگی به پرونده سقوط هواپیما کار خود را آغاز کرده، می‌تواند ظن سفارشی‌بودن این اظهارات برای ایجاد انحراف در افکار عمومی و دامن‌زدن به بک جنجال تبلیغاتی بر پایه مطالب جعلی و ساختگی را تقویت کند. خسروی در پایان با تأکید مجدد بر نظر کارشناسی و مستند جمهوری اسلامی مبنی بر شکل‌گیری این حادثه تلخ بر اثر خطای انسانی، فاصله‌گرفتن از رویکرد فنی و پیگیری اهداف و اغراض سیاسی در این پرونده را غیرقابل‌قبول و مردود اعلام کرد.
دی ماه ۱۴۰۰، محسن اسدی‌لاری و همسرش زهرا مجد، والدین ۲ تن از جانباختگان حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی، زینب و محمدحسین اسدی‌لاری، در گفتگوهایی با روزنامه شرق و وبسایت خبری انصاف نیوز ادعاهایی درباره علت سقوط این هواپیما مطرح کردند.
محسن اسدی‌لاری و زهرا مجد هر دو از اساتید دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی هستند. همچنین اسدی لاری در زمان وقوع این حادثه، مدیر کل امور بین‌الملل وزارت بهداشت بود اما بعداً از این سمت برکنار شد.
زهرا مجد در گفتگو با روزنامه شرق مدعی شد: «نزدیک‌های چهلم بود که از طرف سپاه خیلی اصرار شد که به دیدن ما بیایند. ما هم قبول نمی‌کردیم. به‌هر‌صورت یکی دیگر از اعضای خانواده را واسطه کرده بودند و به اصرار او، آقای سلامی آمد. ایشان آمد و البته گفت خیلی مخفی باشد و ما به کسی نگفتیم و هیچ عکسی چیزی هم سعی کردیم پخش نشود. ایشان با معاونش آمد و چقدر گریه و زاری و اینها که کاش من در آن هواپیما بودم و کاش من رفته بودم و… گفتم اینها کافی نیست که شما می‌گویید. دیدن بچه‌هایت که بروند مهم است. بله؛ ما هم همه آرزو داریم کاش خودمان برویم. صد‌برابر هر روز من و پدرش می‌گوییم کاش ما به‌جای بچه‌ها رفته بودیم. بعد گفتند شما می‌دانید بچه‌های شما چه جایگاهی دارند و از شهید وسط وسط جبهه جنگ هم نقششان بیشتر است. حالا هی توصیف و توصیف، وسط جبهه جنگ و وسط خط مقدم. می‌گفتند می‌دانید اگر اینها نبودند، چه جنگی می‌شد؟ گفت اگر که این اتفاق نمی‌افتاد، ۱۰ میلیون جمعیت کشته می‌شدند و این واقعه باعث شد که این جنگ رخ ندهد.»
همچنین محسن اسدی لاری در گفتگو با انصاف نیوز مدعی شد: «من قاضی نیستم. ولی ما واقعاً به این نتیجه رسیدیم که اینها به عنوان سپر انسانی هواپیما را زدند؛ خیلی رک بگویم، چون الان پیچیده و بارها هم گفته‌ایم، شاید می‌خواستند بزنند و بندازند گردن آمریکا. کمااینکه این کار را قبلاً در اقدامات مشابهی هم انجام داده بودند.»
آبان ۱۴۰۰، نخستین جلسه دادگاه رسیدگی به پرونده پرواز PS752 اوکراین با حضور متهمان، شکات، خانواده جانباختگان و وکلای آن‌ها در دادگاه نظامی استان تهران، برگزار شد.
تاکنون پنج جلسه از این دادگاه برگزار شده که آخرین آن ها ۲۸ آذر ۱۴۰۱ بوده است. به گفته ی سید محمود علیزاده طباطبایی، وکیل چند تن از جانباختگان حادثه هواپیمای اوکراینی، بر اساس نظریه کارشناسی متهمان پرونده ۱۰ نفر هستند که نام این افراد به صورت عمومی اعلام نشده است.
